๑

ประมวลวชา กระบวนวชา 160413 : อตสาหกรรมและแรงงาน (Industry and Labour) 3 หนวยกต

ค าอธบายลกษณะกระบวนวชา

กระบวนการแรงงานในระบบอตสาหกรรมสมยใหม ความสมพนธทางสงคมในการท างานในระบบทนนยมแบบเสรนยม ปญหาอนเกดจากการท างาน ขอโตแยงทส าคญเกยวกบการจดรปองคกรและสวสดการ แรงงาน รวมทงการเปลยนแปลงทางสงคมทเชอมโยงกบอตสาหกรรม วตถประสงคการเรยนการสอน

๑. เพอใหเขาใจลกษณะของระบบอตสาหกรรมและการใชแรงงานของมนษยในระบบอตสาหกรรม ๒. อธบายความสมพนธระหวางระบบอตสาหกรรม ความเปนสมยใหม และการพฒนาของระบบทนนยม

ได ๓. ประยกตความเขาใจดงกลาวกบการอธบายปรากฏการณทเกยวกบการท างาน การผลต และความขดแยง

ของแรงงานในสงคมปจจบนไดทงในระดบสากลและในระดบชาต

หวขอเนอหา จ านวนชวโมงการสอน สารในแตละหวขอ และวธการสอน

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๑-๖ ๑. ความหมายของอตสาหกรรมสมยใหม

๑.๑ ปญหาของการนยาม“อตสาหกรรม” (industry) ๑.๒ ตวแสดงส าคญในระบบอตสาหกรรม ๑.๓ ทฤษฎพนฐานเกยวกบอตสาหกรรม

๖

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

เบญจา จรภทรพมล, สงคมวทยาอตสาหกรรม (คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2547)

๒

Brown, Richard K., Understanding Industrial Organisations: Theoretical Perspectives in Industrial Sociology (London and New York: Routledge, 1992)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๗-๙

๒. พฒนาการทางประวตศาสตรของอตสาหกรรมสมยใหม

๒.๑ กอนอตสาหกรรม/อตสาหกรรม/หลงอตสาหกรรม ๒.๒ การเปลยนผานจากวถการผลตฟวดลสทนนยม

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

กลลดา เกษบญช-มด, ววฒนาการรฐองกฤษ ฝรงเศส ในกระแสเศรษฐกจโลก จากระบบฟวดลถงการปฏวต (กรงเทพฯ: โครงการผลตต าราและเอกสารการสอน คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545) ฉตรทพย นาถสภา, ประวตศาสตรการปฏวตอตสาหกรรมเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ: สรางสรรค, 2549) Ellen Meiksins Wood, The Origin of Capitalism: A Longer View (London and New York: Verso, 2002)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๑๐-๑๒

๓. ตลาดแรงงาน

๓.๑ เงอนไขของตลาดแรงงานในระบบทนนยม ๓.๒ แนวคดทเกยวกบตลาดแรงงาน

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

๓

หนงสออานประกอบ

จนตนา พรพไลพรรณ, การวเคราะหตลาดแรงงาน (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง, 2531) จฑา มนสไพบลย, การวเคราะหตลาดแรงงาน: แนวคดเชงทฤษฎ (กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาฯ, 2537) Blackburn, R.M. and Michael Mann, The Working Class in the Labour Market (Hampshire: Macmillan Press, 1979)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๑๓-๑๕

๔. กระบวนการผลต

๔.๑ กระบวนการผลตคออะไร ๔.๒ Harry Braverman’s thesis ๔.๓ การศกษากระบวนการผลตในปจจบน

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

นฤมล กลาทกวน, “การท างานและการใหคณคาตอการท างานของแรงงานหญงนวนครภายใตการก ากบวนยทางเวลา,” วารสารสงคมวทยาและมานษยวทยา, 33(2): กรกฎาคม - ธนวาคม 2557, หนา 7-46. พชณย ค าหนก, “รปแบบการตอสในชวตประจ าวนของกรรมกรไทย: ศกษากรณในโรงงานจงหวดสมทรปราการ” (วทยานพนธรฐศาสตรบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548) Harry Braverman, Labor and Monopoly Capital: The Degradation of Work in the Twentieth Century (New York: Monthly Review Press, 1974) Aihwa Ong, Spirits of Resistance and Capitalist Discipline: Factory Women in Malaysia (New York: SUNY Press, 1987)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง

๔

๑๖-๑๘ ๕. ขบวนการแรงงาน

๕.๑ นยามและพฒนาการทางประวตศาสตร ๕.๒ อ านาจตอรองของขบวนการแรงงาน ๕.๓ แนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน ๕.๔ ขบวนการแรงงาน กบ วกฤตของทน

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

ฉลอง สนทราวาณชย และคนอนๆ, ประวตศาสตรแรงงานไทย: ฉบบกศกดศรกรรมกร (กรงเทพฯ: พพธภณฑแรงงานไทย, 2541) แดน กลลน, ขบวนการแรงงาน (กรงเทพฯ: โครงการรณรงคเพอแรงงานไทย, 2552) บณฑตย ธนชยเศรษฐวฒ, โครงสรางองคกรแรงงานและไตรภาคในประเทศไทย (กรงเทพฯ: มลนธอารมณ พงศพงน, 2543) อารมณ พงศพงน, กรรมกรไทยกบปญหาแรงงาน (กรงเทพฯ: ดวงกมล, 2521)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๑๙-๒๑

๖. จากระบบทนนยมแบบฟอรดสระบบทนนยมหลงฟอรด ๖.๑ มโนทศนเวลาและสถานทในระบบอตสาหกรรม

แบบทนนยม

๖.๒ การเปลยนผานจากระบบทนนยมแบบฟอรดไปสระบบทนนยมหลงฟอรด

๓

๕

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

เกงกจ กตเรยงลาภ, “’เวลา’ กบการศกษาประวตศาสตร: ประวตศาสตรของเทพเจา, ประวตศาสตรแหงรฐ-ชาต-ทน และประวตศาสตรแหงการปลดปลอย,” วารสารมนษยศาสตรสาร, ปท 15 ฉบบท 1 (มกราคม-มถนายน 2557), หนา 1-26. David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change (Wiley-

Blackwell, 1991) Antonio Negri, Time for Revolution (Continuum, 2005)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๒๒-๒๔

๗. ระบบทนนยมความรบรและการผลตความร

๗.๑ มโนทศน general intellect และการผลตความร

๗.๒ ระบบทนนยมความรบร (cognitive capitalism)

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

เกงกจ กตเรยงลาภ, “’เราทกคนคอศลปน’: อวตถวทยาของการศกษาแรงงาน,” วารสารสงคมวทยาและมานษยวทยา, 33(2) (กรกฎาคม-ธนวาคม 2557), หนา 129-158. Yann Moulier-Boutang, Cognitive Capitalism (Polity Press, 2012)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง

๖

๒๕-๓๐ ๘. แรงงานอวตถและการท างานสรางสรรค

๘.๑ การท างานสรางสรรค ๘.๒ แรงงานอวตถ

๖

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

Gerald Raunig and others eds., Critique of Creativity: Precarity, Subjectivity and Resistance in the ‘Creative Industries’ (London: MayFlyBooks, 2011) Maurizio Lazzarato, “Immaterial Labor,” in Paolo Virno and Michael Hardt eds., Radical Thought in Italy: A Potential Politics (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1996), pp. 133-147.

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๓๑-๓๓

๙. ความปวยทางจตทเกดจากการท างาน

๙.๑ การผลตในระบบดจตอลและสภาวะการแตกกระจายของเวลา

๙.๒ ความผดปกตทางจตทเกดจากการท างาน

๓

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

เกงกจ กตเรยงลาภ, “กลไกการควบคมของ Empire กบการทวงคน ‘สมบตสวนรวม’ ของ Multitude,” ฟาเดยวกน (อยระหวางการจดพมพ 2558)

๗

เกงกจ กตเรยงลาภ, “Franco ‘Bifo’ Berardi กบทฤษฎวาดวยการแตกกระจายของเวลา ความปวยทางจตในระบบทนนยมสญญะ และการปลดปลอยแบบจตเภท,” รฐศาสตรสาร (อยในระหวางการจดพมพ 2559) Gilles Deleuze and Felix Guattari, Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia (The Athlone Press, 1984) Franco ‘Bifo’ Berardi, Soul at Work: From Alienation to Autonomy (Semiotext(e), 2009)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง ๓๔-๓๙

๑๐. เพศสภาวะและการแบงงานกนท าระหวางเพศ

๑๐.๑ ขอถกเถยงเรองผหญงกบงานในทศวรรษ ๑๙๗๐

๑๐.๒ แนวคดการผลตซ าทางสงคม

๑๐.๓ ผหญงกบก าเนดของงานบรการ

๖

วธการเรยนการสอนและกจกรรม ๑. บรรยาย

หนงสออานประกอบ

เกงกจ กตเรยงลาภ, “จาก ‘มดลกกปจจยการผลต’ ถงก าเนดภาคบรการในระบบทนนยม: การผลตซ า งานบาน และผหญงในทฤษฎมารกซสตออโตโนเมย,” รฐศาสตรสาร (อยในระหวางการจดพมพ 2558) แล ดลกวทยรตน, “มดลกกปจจยการผลต,” วารสารเศรษฐศาสตรการเมอง, ปท 1 ฉบบท 3 (พฤษภาคม-มถนายน 2524), หนา 93-100. Silvia Federici, Caliban and the Witch (New York: Autonomedia, 2004) Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital (New York: Autonomedia, 1995)

คาบเรยนท เนอหา จ านวนชวโมง

๘

๔๐-๔๕ นกศกษาน าเสนอรายงานหนาชน

๖

วธการประเมนวดผล ๑๐๐%

๑. สอบกลางภาค ๔๐% ๒. สอบปลายภาค ๔๐% ๓. รายงาน ๒๐%

การตดเกรด

ใชระบบองเกณฑตด ๘ เกรด ดงน มากกวา ๘๐ A ๗๕-๗๙ B+ ๗๐-๗๔ B ๖๕-๖๙ C+ ๖๐-๖๔ C ๕๕-๕๙ D+ ๕๐-๕๔ D ต ากวา ๔๙ F

๙

บทท ๑ ความหมายของอตสาหกรรมสมยใหม (The Meaning of Modern Industry)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายความหมายของอตสาหกรรมสมยใหม (modern industry) โดยชใหเหนตวแสดงส าคญๆในระบบอตสาหกรรมสมยใหม พรอมทงอธบายแนวคดพนฐานของนกทฤษฎสงคมศาสตรคลาสลค คอ อดม สมทธ มกซ เวเบอร และคารล มารกซ ซงทฤษฎของนกคดเหลานจะเปนฐานส าคญใหกบการพฒนาวธการศกษา (approach) ตางๆทเกยวของกบประเดนอตสาหกรรมและแรงงานตอไป

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจความหมายและขอบเขตพนฐานของวชา ๒. เพอใหนกศกษาเขาใจบทบาททแตกตางกนไปของตวแสดงตางๆในระบบอตสาหกรรมสมยใหม ๓. เพอใหนกศกษาเหนวามแนวคดและทฤษฎพนฐานอะไรบาง กอนทจะน าไปสทฤษฎทเฉพาะและรวม

สมยมากขนในบทตอๆไป

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๑๐

ขอบเขตเนอหาวชาและวธการศกษาอตสาหกรรมและแรงงาน

ประมวลเนอหาบรรยาย

บทนมงอธบายความหมายของอตสาหกรรมสมยใหม (modern industry) โดยชใหเหนตวแสดงส าคญๆในระบบอตสาหกรรมสมยใหม พรอมทงอธบายแนวคดพนฐานของนกทฤษฎสงคมศาสตรคลาสลค คอ อดม สมทธ มกซ เวเบอร และคารล มารกซ ซงทฤษฎของนกคดเหลานจะเปนฐานส าคญใหกบการพฒนาวธการศกษา (approach) ตางๆทเกยวของกบประเดนอตสาหกรรมและแรงงานตอไป

๑.๑ ปญหาของการนยาม “อตสาหกรรม”

ค าถามทวา “อตสาหกรรมคออะไร” ตางจากสงคมอตสาหกรรม (industrial society) อยางไร มนเปนเรองจ าเปนทสงคมอตสาหกรรมตองมระบบการผลตแบบอตสาหกรรมเปนฐานทางเศรษฐกจส าคญ แตการมอตสาหกรรมไมจ าเปนตองอยในสงคมอตสาหกรรม ดงเชนทเราจะเหนจากในปจจบนทนกวชาการกลาววา เราอยในสงคมหลงอตสาหกรรม (Post-industrial society) ซงแมจะมระบบอตสาหกรรมอยในฐานะทเปนระบบการผลตสวนหนงทส าคญ แตกระบวนการผลตหรอกระบวนการสรางมลคาหลกของสงคมหลงอตสาหกรรมกลบไมใชระบบอตสาหกรรม โดยเฉพาะไมใชในโรงงานอตสาหกรรม อตสาหกรรม หมายถง การผลตสนคาหรอบรการทมเปาหมายเพอขายในตลาดใหแกมวลชนขนาดใหญ โดยพงพาเทคโนโลยสมยใหมและพลงงานขนาดใหญ เชน เครองจกร และพลงงานถานหน ไอน า ไฟฟา และน ามน โดยจะตองน าเอาแรงงานจ านวนมากเขามาท างานรวมกนในกระบวนการผลตหนงๆ ซงเรยกวา โรงงานอตสาหกรรม และมกเปนการผลตทวางอยบนการใชสายการผลตทมการแบงงานกนท าเฉพาะอยางของแรงงาน สงคมอตสาหกรรมถอก าเนดขนในศตวรรษท ๑๙ โดยเฉพาะอยางยงภายหลงจากการปฏว ตอตสาหกรรมในประเทศองกฤษและในยโรป แตในประเทศอาณานคมทงหลาย อตสาหกรรมเปนสงทเกดขนจากปจจยภายนอก โดยเฉพาะการเขามาของอาณานคม แตอยางไรกด ลทธอาณานคมเองกมบทบาทจ ากดอยในระดบทแตกตางกนออกไป หลายสงคมในประเทศโลกท 3 สงคมอตสาหกรรมเปนสงทเพงเกดขนในสมยหลงสงครามโลกครงท 2 คอ เกดขนภายหลงจากทมการปลดแอกจากเจาอาณานคมแลวเทานน ตวแสดงส าคญทท าใหเกดสงคมอตสาหกรรมในประเทศเหลานกคอ รฐ โดยเฉพาะรฐประชาชาต (nation state) ซงตองหาเลยงตวเองและพฒนาประเทศจากภายใน ผานการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาตขน ในกรณของประเทศไทยกคอ ชวงรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ซงเปนชวงเรงรดการพฒนาอตสาหกรรมผานการพงพาประเทศมหาอ านาจอยางญปน อยางไรกด การเขาสความเปนสงคมอตสาหกรรมครง

๑๑

ส าคญของประเทศไทยกลบเกดขนจรงในชวงหลงสงครามโลกครงท ๒ โดยเฉพาะภายใตนโยบายการพฒนาของจอมพลสฤษด ธนะรชต ซงไดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกา ปรากฏการณนเปนสงทเกดขนทวไปในประเทศก าลงพฒนาทงหลายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน อนโดนเซย ซงภายหลงจากการประกาศเอกราช รฐบาลซการโนไดเรงรดพฒนาอตสาหกรรมภายในประเทศ ซงประสบกบขอจ ากดอยางมาก ภายหลงจากรฐประหารของซฮารโตในป ๑๙๖๕ อนโดนเซยเปดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกาอยางเตมท โดยเฉพาะการป รบ เป ล ยนนโยบ าย เปนการพฒนาอตส าหกรรม เพ อทดแทนการน า เขา ( Import-Substituted Industrialization) เปนตน วชาสงคมวทยาไดใหความสนใจศกษาสงคมอตสาหกรรมมาเปนระยะเวลายาวนาน นบตงแตการวจยทเรยกวา Howthorne Studies ในทศวรรษ ๑๙๒๐ โดย Elton Mayo ซงตงค าถามวา เงนหรอรายไดจากการท างานเปนแรงจงใจในการท างานอยางมประสทธภาพของแรงงานจรงหรอไม และในทายทสด ผลการวจยของ Mayo กลบพบวา บรรยากาศและสภาพแวดลอมของการท างานตางหากทมผลตอการเพมประสทธภาพของการท างานในโรงงานอตสาหกรรม อาจกลาวไดวาภายหลงสงครามโลกครงท ๒ ถงจะมการก าเนดของสาขาวชาสงคมวทยาอตสาหกรรม (Industrial Sociology) โดยเฉพาะการหนมาใหความสนใจกบการจดองคกรอตสาหกรรม (industrial organization) เทากบขยายหนวยของการศกษาวเคราะหใหมขนาดใหญขน โดยหนมาสนใจตวองคกรอตสาหกรรมมากกวาสนใจแรงจงใจภายในของคนงาน ในทศวรรษ ๑๙๗๐ ถอไดวาเปนชวงเวลาทสาขาวชาสงคมวทยาอตสาหกรรมมความกาวหนาอยางมาก โดยเฉพาะการทนกวชาการสายมารกซสตเขามามสวนรวมในการวจยและตงโจทยวจยทแตกตางออกไป โดยหนมาสนใจกระบวนการใชแรงงาน (labour process) ซงเนนกระบวนการ/วธการขดรดและการตอตาน/ตอสทางชนชนภายในกระบวนการผลตมากกวาสนใจการจดองคกรอตสาหกรรมซงถกมองวาเปนศาสตรทรบใชนายทน ในปลายศตวรรษท ๒๐ ทแมจะดเหมอนวา มโนทศนแรงงานจะถกลดความส าคญลงไป และแวดวงวชาการสงคมวทยาหนมาสนใจเรองอตลกษณและตวแสดงทหลากหลายมากขน กอปรกบความเชอวา สงคมทนนยมในปลายศตวรรษท ๒๐ ไดหลดออกจากการเปนสงคมอตสาหกรรมและเขาสสงคมหลงอตสาหกรรมแลว สงผลใหการศกษาเกยวกบอตสาหกรรมเรมลดความส าคญลงไป แตอยางไรกด สาขาวชามานษยวทยากลบมบทบาทอยางมากในการศกษาวฒนธรรม ความรบร จตส านก ตวตน ของผใชแรงงานมากกวาสาขาวชาสงคมวทยา ยกตวอยางเชนงานของ Aihwa Ong ทหนมาสนใจเกยวกบวฒนธรรมและการประกอบสรางตวตนของคนงานในโรงงานอตสาหกรรมเพอตอตานการควบคมของชนชนนายทน ซงตอมาแนวทางเชนนขยายออกไปศกษาแรงงานขามชาตซงเปนปรากฎการณส าคญของโลกปจจบน นอกจากนยงมงานสงคมวทยาและมานษยวทยาทหนมาศกษาการเกดขนของแรงงานแบบใหม โดยเฉพาะพวกมารกซสตอตาลทบางกเรยกวา “แรงงานดจตอล” (digital labour) หรอบางกขยายความคดออกไปเปน “แรงงานอวตถ” (immaterial labour) เปน

๑๒

ตน และแนวทางการศกษาแบบนเองไดกลายเปนแนวทางทไดรบความนยมอยในแวดวงวชาการสงคมวทยาและมานษยวทยาในปจจบน ๑.๒ ตวแสดงส าคญในระบบอตสาหกรรม

หากเรายอนดงานของมารกซทศกษาทนนยมและโครงสรางทางสงคมของวถการผลตแบบทนนยม มารกซเสนอวา สงคมทนนยมแบบอตสาหกรรม (ซงเปนยคสมยทมารกซมชวตอย) ประกอบดวยคนสองชนชนหลก คอ ชนชนนายทน ซงเปนเจาของปจจยการผลต และชนชนกรรมกร ซงไรปจจยการผลตและตองขายแรงงานของตนเองใหชนชนนายทน อยางไรกด ในสงคมทนนยมทแมจะมสองชนชนหลก แตกมไดมเพยงคนสองกลมสองชนชนเทานน แตยงประกอบไปดวยชนชนทอยกลางๆดวย ชนชนทอยกลางๆมลกษณะส าคญคอ มปจจยการผลตเพยงเลกนอยจนไมสามารถจางแรงงานของคนอนได และกไมเขาไปอยในระบบการจางงานในฐานะแรงงาน แตอาจท าการผลตขนาดเลกทใชเฉพาะแรงงานตนเองหรอแรงงานในครอบครว มารกซเรยกคนกลมนวา “ชนชนนายทนนอย” ซงมารกซท านายวา ในทายทสดแหงพฒนาการของระบบทนนยม ชนชนนมแนวโนมจะสลายตวไป สวนนอยสามารถสะสมทนกลายเปนชนชนนายทน แตสวนมากจะกลายเปนชนชนกรรมกร อยางไรกด มารกซเองไมไดมชวตอยในยคสมยทการผลตมความซบซอนขนอยางทเราเหนในตนศตวรรษท ๒๐ ระบบอตสาหกรรมในตนศตวรรษท ๒๐ จนถงปจจบนซงขยายตวขน อตสาหกรรมขนาดใหญทจางงานแรงงานจ านวนมากไดปรบระบบบรหารงานของตนเอง โดยแยกนายทนหรอเจาของทนออกจากผบรหารองคกร กลาวคอ ระบบทนนยมในปจจบน โดยเฉพาะในโรงงานอตสาหกรรมประกอบดวยชนชนผจดการหรอนกบรหารทท างานบรหารธรกจแทนชนชนนายทน ชนชนผจดการมออาชพกลายมาเปนตวแสดงทชนชนแรงงานตองพบเจอมากกวาการไดพบกบเจาของทน ลกษณะส าคญของชนชนผจดการ คอ ชนชนนไมมปจจยการผลต คอ ไมไดเปนนายทน แตรบเงนเดอน/คาจางจากเจาของทน แตกมไดอยในต าแหนงแหงทของการผลตแบบชนชนกรรมกรสวนใหญ แตอย “ระหวาง” ๒ ชนชน โดยท าหนาทเปนตวแทนของชนชนนายทนในการควบคมกระบวนการผลต (ในทางทฤษฎยงมขอถกเถยงอยมากวาเราจะจดคนกลมนเปน “ชนชน” หนงไดหรอไม ซงจะกลาวถงในหวขอตอๆไป) ภายใตการกอตวของระบบอตสาหกรรมทมาพรอมกบระบบทนนยม รปแบบความสมพนธของผคนในสงคมไดเปลยนแปลงไปจากอดตในยคกอนหนาทนนยม จากเดมทผคนสวนใหญมสถานะเปนไพรและทาส โดยขนกบเจานายหรอ Lord ทตนเองสงกด และการผลตกตองเปนไปตามเจตจ านงของเจานาย กลายมาเปนแรงงานทเปนอสระ (free labour) ซงสามารถเรขายแรงงานของตนเองใหแกเจาของทนหรอเจาของโรงงานทไหนไดอยางเปนอสระ ดงนน การเกดขนของแรงงานอสระจงสมพนธกบการปลดแอกตนเองจากความสมพนธ

๑๓

ทางสงคมการเมองแบบศกดนาหรอฟวดล คอ การกลายมาเปนพลเมองทมอสรเสรภาพ โดยเฉพาะเสรภาพในการขายแรงงานของตนเองในระบบตลาดแบบทนนยม ความเปลยนแปลงสถานะทางสงคมดงกลาวอาจเรยกไดวาเปนการปฏวตของสงคม คอ เปลยนยคสมยจากยคศกดนา/ฟวดล/กอนสมยใหม มาสยคสมยทนนยม/สมยใหม เราจะพบวา การปฏวตทเกดขนนอกจากจะเปนเรองของระบบเศรษฐกจและการเมอง ยงหมายความถง ความเปลยนแปลงของการรบรเกยวกบกาละและเทศะของผคนทงสงคม โดยเฉพาะการเกดขนของระบบเวลาการท างานทก าหนดตายตวแนนอน จนกระทงพฒนามาสระบบเวลาแบบ ๘๘๘ ซงหมายถงการท างาน ๘ ชวโมง หาความรพกผอนหยอนใจ ๘ ชวโมง และนอนหลบอก ๘ ชวโมง รวมทงสถานทท างานคอโรงงานอตสาหกรรมไดกลายมาเปนกาละและเทศะอนใหมใหแกคนงานซงเปนคนสวนใหญของสงคม ความเปลยนแปลงของกาละและเทศะดงกลาวมผลอยางส าคญตอการรบรสถานะตวตนและจตส านกของผคน รวมทงมผลตอการรวมกลมทางสงคมของผคนดวย องคกรอยางสมาคมนายจาง กลมธรกจ สหภาพแรงงาน กลมสหภาพแรงงานจงกลายมาเปนกลไกทางสงคมหลกทผคนในสงคมอตสาหกรรมใชในการตอรองหรอเรยกรองผลประโยชนของตนเอง ซงแตกตางไปจากสงคมกอนสมยทเชอมโยงกนผานชมชน หมบาน เครอญาต และระบบครอบครว

๑.๓ ทฤษฎพนฐานทางสงคมวทยาเกยวกบอตสาหกรรมกบแรงงาน

ในทนเสนอ ๒ ทฤษฎหลก คอ ทฤษฎมารกซสต (Marxism) ซงประกอบไปดวยแนวคดเกยวกบมลคาแรงงาน (labour theory of value) และการขดรดแรงงานในกระบวนการผลต (exploitation) และทฤษฎส านกเวเบอร (Weberianism) โดยเฉพาะงานเขยนของ Max Weber เกยวกบจรยธรรมแบบโปรเตสแตนท และองคกรสมยใหม (bureaucracy) (บ างส วนไดยกงาน เขยนของ Adam Smith ซ งม อท ธพลตอการศกษาเรอง “ตลาดแรงงาน” (labour market) ของนกสงคมวทยาเศรษฐกจและนกเศรษฐศาสตรรวมสมย) มารกซ1เรมตนเขยนงานของเขาโดยแยกตนเองออกจากแนวทางเศรษฐศาสตรคลาสลค ซงม Adam Smith2 และ David Ricardo เปนนกคดคนส าคญ มารกซเสนอวา เราตองไมมองแรงงานในฐานะทเปนวตถสงของ (things) แตแรงงานเปนภาพสะทอนของความสมพนธทางสงคมระหวางมนษย (relation of man) ซงมชวตจตใจ มากไปกวานนมารกซยงปฏเสธการเรมตนวเคราะหระบบทนนยมจากการแลกเปลยน (exchange) มาสการใหความส าคญกบการผลต (production) โดยการวเคราะหชนชนของมารกซวางอยบนการดต าแหนงแหงทของผคนในกระบวนการผลตของมนษย ซงในทศนของมารกซ ในกระบวนการผลตเตมไปดวยความขดแยง การขดรด และการตอตานการขดรด และความขดแยงดงกลาวเปนความขดแยงระหวางชนชนสองชนชนหลกทไมสามารถประนประนอมไดตราบเทาทสงคมทนนยมยงด ารงอย กลาวโดยสรป มารกซพยายามจะชใหเหนวา 1 Karl Marx, “Introduction,” Grundrisse (Penguin, 1973), pp. 81-111. 2 Adam Smith, The Wealth of Nations (Bantam Classic, 2003)

๑๔

กระบวนการแบงงานกนท าในระบบทนนยมไมไดเปนสภาวะธรรมชาตของมนษย (แบบท Smith รวมถงท Emile Durkheim เสนอ) แตเปนสภาพทเตมไปดวยความขดแยงทจบลงไมไดภายใตระบบสงคมทด ารงอย ยงไปกวานน มารกซยงไดเสนอทฤษฎทเรยกวา มลคาแรงงาน (labour theory of value) ซงตงตนจากสมมตฐานทส าคญมากวา สรรพสงทมมลคา (value) ในตลาดหรอทเรยกวา มลคาแลกเปลยน (exchange value) ลวนมาจากการใชแรงงานของมนษยทงสน กลาวเชนนกหมายความวา แรงงานของมนษยเปนพลงสรางสรรคสรรพสงในโลก รวมถงองคความรภมปญญาของมนษยดวย หากเรากลาววา สรรพสงมาจากแรงงานของมนษยทงในอดตและปจจบน นนกหมายความวา สงตางๆเหลานกเปนสมบตรวม (common) ของมนษยชาตตงแตอดตเปนผสรางสรรค ไมมใครสามารถอางความเปนเจาของสงตางๆไดอยางแทจรง แตสงคมชนชน รวมถงสงคมทนนยมทยงคงเปนสงคมชนชนนนกลบมคนสวนนอยทอางวาตนเองเปนเจาของปจจยการผลต (ซงในทศนะของมารกซ ปจจยการผลตลวนแลวแตเปนกอนผลกของพลงสรางสรรคของแรงงานมนษยในอดตทงสน) ซงกคอ ชนชนนายทน สวนชนชนกรรมกรซงเปนคนสวนใหญกลบกลายเปนผไรปจจยการผลต สงเดยวทพวกเขามคอ ก าลงแรงงาน (labour power) ของตนเองทสามารถน าไปเรขายได เพอแลกกบคาแรงทนอยนดเมอเทยบกบก าลงแรงงานทพวกเขาทมลงไปในการท างาน มองในแงนกคอ ภายใตระบบทนนยม ชนชนนายทนไดขดรดมลคาสวนเกน (surplus value) จากชนชนกรรมกร ในหนงสอวาดวยทน1 มารกซชวา การเพม/ขยายขดรดมลคาสวนเกนกระท าได ๓ วธการ คอ หนง เพมเวลาการท างาน คอ ขยายเวลาการท างานใหเพมขน ซงเปนวธการพนๆแบบตรงไปตรงมาทชนชนนายทนจะหาทางท าใหแรงงานท างานเพมขนในแตละวน เชน อาจลดชวโมงพกกลางวน หรอใหเขางานเรวขน หรอใหออกจากกระบวนการผลตชาลง เปนตน สอง เพมความเขมขน (intensity) ของการใชแรงงานใหมากขน คอ การหาทางท าใหแรงงานท างานเรวขน หรอตอเนองมากขนในเวลาทเทาเดม เพอใหผลผลตของแตละชวโมงการท างานเพมขน ในแงนชนชนนายทนตองเขามาใหความส าคญกบการออกแบบกระบวนการใชแรงงานของมนษยใหมประสทธภาพมากขน และสาม การใชเครองจกรเขามาชวยเพมประสทธภาพการท างาน สงผลใหกลไกของเครองจกรเขามาควบคมแรงงานทท างานมากขน ทงรางกายและจตใจของแรงงานจะขนกบเครองจกร มากกวาทแรงงานจะเปนผ ควบคมเครองจกร ความเรวและความเขมขนของการใชแรงงานจะขนกบความเรวและความถของการเคลอนทของเครองจกร ตอใหใชเวลาการท างานเทาเดม แตเครองจกรจะก าหนดบงคบใหการใชแรงงานมความเขมขนมากขนเรอย มารกซยงชอกวา อนเนองมาจากเปาหมายของนายทนตางอยางสนเชงจากแรงงาน ในขณะทเปาหมายของนายทนคอการสะสมทน และการสะสมทนกหมายถงการสะสมมลคาสวนเกนทเพมขนเรอยๆ โดยทมลคา

1 Karl Marx, Capital Volume 1(Penguin, 1976)

๑๕

สวนเกนกมาจากการขดรดแรงงานอยางสาหสดวยวธการตางๆ แตเปาหมายของแรงงานกลบเปนการหารายไดหรอคาแรงมาเพอผลตซ าก าลงแรงงานของตนเอง ซงหมายถง คาแรงเพอน าไปซอสนคาในการบรโภค เชน อาหาร เสอผา ทอยอาศย หาความร (การศกษา) หรอแมแตการพกผอนหยอนใจ เปนตน เพอใหสามารถมชวตอย (เตมเตมก าลงแรงงานใหสมบรณ) เพอสามารถน าก าลงแรงงานไปขายไดในวนถดไป โดยสรปแลว อนเนองมาจากเปาหมายของชนชนนายทนขดแยงกบเปาหมายของชนชนแรงงานอยางไมสามารถประนประนอม ผลประโยชนของชนชนนายทนกบผลประโยชนของชนชนแรงงานเปนปฏปกษทแปรผกผนกนอยางสนเชง สงผลใหการผลตภายใตระบบทนนยม โดยเฉพาะในระบบอตสาหกรรมแบบทนนยมจงเตมไปดวยความขดแยงการตอสกนระหวางคนสองชนชน หนาทของนายทนคอ หาทางควบคมความขดแยงใหนอยลงทสด และแรงงานกจะพฒนาจตส านกของตนเองผานการรวมกลมเปนสหภาพแรงงานหรอขบวนการแรงงานเพอตอสเรยกรองคาแรงและสวสดการทเพมขนจากชนชนนายทน ในขณะทมารกซเนนเรองความขดแยงและการตอส แตงานเขยนของแมกซ เวเบอรกลบเนนทความสมเหตสมผลของระบบการจดองคกรแบบสมยใหม (bureaucracy) ซงหมายรวมถงการจดองคกรของรฐสมยใหม และการจดองคกรการผลตในระบบทนนยมอตสาหกรรม เวเบอรเสนอวา ในสงคมสมยใหมหรอในสงคมทนนยม การจดองคกรแบบสมยใหมเปนเงอนไขส าคญใหเกดเสถยรภาพทางสงคมได ความขดแยงและความไรเสถยรภาพในสงคมทนนยมเปนผลผลตจากการทองคกรหรอองคาพยพนนๆไมสามารถสรางความเปนองคกรสมยใหมได ในทน เวเบอรชวา องคกรสมยใหมมคณลกษณะพนฐาน ๖ ประการ1 คอ หนง กจกรรมหรอหนาทขนกบการยอมรบกรอบกตกาทถกก าหนดไว ซงหมายถง กจกรรมใดๆทเกดขนใน/โดยองคกรสมยใหมนนตองขนกบขอบเขตของกฎกตกาทก าหนดขอบเขตการท ากจกรรมนนๆไว ไมใชขนกบอารมณความรสกตามใจชอบของคนท างาน สอง หลกการวาดวยล าดบขนในองคกร (office hierarchy)หมายถง องคกรตองระบความชดเจนของล าดบขนของสายบงคบบญชาในองคกรอยางชดเจน โดยมล าดบสงต า ซงหมายถงอ านาจในการตดสนใจไมเทากน ขอบเขตของความรบผดชอบทไมเทากน รวมถงยงหมายความถง การทผทอยในล าดบขนทต ากวาจะรดวา โอกาสของความกาวหนาในอาชพของตนเองภายในองคกรคออะไร ซงกคอ การไตล าดบขนไปในต าแหนงทสงขนภายในองคกร โดยจะไดรบคาตอบแทนสงขน อ านาจการตดสนใจเพมขน และอ านาจในการควบคมสงการคนใตบงคบบญชาทเพมขนดวย สาม ขอบเขตของอ านาจกจกรรมทถกก าหนดอยางเปนลายลกษณอกษร (written document) ซงหมายถงองคกรสมยใหมนนเตมไปดวยงานเอกสาร ทระบถงค าสงเกยวกบสงตางๆ การก าหนดหนาทความรบผดชอบ การใหรางวลและการลงโทษ รวมถงนโยบายขององคกรตองอยในรปของเอกสารทเปนลายลกษณ

1 Max Weber, “Bureaucracy,” in Economy and Society (University of California Press, 2013)

๑๖

อกษร หรอตวเขยน เพอใหคนทกคนในองคกรสามารถเรยนรค าสงตางๆไดรวมกน ดงทเราจะเหนในกรณของการทรฐสมยใหมหมกมนกบกฎหมายหรอรฐธรรมนญ หรอกองเอกสารจ านวนมาก ส การแบงงานกนท าตามเฉพาะของภารกจ (specialization) ทกจกรรมในองคกรตองถกแบงยอยลงไปใหเฉพาะขนเรอยๆ จากเดมทคนหนงคนอาจท างานหลายอยางในองคกร แตภายในองคกรสมยใหม คนๆหนงอาจถกมอบหมายใหท างานประเภทเดยวไปตลอด ซงเปนงานทมความเฉพาะยอยลงไป เชน คนงานในโรงงานตดเยบเสอผาทอาจจะถนดใชจกรประเภทเดยว เยบสวนประกอบของเสอเพยงสวนเดยว เชน เยบคอ และกจะท างานประเภทนไปตลอด หา การมกจกรรมการท างานทตอเนอง หมายถง องคกรสมยใหมจ าเปนตองมเปาหมายของการคงอยขององคกรในระยะยาว ไมใชองคกรสมครเลน หรอองคกรทเปลยนภารกจไปมาอยางรวดเรว แตตองเปนองคกรทมเปาหมายในการพฒนาตวองคกรทงในแงระบบบรหารการจดการ การบรหารงานบคคล และการขยายองคกรออกไปใหครอบคลม/ซบซอนขนเรอยๆ กลาวอยางงายๆกคอ องคกรสมยใหมตองไมใชองคกรทตงขนมาเพอภารกจชวครงชวคราว แตตองมเปาหมายเพอท างานในระยะยาวหรอตลอดไป และหก องกบกฎกตกาทมลกษณะทวไป คอ เปนกตกาทใชไดกบทกกรณ การมกตกาทใชไดกบทกกรณจะชวยใหองคกรสามารถหลกเลยงอคตและการตดสนใจบนฐานของความรกหรอความเกลยดของคนท างานได พดในภาษาของเวเบอรกคอ การลดความเปนสวนตว (depersonalization) ลงไปใหมากทสด และการทคนท างานในองคกรจะสามารถตดสนหรอท ากจกรรมตางๆภายใตกฎทวไปกหมายความวา คนในองคกรตองใหความส าคญกบเรยนรกฎกตกาหรอทมาทไปของค าสงและเงอนไขตางๆขององคกรทผกพนกบตนเองและต าแหนงหนาทของตนเองทมตอองคกร ผบงคบบญชา ผใตบงคบบญชา และหนวยงานภายนอกทเขามามปฏสมพนธกบองคกร ดงนน การศกษาและการใหขอมลทวไปทจ าเปนจงมความส าคญกบการสรางองคกรสมยใหม งานของเวเบอรมความส าคญอยางมากทเปนรากฐานใหกบการท าความเขาใจระบบอตสาหกรรมสมยใหม เวเบอรชวา องคกรสมยใหมคอลกษณะพนฐานทท าใหสงคมสมยใหมบรรลความสมบรณและเกดเสถยรภาพทางสงคมได ความขดแยงในสงคมจะสามารถแกไขไดหากในปรมณฑลตางๆของสงคมสรรคสรางองคกรสมยใหมขนมาเปนเครองมอในการขบเคลอนสงคม ซงจะชวยลดความเปนสวนตวทเตมไปดวยอคตตางๆมากมาย แมแตอคตทเกดขนระหวางคนท างาน หรออคตทเกดระหวางเจาของกจการกบลกจางได กลาวสรปไดวา งานของมารกซไดกลายมาเปนรากฐานของการศกษาเรอง กระบวนการผลต ( labour process) และขบวนการแรงงาน (labour movement) สวนงานเขยนของเวเบอรไดกลายมาเปนรากฐานของการศกษาเกยวกบ องคกรอตสาหกรรม (industrial organization) และการจดการแรงงานหรอทรพยากรบคคล (human resource management) สวนงานเขยนของสมท ธน น เปนพ นฐานส าคญของการศกษาเกยวกบ

๑๗

ตลาดแรงงาน (labour market) และแนวโนมของการจางงาน (employment trend) ยงไปกวาน น เราจะพบแนวคดทฤษฎทพฒนาขนอยางผสมผสานระหวางแนวคดขางตน คอ การหนเหไปศกษาเกยวกบวฒนธรรม ตวตน จตส านก อตลกษณ และอดมการณของแรงงาน โดยเฉพาะในสายทไดรบอทธพลความคดจากนกทฤษฎฝรงเศสหรอทเรยกวา ส านกโครงสรางและหลงโครงสรางนยม โดยประเดนทงหมดจะปรากฏในหวขอตอๆไปของวชาเรยนน

๑๘

บทท ๒ พฒนาการทางประวตศาสตรของอตสาหกรรมสมยใหม

(Historical Development of Modern Industry)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายพฒนาการทางประวตศาสตรของอตสาหกรรมสมยใหม นบตงแตยคกอนอตสาหกรรม จนเขาสยคอตสาหกรรม และหลงอตสาหกรรม พรอมทงจดวางประเดนปญหาของการเปลยนแปลงเขาสยคอตสาหกรรมควบคกบการเปลยนยคสมยของการผลตจากยคฟวดลมาสยคทนนยม เพอจะชใหเหนวา พฒนาการของระบบอตสาหกรรมไมจ าเปนตองเทากบการเปลยนแปลงเขาสทนนยมเสมอไป

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจพฒนาการทางประวตศาสตรและก าเนดของระบบอตสาหกรรมสมยใหม ๒. เพอใหนกศกษาสามารถเชอมโยงระบบอตสาหกรรมกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของโลกได

โดยเฉพาะการเปลยนจากวถการผลตแบบฟวดลสวถการผลตแบบทนนยม

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๑๙

พฒนาการทางประวตศาสตรของอตสาหกรรมสมยใหม ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายพฒนาการทางประวตศาสตรของอตสาหกรรมสมยใหม นบตงแตยคกอนอตสาหกรรม จนเขาสยคอตสาหกรรม และหลงอตสาหกรรม พรอมทงจดวางประเดนปญหาของการเปลยนแปลงเขาสยคอตสาหกรรมควบคกบการเปลยนยคสมยของการผลตจากยคฟวดลมาสยคทนนยม เพอจะชใหเหนวา พฒนาการของระบบอตสาหกรรมไมจ าเปนตองเทากบการเปลยนแปลงเขาสทนนยมเสมอไป

๒.๑ จากสงคมกอนอตสาหกรรมสสงคมอตสาหกรรม

เปาหมายของหวขอนคอชใหเหนพฒนาการจากสงคม “กอน” อตสาหกรรม (ภายใตระบบทนนยม) สสงคมอตสาหกรรม Miller และ Form1 ชวา กอนทเราจะท าความเขาใจการเกดขนของสงคมอตสาหกรรม เราจ าเปนตองทาทายมายาคตทส าคญของการศกษาการเปลยนผานสสงคมอตสาหกรรมใน 4 ประเดน คอ หนง การอธบายการเปลยนผานสสงคมอตสาหกรรมไมสามารถลดทอนใหเหลอเพยงปจจยทางเศรษฐกจได (economic determinism) สอง เราจ าเปนตองศกษาการเปลยนผานผานการเปรยบเทยบและมตทางประวตศาสตร โดยเฉพาะการพฒนาการของสงคมสมยโบราณกอนอตสาหกรรมไปสสงคมอตสาหกรรมสมยใหม การเปรยบเทยบดงกลาวจะน าไปสการเปดใหเหนปจจยอนๆทไมใชปจจยทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะปจจยทางการเมอง และปจจยทางวฒนธรรม สาม การพฒนาเทคโนโลย หรอการปฏวตอตสาหกรรมไมสามารถเปนตวอธบาย (explanan) ของการเปลยนผานไปสสงคมอตสาหกรรมไดเพยงปจจยเดยว แบบทนกประวตศาสตรปฏวตอตสาหกรรมมกจะเชอ ส ชนชนนายทนหรอชนชนกระฎมพไมใชพลงทเปนอสระในการเปลยนผานเสมอไป แตขนกบปฏสมพนธทชนชนนมตอชนชนอนๆทงในสงคมกอนสมยใหมและในสงคมสมยใหมดวย เชน ชนชนเจาทดน ชนชนชาวนาในระบบศกดนา และรฐ

สงคมคมกอนอตสาหกรรม

1 Delbert C. Milner and William H. Form, Industrial Sociology: The Sociology of Work Organizations (Harper &

Row Publishers, 1964)

๒๐

สงคมกอนอตสาหกรรมมหนวยการผลตอยในชมชนหมบาน (village) ซงมความสมพนธกบอ านาจหรอศนยกลางทางการเมองแบบแนวดงทองกบชาตก าเนด คอ เปนความสมพนธระหวางเจาศกดนา (ซงประกอบไปดวยกษตรย ขนนาง และครสตจกร) กบชนชนไพรซงสวนมากเปนชาวนา/เกษตรกร โดยทหนวยการผลตส าคญอยในหมบานและชมชน มเพยงสวนนอยทเชอมโยงกบภายนอก เมองเปนเพยงศนยกลางของอ านาจทางการเมอง และเปนเพยงตลาดในการแลกเปลยนสนคาพนฐานทผลตไดในหมบานเทานน หมบานจงเปนทงหมดของความสมพนธทางสงคมทผคนอาศยอย โดยเชอมโยงสถาบนทางสงคมจ านวนหนงเขามาทบซอนกน คอ สถาบนศาสนา สมาคมชางฝมอ ครอบครว และตลาดในการแลกเปลยนผลผลต ดงท Karl Polanyi1 เสนอ สงคมกอนอตสาหกรรม (ซงมตลาดแตไมใชสงคมตลาด-market society) ความสมพนธทางเศรษฐกจหรอระบบเศรษฐกจไมไดแยกตวหรอเปนอสระจากความสมพนธหรอสถาบนทางสงคมพนฐานของผคน/ชมชน แตด ารงอยอยางทบซอนกน ชมชนหรอครอบครวกท าหนาททางเศรษฐกจดวย โดยเฉพาะสมาคมชางฝมอ (guild) สมาคมชางฝมอ เกดขนในศตวรรษท ๑๓ และด ารงอยอยางมนคงจนถงศตวรรษท ๑๗ ซงเปนสมาคมของคนทอยในกลมอาชพเดยวกน โดยสมาคมชางฝมอถอเปนสวนขยายออกมาจากความสมพนธในครอบครวทเปนชางฝมอเฉพาะดาน เชน ชางไม ชางแกะสลก ฯลฯ ในสงคมแบบนท าหนาทก าหนดรปแบบการผลต การแจกจาย และการบรโภคของคนในชมชน ทงในแงของรายไดทชางฝมอไดรบ เทคโนโลยทใชการผลต คณภาพของสงทผลต การแจกจายผลผลต ราคาของผลผลต และก าไรทไดรบ อาจกลาวไดวา สมาคมชางฝมอมบทบาทในการก าหนด/ควบคมระบบเศรษฐกจการหาเลยงชพเกอบทงหมดของชมชน โดยเฉพาะความสมพนธในสถานทท างาน (work relations) สมาคมชางฝมอประกอบดวยคน ๓ กลม คอ นายชางใหญ (master) ชางฝมอ (journeyman) และลกมอชางฝกงาน (apprentices) นายชางใหญหรอนายงาน เปนคนทมทกษะงานชางทสง ผานการฝกฝนมาอยางยาวนานจนกลายเปนหวหนาของชางทงหมด เปนคนทมฐานทางเศรษฐกจทมนคง และดงดดใหชางฝมอและลกมอชางฝกงานเขามาท างานดวยผานระบบอปถมภทนายชางใหญมให ซงสวนใหญแลวสถานทท างานของสมาคมชางฝมอจะอยทบานของนายชางใหญ ชางฝมอ หรอทภาษาองกฤษเรยกวา journeyman นนเปนชางทผานการฝกฝนเปนลกมอชางฝกงานกบนายชางใหญคนใดคนหนงมาอยางยาวนานจนมฝมอในระดบทสงมากพอเปนทยอมรบในหมชางดวยกน โดยเฉพาะเปนทยอมรบจากนายชางใหญวามความสามารถและทกษะทเพยงพอ เมอไดรบการยอมรบใหเปนชางฝมอแลวจะสามารถยายงานไปท างานกบนายชางใหญคนอนได

1 Karl Polanyi, The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time (Beacon Press, 2001)

๒๑

และลกมอฝกหด ซงเปนคนอายนอยทถกสงตวใหมาท างานกบนายชางใหญผานความสมพนธแบบอปถมภ โดยอยภายใตการดแลและชวยเหลอจากนายชางใหญทงในแงของการฝกฝนฝมอชาง ทอยอาศย และอาหารการกน แตสงทลกมอฝกหดตองตอบแทนกคอ การท างานรบใชนายชางใหญในทกดาน โดยเฉพาะในดานการผลตงานฝมอทนายชางจะน าไปขายตอ เมอลกมอฝกหดท างานมาในระยะหนงจนมฝมอมากเพยงพอจะไดรบการเลอนชนเปนชางฝมอทมเสรภาพในระดบหนงในการยายไปท างานกบนายชางใหญคนอนได สมาคมชางฝมอเปนสถาบนทางเศรษฐกจททบซอนอยกบชมชนหมบาน คนทจะเขามาเปนชางกคอสมาชกของชมชนหมบาน อาจจะเปนคนในครอบครว ญาต กลมเครอญาตของนายชางใหญ มองในแงนกคอ ระบบสมาคมชางฝมอในสงคมกอนอตสาหกรรมไมไดแยกสถานทท างานออกจากบานหรอหมบานอยางเดดขาด แตชวตการท างานและชวตของบานเปนพนทททบซอนกบ เสถยรภาพของสถาบนทางสงคมในสงคมแบบนจงมความมนคงและระบบระเบยบภายในทเขมงวด อยางไรกด ในศตวรรษท ๑๗ สมาคมชางฝมอเรมไมมประสทธภาพในการผลตสนคาปอนตลาดทขยายตวอกตอไป โดยเฉพาะอยางยง การทการคาในยโรปขยายตวอยางมาก พรอมกบการลาอาณานคม และการเกดศนยกลางระบบเศรษฐกจโลกใหมๆทท าใหการผลตสนคาทถกผกขาดกบระบบสมาคมชางฝมอไมมประสทธภาพอกตอไป กอปรกบการเกดขนของชนชนพอคาทท าหนาทจดหาสนคาปรมาณมากออกไปขายในทตางๆ สงผลใหพอคาจ าเปนตองหารปแบบการผลตสนคาทมประสทธภาพมากขน โดยจะเปนรปแบบการผลตทอย “นอก” ระบบสมาคมชางฝมอ ซงตอมาเราเรยกระบบการผลตนนวา “การผลตนอกระบบ” (putting-out system) การผลตนอกระบบ เปนระบบการผลตทอย “นอก” สมาคมชางฝมอ และเปนระบบทถอเปนชวงเปลยนผานจากรปแบบการผลตแบบเกาไปสรปแบบการผลตแบบอตสาหกรรมสมยใหม การผลตนอกระบบเกดในศตวรรษท ๑๖ โดยพอคาจะเขาไปในหมบานเพอจางแรงงานคนในหมบานเพอท าการผลตสนคาทพอคาตองการ โดยพอคาจะท าหนาทจดหาวตถดบพนฐานใหแกหมบาน และเมอผลตเสรจ พอคาจะรบสนคานนๆไปจ าหนายในตลาด โดยเฉพาะตลาดทอยนอกหรอหางไกลออกไปจากชมชน (ซงคลายกบระบบ outsourcing ในปจจบน) ผลตอบแทนทแรงงานไดรบจากพอคาคอคาจาง (wage) การเปลยนแปลงของรปแบบการผลตไปสการผลตนอกระบบมสวนอยางส าคญในการกดเซาะสถาบนทางสงคมพนฐาน โดยเฉพาะครอบครว และหมบาน ผคนในหมบานไมไดท างานใหกบชมชนหรอครอบครวอกตอไป แตเปนความสมพนธกบนายจางคอพอคาทอยนอกชมชนของตนเองผานระบบคาจาง ผคนจงไมใชคนทมสถานะเปนไพรแบบในอดต แตในดานหนงเปนแรงงานรบจาง (waged labour) ดวย ซงตอมาแรงงานรบจางจะเปนรปแบบการไดรบคาตอบแทนหลกของสงคมอตสาหกรรมภายใตระบบทนนยม ปจจยการผลตหลกทใชในการผลตสนคาในการผลตแบบนจงอยในมอของพอคา ไมไดอยในมอของชาวบานหรอสมาคมชางฝมอ

๒๒

สงคมอตสาหกรรม ในศตวรรษท ๑๙ ตลาดไดขยายตวพรอมกบการแผขยายอ านาจของศนยกลางเศรษฐกจโลกใหม คอ องกฤษ ทมอาณานคมในทกทวปทวโลก และสามารถเขาถงตลาดพรอมกบแหลงวตถดบใหมๆทวโลก การขยายตวของตลาดและแหลงวตถดบขนาดใหญสงผลใหการผลตนอกระบบซงเปนชวงเปลยนผานไปสสงคมอตสาหกรรมเรมไมมประสทธภาพ เพราะพอคาไมสามารถควบคมการผลตไดโดยตรง สงผลใหพอคาลมเลกทจะลงทนกบการจางผลตในหมบาน แตหนมาเปดโรงงานขนาดใหญในเมอง ซงหมายถงการกระจกตวของแรงงาน วตถดบ และเครองจกรในทแหงเดยว โรงงานจงกลายเปนพนทใหมส าหรบการผลตและการควบคมเศรษฐกจ การเกดขนของโรงงานอตสาหกรรมเปนสงทเกดควบคไปกบการเปลยนผานสสงคมทนนยม (ซงเปนคนละเรองกน และจะอธบายขยายความประเดนนตอไปในสวนทสองของหวขอน) โรงงานอตสาหกรรมในฐานะสถานทท างาน (workplace) เทากบในชวงเวลาน ไดเกดการแยกระหวางสถานทท างานกบบานอยางชดเจนเปนครงแรก บานเปนเพยงทอยอาศย สวนสถานทท างานเปนพนทประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจคอการผลต แรงงานเขาสโรงงานเพอแลกกบคาแรง นายทนในฐานะเจาของโรงงานและปจจยการผลตคอชนชนทมอ านาจในการควบคมการผลต ซงกหมายถงการควบคมแรงงานของสงคม และกหมายถงการควบคมระบบเศรษฐกจทงหมดของสงคม อยางไรกด ภายใตระบบอตสาหกรรมแบบทนนยมเชนนทเมอง (urban) กลายมาเปนพนทแหงใหม ซงไมใชแคเมองแบบเกาทเรยกวา town ในสงคมกอนอตสาหกรรม ซงเปนแคเพยงตลาดของการแลกเปลยนสนคา แตเมองแบบอตสาหกรรมเปนศนยกลางทกระจกตวของโรงงานอตสาหกรรมทคลาคล าดวยแรงงานจ านวนมหาศาล โดยเฉพาะแรงงานจากชนบท (rural) อาจกลาวไดวา มเฉพาะในสงคมอตสาหกรรมเทานนทการแยกอยางเดดขาดระหวางพนททเรยกวา "เมอง” กบ “ชนบท” และการเขามาสเมองของแรงงานในชนบทไดสรางลกษณะเฉพาะ โดยเฉพาะวฒนธรรมเมองแบบวถชนบท (folk-urban characters) ขน ดงทเราจะเหนในกรณของวฒนธรรมเพลงลกทงของไทยทเปนทนยมในหมชนชนกรรมกรในเมอง เนอหาของเพลงมกจะพดถงความโหดรายของเมอง การแยกจากคนรกทงทคนรกอยในชนบทหรอคนรกมาท างานในเมอง รวมถงการหวนร าลกถงบานเกดในชนบท ประเดนนกสอดคลองกบทกลาวไปแลวถงการแยกระหวางบานกบทท างาน บานจงกลายเปนสถานทใหมในความคดค านงทแมจะคดถง แตกกลบไปอยไมได นอกจากทเมองจะกลายมาเปนพนทหรอโลกของการท างานแลว เมองยงตองเปนทอยอาศยของแรงงานจ านวนมากทเขามาอาศยอยดวย ในสภาวะทโรงงานเตมไปดวยการกดขขดรด/กดคาแรง/ไรสวสดการ สลมหรอโลกของการไรทอยอาศยทไดมาตรฐานในเมองจงกลายมาเปนทอยอาศยแหลงใหมของแรงงานระดบลาง มองในแงน สลมจงไมใชสงทมอยแลว แตเปนผลผลตของการเปลยนแปลงสการเปนสงคมอตสาหกรรมดวย

๒๓

ในแงของอาชพ สงคมอตสาหกรรมไดสรางอาชพทหลากหลาย โดยทอาชพตางๆสมพนธหรอถกก าหนดโดยความซบซอนของเครองจกรและเทคโนโลยทน ามาใชในการผลตสนคาในโรงงานอตสาหกรรม ตวอยางพนๆทสะทอนการเกดอาชพทหลากหลายขนตามการพฒนาของเครองจกรในฐานะปจจยการผลตกคอ แรงงานทสรางเครองจกร แรงงานทซอมเครองจกร และแมแตแรงงานทท างานกบเครองจกรเพอผลตสนคา เปนตน ยงไปกวานน ยงเกดงานประเภททท าหนาทผลตคดคนเทคโนโลยของการผลตดวย การพฒนาเทคโนโลยผานการปฏวตอตสาหกรรมไดสงผลใหการแบงงานกนท ามความเฉพาะดานมากขนเรอยๆ (specialization) ดงทไดกลาวไปแลวในบทท ๑ ภายใตระบบอตสาหกรรมแบบทนนยม “ตลาด” ประเภทใหมๆไดเกดขน จากเดมทมเฉพาะตลาดของการแลกเปลยนสนคาพนฐานของหมบาน แตภายใตระบบการผลตเชนนไดเกดตลาดทส าคญมากคอ “ตลาดแรงงาน” (labour market) โดยเฉพาะเมอแรงงานกลายมาเปนสนคาทสามารถแลกเปลยนซอขายไดเปนครงแรกในโลกภายใตระบบทนนยม ยงไปกวานน ภายใตระบบทเงนกลายมาเปนเครองมอของการแลกเปลยนอยางสมบรณ “ตลาดเงน” (money market) กมความส าคญ โดยเฉพาะระบบธนาคารทพฒนามากขนพรอมๆกบระบบทนนยมอตสาหกรรม ดงท Weber ชใหเหนถงความส าคญขององคกรสมยใหม (bureaucracy) โรงงานอตสาหกรรมทเกดขนในโลกสมยใหม โดยเฉพาะในศตวรรษท ๒๐ เปนตนมาไดเรมน าระบบการบรการองคกรแบบมออาชพ มความเปนสมยใหม มการจดล าดบชนภายในองคกรชดเจนเขามาใชเพอท าใหการบรหารงานมประสทธภาพมากขน เราจะเหนตวอยางไดชดเจนเมอศกษาการจดองคกรของการผลต และศกษาโครงสรางองคกรของบรรษทขนาดใหญ ภายใตการจดองคกรทซบซอนขนเชนน ชนชนแรงงานมทงอยในลกษณะทถกท าใหรวมกนและถกท าใหแยกกนอยในตว การรวมกนเกดจากการทคนงานจ านวนมากมากระจกตวในสายพานการผลตเดยวกนหรอพนทการท างานเดยวกนนานๆ ตางปรบทกข แลกเปลยนประสบการณการโดนกดขขดรดกน รวมถงคนงานจ านวนหนงอาจมาจากหมบานหรอภมภาคเดยวกนทพดภาษาหรอมวฒนธรรมใกลเคยงกน สงผลใหอตลกษณของความเปนคนงานหรอชนชนกรรมกรเรมเขมขนขน และจะสามารถพฒนาไปเปนการรวมกลมทางชนชนในรปของสหภาพแรงงานในทสด แตในอกดานหนง ชนชนแรงงานไดถกแยกยอยออกเปนหลายสวนตามโครงสรางการบรหารงาน ในขณะทคนงานสวนใหญอยในระดบปฏบตการคอยดโยงกบระบบสายพานการผลต แตมแรงงานจ านวนหนงทมตนทนทางวฒนธรรมสงกวากลบมสถานะเปนผคมงานหรอหวหนางาน หรอเปนผจดการทคอยดแลควบคมการผลตแทนเจาของหรอนายทน สงทเกดขนกคอ ความรสกเปนปฏปกษทแรงงานในระดบปฏบตการมตอผคมงาน/ผจดการทรนแรงมากขนเรอยๆ และนเปนสงทเราจะเหนไดชดในระบบทแรงงานแทบไมรจกวาใครคอเจาของกจการตวจรง แตกลบรวาใครคอหวหนางานหรอผบรหารของตนเอง ระยะหางระหวางนายทนหรอเจาของกจการกบแรงงานทมมากขนเชนนจะมสวนชวยใหชนชนนายทนซงเปนเจาของปจจยการผลตตวจรงไมจ าเปนตองเขามาเผชญหนากบความขดแยงทมกบแรงงานโดยตรง แตใชตวกลาง

๒๔

คอ ผจดการ หรอชนชนน าผจดการ (managerial elites) เขามาเปนคนเผชญหนากบความขดแยงและการตอสทางชนชนแทน นอกเหนอจากการแบงแยกในแนวดงระหวางผจดการกบแรงงานแลว ชนชนแรงงานยงตองเผชญหนากบการแบงแยกงานออกเปนสวนยอยๆจ านวนมาก โดยเฉพาะเมอระบบอตสาหกรรมแบบทนนยมพฒนาไปมากๆ ไดเกดแรงงานอกประเภททไมไดเปนแรงงานปฏบตการในสายพานการผลต แตเปนแรงงานทท างานออฟฟศ ทท างานแบบนงโตะ เชน ท าเอกสาร หรอท างานอนๆทไมไดอยในระดบปฏบตการทใชก าลงแรงกายแบบเขมขน แตมงไปในทางใชแรงงานสมองมากขน ซงการแบงแยกเชนนกคอ การแยกระหวางแรงงานคนปกน าเงน (blue-collar workers) ซงเปนแรงงานโรงงานอตสาหกรรม ออกจากแรงงานคอปกขาว (white-collar workers) ซงเปนแรงงานออฟฟศออกจากกน และนเปนลกษณะทวไปของระบบอตสาหกรรมทมความกาวหนาในการแบงงานกนท ามากขน ในมตของเวลา นอกเหนอจากชนชนแรงงานซงเปนคนสวนใหญจะเขามากระจกอยในพนททเดยวกนคอโรงงานอตสาหกรรมแลว คนงานยงอยในระบบเวลาแบบใหมดวย โดยเฉพาะเวลาแบบฟสกสซงถกก าหนดอยางตายตว เปนนามธรรม และเปนอสระจากการควบคมหรออสระจากชวตประจ าวนของตนเอง เปนเวลาทอยกบนาฬกาและปฏทน เราจะพบวาการควบคมเวลาเปนหวใจส าคญของการควบคมแรงงาน ในชวงแรกๆของสงคมอตสาหกรรม ชนชนนายทนจะเปนคนกลมเดยวเทานนทสามารถมนาฬกาได สวนแรงงานสวนใหญทนอกเหนอจากจะไมมเงนพอทจะซอนาฬกาแลว ยงมกจะถกกดกนออกจากการเขาถงนาฬกาหรอเครองบอกเวลาดวย การรบรวาตนเองท างานไปแลวกชวโมงกลายเปนสงทนายทนจ าตองกดกนชนชนกรรมกรออกไป เพราะจะสามารถท าใหนายทนสามารถบรหารจดการเวลาการท างานของแรงงานไดอยางเปนอสระ ยงไปกวานน ระบบเวลาแบบใหมยงมลกษณะแบบท Benedict Anderson1 เรยกวา homogeneous-empty time คอ เปนระบบเวลาทมความเปนนามธรรมอยางมาก ไมเกยวของผกโยงใดๆกบการใชชวตในเชงวตถของผคน และเปนเวลาทด าเนนไปแบบเสนตรงสายเดยว (unilinear) ซงเราจะพบวา เวลาในโรงงานหรอเวลาของการท างานทถกก าหนดโดยนาฬกา และปฏทนทเปนเสนตรง กบเวลาของรฐสมยใหมกอยในระบบเวลาเดยวกน คอ เปนเวลาทสามารถยอนกลบไปไดในอดตอยางไมมทสนสด และเปนเสนตรงทสงตางๆหรอเหตการณตางๆ เชน การสรบของกษตรยในอดต กบชวตของไพรทาส ไลมาจนถงการเกดรฐชาตสามารถโยงกนไดในระบบหรอเสนตรงของเวลาทางประวตศาสตรอนเดยวกน ทงๆทเรองราว ตวแสดง หรอเหตการณตางๆอาจจะไมเคยเกยวของเชอมโยงกนมากอน กลาวโดยสรปแลว แรงงานหรอมนษยในโลกสมยใหมอยภายใตระบบเวลาแบบเปนเสนตรงทหลดออกจากการควบคมของตนเองมากขนเรอยๆ อ านาจของการควบคมเวลาซงเกยวพนอยางแยกไมออกกบอ านาจของการควบคมประวตศาสตรกลบไปอยในมอของชนชนนายทนในสถานทท างาน และ

1 Benedict Anderson, Imagined Community: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism (Verso, 2006)

๒๕

อยในมอของรฐซงผกขาดเวลาและประวตศาสตรของรฐและสงคมใหมอยแบบเดยว คอ ประวตศาสตรทรฐและชนชนน าเปนพระเอกหรอเปนศนยกลางของการเลาเรองทถกเลาอยางตอเนองแตเพยงกลมเดยว เราจะพบวา การเปลยนจากสงคมกอนอตสาหกรรมไปสสงคมอตสาหกรรมนนมหลายมตหลายปจจยทมาประกอบกน ซงไมสามารถลดทอนใหเปนการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจเทานน แตประกอบไปดวยการเปลยนแปลงของโลกทศน เทคโนโลย/ความร รวมถงการเปลยนแปลงทางการเมองดวย ในทนสรปไดวามความแตกตางระหวางสงคมกอนอตสาหกรรมและสงคมอตสาหกรรมใน 5 มต คอ มตดานพนท มตดานเวลา รปแบบการขดรด อ านาจทางการเมอง/รฐ และสงทผลต มตดานพนท คอ แรงงานไดยายจากพนททจ ากดคอครอบครว ชมชนหมบาน มาสความเปนเมอง โดยเฉพาะในโรงงานอตสาหกรรม แรงงานตองใชเวลามากกวา ๘ ชวโมงในแตละวนในโรงงานอตสาหกรรม และเวลาเกอบทงชวตในเมอง ซงแยกระหวางพนทคอบานกบสถานทท างานออกจากกนอยางสนเชง มตดานเวลา เวลาสวนใหญของแรงงาน (๑ ใน ๓ ในระบบ ๘๘๘) คอเวลาในโรงงานอตสาหกรรม ความสมพนธทางสงคมสวนใหญถกก าหนดโดยความสมพนธทมกบเพอนรวมงานซงเปนแรงงานดวยกน เวลาแบบนเปนเวลาทขนกบระบบเวลาทเปนนามธรรมและแปลกแยกออกจากมนษย เปนเวลาแบบเสนตรงทงในระดบของการผลตในโรงงานและในระบบเวลาแบบเสนตรงทองกบประวตศาสตรของรฐสมยใหม รปแบบการขดรด จากเดมในระบบศกดนา แรงงานถกขดรดสวนเกนจากการจายคาเชา (rent) ใหแกเจาทดนทตนเองสงกด โดยตองน าผลผลตทผลตไดมาแบงใหเจาทดน อ านาจของการบงคบใหแบงผลผลตดงกลาวองอยกบอดมการณความเชอทวา ทดนและทรพยากรตางๆ (อาจรวมถงชวตของชาวนา) นนเปนกรรมสทธของเจาทดน สวนในระบบอตสาหกรรมภายใตระบบทนนยม แรงงานเปนเจาของก าลงแรงงานของตนเอง และแรงงานน าก าลงแรงงานของตนเองไปแลกกบคาแรงจากการท างานใหชนชนนายทนในโรงงานอตสาหกรรม สงทนายทนไดในทายทสดไมใชคาเชา แตเปนก าไร (กลาวไปแลวในหวขอท 1) อ านาจทางการเมอง/รฐ อ านาจรฐศกดนานนมลกษณะกระจดกระจาย ขนอยกบเจาศกดนาในแตละพนท อ านาจของรฐ/เจาศกดนา/เจาทดนขนกบก าลงคนทตนเองปกครองอย ก าลงคนเปนทมาของทงอ านาจทางการเมองและอ านาจทางเศรษฐกจ แตในสงคมทนนยมสมยใหม อ านาจรฐมลกษณะรวมศนยอยทสวนกลาง กระบวนการดงกลาวเกดขนพรอมๆกบการลด/ท าลาย/ปราบปรามอ านาจรฐของเจาทดนเดมทมลกษณะกระจดกระจาย แลวรวมศนยเขามาสกษตรย (หรอรฐอาณานคม) ผานการสรางระบบราชการขนาดใหญขนมา รฐรวมศนยในยคแรกถอเปนรฐศกดนาในชวงปลาย “กอน” ทจะเปลยนผานสการเปนรฐชาตแบบทนนยมเตมตว แหลงทมาของรายไดรฐสมยใหมมาจากการเกบภาษ และรฐยงท าหนาทดแล/สรางโครงสรางพนฐานทาง

๒๖

เศรษฐกจใหแกการผลตแบบอตสาหกรรม เพอท าใหตนเองมรายไดมากทสดจากการเกบภาษในระบบเศรษฐกจสมยใหมทกอตวขน1 และสงทผลต ในขณะทสงคมฟวดล ผลผลตคอ งานฝมอในสมาคมชางฝมอและผลผลตการเกษตรทไพรตองปอนใหแกเจาศกดนา ในบางสงคม การเกบของปากเปนผลผลตอนหนงทมไวขาย แตในระบบอตสาหกรรมแบบทนนยม ผลผลตกคอ สนคาทใชก าลงแรงงานของแรงงานทมากระจกตวกนไปใชในการผลตผานโรงงานอตสาหกรรม (ด ปากไกและใบเรอ ของ นธ เอยวศรวงศ)

๒.๒ การเปลยนผานจากศกดนาสทนนยม (Transition from Feudalism to Capitalism)

ขอถกเถยงเรองการเปลยนผานสงคมจากศกดนาสทนนยมถอเปนขอถกเถยงส าคญในหมนกวชาการสงคมศาสตรมาตลอด โดยเฉพาะเมอนกวชาการมารกซสตเรมมททางในแวดวงวชาการในกลางศตวรรษท 20 โดยเฉพาะในบรบททการปฏวตไปสสงคมนยมกลายมาเปนปรากฏการณทไดรบความสนใจหลงจากทเหมา เจอ ตงปฏวตไปสคอมมวนสตส าเรจในป ๑๙๔๙ เปาหมายหลกของการน าเอาขอถกเถยงดงกลาวมาอภปรายในทนกคอ การทาทายมายาคตส าคญทวา สงคมอตสาหกรรมกบระบบทนนยมเปนสงเดยวกนและแยกกนไมออก โดยเฉพาะในชวงตนของระบบทนนยม Ellen Meiksins Wood2 ไดส ารวจขอถกเถยงในประเดนดงกลาวไว และชใหเหนวา ความเขาใจเรองนถกครอบง าโดยขอเสนอทางทฤษฎของส านกท Wood เรยกวา Commercialization Model หรอ CM แนวคด CM มสมมตฐานพนฐานอย ๔ ประการ คอ หนง ระบบทนนยมเปนธรรมชาตของมนษย ซงเปนสงทหลกเลยงไมไดในพฒนาการของสงคมมนษย สอง ตลาด ซงเปนหวใจของระบบทนนยม คอ การปลดปลอยมนษยออกจากสภาวะกดข เขาสเสรภาพอยางแทจรง สาม การปฏวตอตสาหกรรม คอ สวนขยายของระบบตลาดในระบบทนนยม นนหมายความวา การพฒนาเทคโนโลยกบระบบทนนยมเปนสงเดยวกน แยกกนไมออก และส มเฉพาะสงคมตะวนตกเทานนทสามารถพฒนาเทคโนโลย ตลาด และระบบทนนยมไดจากภายใน โดยไมตองพงพามหาอ านาจทางเศรษฐกจภายนอกแบบทเกดขนในลทธอาณานคมและลทธจกรวรรดนยม

1 กลลดา เกษบญช-มด, ววฒนาการรฐองกฤษ ฝรงเศส ในกระแสเศรษฐกจโลก จากระบบฟวดลถงการปฏวต (กรงเทพฯ: โครงการผลตต าราและเอกสารการสอน คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545) 2 Ellen Meiksins Wood, The Origin of Capitalism: A Longer View (London and New York: Verso, 2002)

๒๗

หวใจของมารกซสตกคอ การเนนวา ก าเนดระบบทนนยมเปนความเฉพาะเจาะจงทางประวตศาสตร (historical specificity) ไมใชกฎธรรมชาตสากลหรอสงทหลกเลยงไมได โดยพวกมารกซสตไดวจารณ CM ใน ๒ ประเดนหลก คอ หนง CM มลกษณะทละเลยประวตศาสตร โดยท าให “ตลาด” กลายเปนพลงสากลหรอกฎธรรมชาตทจ าเปนตองเกดขน ซง Wood เรยกแนวทางเชนนวา transhistorical determinism และสอง CM มความเขาใจผดวา การเขาสตลาดเปนเจตจ านงอนเสรของมนษยในทกยคสมย เพราะตลาดคอหลกประกนเสรภาพอนสากลของมนษย หรอ free-market voluntarism ในทนจะน าเสนอเฉพาะสวนท Karl Marx โตแยงนกปรชญาทนนยมอยาง Smith และ David Ricardo โดยในหนงสอ “วาดวยทน” เลม 1 มารกซไดเสนอประเดนส าคญเกยวกบการเปลยนผานสทนนยมผานมโนทศนทเรยกวา “การสะสมทนแบบบพกาล” (primitive accumulation) ขอเสนอหลกของมารกซในสวนนกคอ หนง ชนชนชาวนาไมไดเขาสระบบทนนยมหรอตลาดแบบทนนยมอยางสมครใจ แตเตมไปดวยการใชความรนแรงของชนชนเจาทดน ชนชนนายทน และรฐ โดยชาวนาถกบงคบใหสญเสยปจจยการผลตของตนเอง คอ ทดน ผานการทชนชนเจาทดนและรฐเขาลอมรว (enclosure) คอ ยดเอาทดนทเคยเปนกรรมสทธรวมและกรรมสทธในระบบศกดนาทชาวนาเคยท ามาหาเลยงชพอยเดมใหกลายมาเปนกรรมสทธสวนตวของชนชนเจาทดน สงผลใหชาวนาถกบงคบใหกลายมาเปนแรงงานรบจางในทดนของชนชนเจาทดน สอง ตอเนองจากขอหนง การเกดขนของระบบกรรมสทธแบบทนนยมหรอกรรมสทธสวนบคคล (private property) จงไมไดเกดขนในเมองหรอในระบบอตสาหกรรม แตเกดในภาคเกษตรกรรม ซง Wood และ Robert Brenner1 เสนอวา ระบบทนนยมยคแรกไมใช “ทนนยมอตสาหกรรม” (industrial capitalism) แตเปน “ทนนยมเกษตรกรรม” (agrarian capitalism) ซงการแบงแยกชนชนออกเปนชนชนไรปจจยการผลตซงกคอชนชนแรงงานกบชนชนทมปจจยการผลตคอชนชนเจาทดนและชนชนนายทนเปนสงทเกดขนในเกษตรกรรม ยงไปกวาน น เหตการณ “การลอมรว” น นเกดขนกอนการปฏวตอตสาหกรรม ดงน นการสรปวา การปฏวตอตสาหกรรม ซงหมายถงการปฏวตเทคโนโลยการผลตในเมองเปนทมาของ/เปนสงเดยวกบระบบทนนยม การท าลายมายาคตน าไปสขอสรปทวา เราสามารถมระบบการผลตแบบอนๆทไมใชทนนยมทมรปแบบของการผลตแบบอตสาหกรรมได และ/หรอ การผลตแบบอตสาหกรรมไมจ าเปนตองอยในวถการผลตแบบทนนยมเสมอไป พดอกอยางกคอ ความกาวหนาทางเทคโนโลยการผลตเปนสวนหนงของความกาวหนาของมนษยชาต ไมใชสงททนนยมเปนผสรางขนหรอพฒนาขน ดงนนในชนเรยนนทเราศกษาระบบอตสาหกรรมและการใชแรงงานจงไมใชการกลาวถงอตสาหกรรมและแรงงานในแบบ “ทวไป” แตเปนการศกษา

1 Robert Brenner, “Agrarian Class Structure and Economic Development in Pre-Industrial Europe,” Past & Present

70 (1976).

๒๘

อตสาหกรรมและแรงงาน “ในระบบทนนยม” ซงมลกษณะความสมพนธทางสงคมทเฉพาะเจาะจงคอความสมพนธทางเศรษฐกจสงคมแบบทนนยมเทานน

๒๙

บทท ๓ ตลาดแรงงาน

(Labour Market)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายความหมายและลกษณะเฉพาะของตลาดแรงงานในระบบทนนยม โดยชใหเหนวาตลาดแรงงานในระบบทนนยมมลกษณะทเฉพาะตว คอ การท าใหก าลงแรงงานกลายมาเปนสนคา พรอมทงจะชใหเหนขอถกเถยงของแนวคดทฤษฎทแตกตางกนตอการมองตลาดแรงงาน

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจความหมายและลกษณะเฉพาะของตลาดแรงงานในระบบทนนยม ๒. เพอใหนกศกษาไดเหนขอถกเถยงของแนวคดทฤษฎตางๆทเกยวกบตลาดแรงงาน

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๓๐

ตลาดแรงงาน1

ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายความหมายและลกษณะเฉพาะของตลาดแรงงานในระบบทนนยม โดยชใหเหนวาตลาดแรงงานในระบบทนนยมมลกษณะทเฉพาะตว คอ การท าใหก าลงแรงงานกลายมาเปนสนคา พรอมทงจะชใหเหนขอถกเถยงของแนวคดทฤษฎทแตกตางกนตอการมองตลาดแรงงาน

๓.๑ เงอนไขเบองตนของตลาดแรงงานในระบบทนนยม

ดงทกลาวไปแลวในหวขอกอนหนานวา ลกษณะเฉพาะของระบบทนนยมกคอ การทก าลงแรงงานของมนษยกลายเปนสนคาทซอขายไดในตลาดเปนครงแรก (commodification of labour power) ในหวขอนจะพจารณาลกษณะและแนวคดทน ามาใชวเคราะห “ตลาดแรงงาน” ซงการศกษาตลาดแรงงานนนไดรบความสนใจจากทงนกเศรษฐศาสตรและนกสงคมวทยา โดยเฉพาะนกเศรษฐศาสตรสายนโอคลาสลค (Neo-classical economics) และนกสงคมวทยาอตสาหกรรม ในสวนนแบงการน าเสนอออกเปน ๓ สวนหลก คอ หนง สมมตฐานเกยวกบเงอนไขเบองตนของตลาดแรงงานในระบบทนนยม สอง แนวคดทฤษฎทเกยวกบการวเคราะหตลาดแรงงาน ซงแบงออกเปน ๒ แนวหลก คอ ตวแบบตลาดแขงขนสมบรณของทฤษฎเศรษฐศาสตรนโอคลาสลค และตวแบบความโนมเอยงของทฤษฎสงคมวทยา

วถการผลตแบบทนนยมเปนวถการผลตแรกและวถการผลตเดยวทแรงงานกลายเปนสนคา โดยเฉพาะ “ก าลงแรงงาน” (labour power) ซงแรงงานจะน าก าลงแรงงานของตนเองเขามาเสนอขายในตลาดแรงงาน (labour market) โดยมผซอคอ นายจาง/นายทน สมมตฐานเบองตนทสดของตลาดแรงงานในระบบทนนยมกคอ ทงผซอ (นายทน) และผขาย (แรงงาน) ตางกมอสระอยางเตมทในการเสนอขายหรอเสนอซอสนคา ชนชนแรงงานสามารถเลอกไดอยางอสระวาจะยนขายก าลงแรงงานของตนเองใหใคร ทไหน เมอไรกได และเขากสามารถเลอกไดวาจะยกเลกการขายแรงงานของตนเองเมอไรกได เชนเดยวกน นายทนกมเสรภาพในการเลอกทจะซอหรอไมซอก าลงแรงงานทถกน ามาเสนอขาย โดยสรปแลว ตลาดแรงงานเปนพนทททงนายทนและแรงงานตางกมอสระเสรภาพทสมบรณในการท าสญญาตกลงเสนอขาย และตางฝายตางกตระหนกถงเสรภาพเหลานน หรอทนกสงคมวทยาเรยกวา “การมตวเลอกของงาน” (job choice) ยงไปกวานน ในการเขามาเสนอซอ/ขายของ

1 เนอหาสวนนเรยบเรยงจาก R.M. Blackburn and Michael Mann, The Working Class in the Labour Market (Macmillian

Press, 1979)

๓๑

ทงสองฝายมการเปรยบเทยบ/เทยบเคยงคณสมบตของสนคา ราคาเสนอขาย และอนๆอยางเสรและคอนขางสมบรณ หรอเรยกวา “ตลาดแขงขนสมบรณ” มองจากแงน ทงนายทนและแรงงานตางกมความเทากนในระบบตลาด ตางฝายตางเลอกซงกนและกน และท าขอตกลงการจางงาน ผลประโยชนทตางฝายไดรบอยางยตธรรมและเตมใจ นยามตลาดแรงงานขางตนนเปนนยามโดยนกเศรษฐศาสตรกระแสหลกหรอนโอคลาสลคทใหความสนใจกบประเดนตลาดแรงงาน แตค าถามทตามมากคอ ตลาดแรงงานแบบแขงขนสมบรณเชนนนมอยจรงหรอไม แรงงานสามารถเลอกไดจรงหรอไมทจะสมครงานทใดกได หรอแรงงานเองรสกวาตนเองมเสรภาพในการเลอกตวเลอกของงานจรงหรอไม กลาวในทางทฤษฎ ค าถามเหลานอยในความสนใจของนกสงคมศาสตรซงสามารถจ าแนกออกเปน ๒ มตใหญ คอ หนง มตเชงอตวสย (subjective) และสอง มตเชงวตถวสย (objective) ในมตเชงอตวสย (subjective) นกสงคมศาสตรสนใจวา แรงงานรสกอยางไรเมอเขาสตลาดแรงงาน พวกเขาคดวาเขามเสรภาพหรอไม อะไรคอประสบการณทพวกเขาประสบเมอเขาไปเสนอขายแรงงานของพวกเขา ตวเลอกของงานมอยจรงหรอไมในสายตาของพวกเขา ฯลฯ ในแงมมของนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสลค มนษยตองการงานทสามารถใหผลตอบแทนแกพวกเขาในการเลยงชพไดอยางเพยงพอ โดยในการเลอกงานทมอยในตลาด พวกเขาจะเปรยบเทยบขอมล รายละเอยด และผลตอบแทนของงานตางๆทม โดยทตวเลอกทมอยในตลาดนนเปนตวเลอกทมความแตกตางหลากหลายไปตามความสนใจของแรงงาน (differential distribution of preferences) กลาวในแงนก คอ งานในตลาดมความหลากหลายเพยงพอทพวกเขาจะเลอกไดตามทพวกเขาตองการหรอถนด แตปญหากคอ เอาเขาจรงแลวมแรงงานมากนอยแคไหนท (รสกวาตนเอง) สามารถเลอกงานไดตามความถนดหรอความตองการ อปสรรคดงกลาวนเองเปนสงทตองการการวเคราะหของนกสงคมวทยาและมานษยวทยา ซงใหความสนใจโครงสรางสงคม ความสมพนธทางอ านาจในสงคม และโครงสรางทางวฒนธรรม/อดมการณของสงคมทเปนปจจยก าหนดใหแรงงานรสกวาตนเองไมสามารถเลอกงานได โดยทวไป แรงงานจะเจอกบประสบการณของการหางานใน ๓ ตวแบบ คอ

๑. ตวแบบชนชน (class) คอ แรงงานซงสงกดชนชนกรรมาชพในระบบทนนยมรสกวาตนเองดอยอ านาจทงทางเศรษฐกจและอ านาจทางวฒนธรรม พวกเขาจะมองหางานจากมมมองทางชนชนทพวกเขาม โดยไมไดค านงถงความสามารถหรอความตองการจรงของตนเองมากนก อ านาจของแรงงานในการหางานขนกบชนชนทพวกเขาสงกด

๒. ตวแบบชวงชน (strata) คอ แรงงานซงสงกดชวงชนทแตกตางกนยอมมทศนคตตอการเลอกหรอการตดสนใจหางานทแตกตางกนออกไป โดยทชวงชนทพวกเขาสงกดจะก าหนดโอกาสของพวกเขาในการหางาน อ านาจในการหางานขนกบชวงชนทพวกเขาสงกด

๓๒

๓. ตวแบบความหลากหลาย (differential model) ซงมองวา แรงงานทกคนมอ านาจทเทาเทยมกนในตลาดแรงงาน พวกเขาเลอกงานจากความตองการหรอความถนดของตนเองโดยสมบรณ และไมมอปสรรคทางสงคมเขามาเกยวของดวย – ตวแบบความหลากหลายนเองเปนตวแบบทนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสลคใชในการศกษาตลาดแรงงาน

ในมตเชงวตถวสย (objective) นกสงคมศาสตรสนใจต าแหนงแหงทในเชงวตถทผ คนสงกดในโครงสรางของสงคม โดยเฉพาะต าแหนงแหงทของพวกเขาในโครงสรางทางสงคมจะมผลตอโอกาสในการหางานของพวกเขาในตลาดแรงงาน ซงหากลกษณะและปรมาณของงานในตลาดหรอ อปสงค (demand) มเพยงพอ/พอดกบความตองการทหลากหลายและจ านวนของแรงงาน หรออปทาน (supply)กจะไมมปญหาการวางงานเกดขน แตในความเปนจรงแลว อปสงคและอปทานไมเคยมาบรรจบกนพอดดงทนกเศรษฐศาสตรเชอ ค าถามทตามมากคอ อ านาจในการก าหนด แบงสรร จดแบงผคนในตลาดแรงงานอยทใคร ซงรปแบบของอ านาจในการก าหนดตลาดแรงงานมอย ๒ ประเภทใหญๆ คอ

๑. อ านาจอยทการควบคมของฝายบรหาร (management) หมายถง สภาวะทตลาดแรงงานในขณะนนๆ ฝายบรหารหรอฝายทนมอ านาจในการก าหนดเกณฑหรอคณสมบตในการรบคนเขาท างานอยางเตมท แมวาแรงงานจะมเสรภาพในการเดนเขามาสมครงาน แตในการคดเลอกคนเขาท างาน อ านาจในการก าหนดสดทายกลบขนอยกบฝายบรหาร เชน การก าหนดระดบของการศกษา ทกษะความสามารถ ประสบการณการท างานของแรงงาน สขภาพ ความแขงแรง ไปจนถงทศนคตความเชอ นนหมายความวา ในกระบวนการคดสรรแรงงานเขาท างาน นายจางหรอฝายบรหารไดก าหนดจดแบงคนออกเปนชวงชนตางๆทแตกตางกนตามเกณฑทตงไว ลกษณะของตลาดแรงงานเชนนจงไมใชตลาดแรงงานทหลากหลาย (differential) แตเปนตลาดแรงงานทมการแบงชวงช นตางๆ (stratification) และยงโครงสรางของตลาดแรงงานถกจดแบงชวงชนมากเทาไร ตวเลอกของงานยงมจ ากด อ านาจในการควบคมตลาดแรงงานกยงอยในมอของฝายบรหารมากขนเทานน

๒. อ านาจของแรงงานและทนอยในระดบทเทาๆกน คอ นายทนหรอฝายบรหารไมสามารถก าหนดตลาดแรงงานได สภาพเชนนมสาเหตพนฐานมากจากตลาดแรงงานภายในองคกรเดยวกนถกแบงยอยออกเปนหลากหลายประเภททมความเชยวชาญเฉพาะดานสง อ านาจของการบรหารหรอการคมงานกกระจดกระจายไปทแผนกตางๆ โดยทบรษทหรอเจาของกจการไมสามารถควบคมไดทงหมด สงผลใหมชองวางตางๆมากมายอนเกดขนจากความหลากหลายของประเภทงาน และความซบซอนและความเปนอสระของแผนกตางๆ ในสภาวะเชนน แรงงานบางคนทมความเชยวชาญเฉพาะจะมอ านาจตอรองมาก เพราะนายจางไมสามารถหาแรงงานทมทกษะในระดบเดยวกนมาทดแทนไดในระยะเวลาอนสน และกเชนเดยวกน เมอการบรหารของแผนกตางๆมความ

๓๓

ซบซอนและเปนอสระจากกนมาก หวหนาแผนกตางๆอาจจะเลอกสรรคนทตนเองสนทเขามาท างานไดโดยไมผานระบบการคดสรรตามความสามารถทนายจางตงไวแตแรก กอปรกบหากแรงงานมการรวมตวกนเขมแขงในรปของสหภาพแรงงาน อ านาจตอรองของแรงงานกจะมมากขน ซงท าใหฝายบรหารไมสามารถก าหนดเกณฑในการคดสรรคนไดตามใจชอบ ทางแกของฝายบรหารกคอ หนง การปรบปรงและสรางเอกภาพในการบรหารจดการองคกรเสยใหม และสอง จดการกบสหภาพแรงงานทหวแขง ในท างกลบกน นอกเหนอจากแรงงานจะสรางอ านาจตอรองผานสหภาพแรงงานแลว แรงงานยงตอบโตกลบโดยการบบใหบรษทตองใชหลกอาวโส (seniority) ในการเลอนชนและการรบคนเขาท างานดวย เพราะการเลอนชนทองกบการเขาท างานกอนหลงจะชวยปองกนไมใหนายจางหรอฝายบรหารใชอ านาจปลด ยาย ไลออกไดตามใจชอบ

กลาวโดยสรปแลว การศกษาตลาดแรงงานอยในความสนใจของทงนกเศรษฐศาสตรและนกสงคมวทยา นกเศรษฐศาสตรมกจะมองตลาดแรงงานในฐานะทเปนตลาดแขงขนสมบรณ คอมองตลาดในมตเชงวตถวสยทเปนระบบปดอสระแยกขาดจากสวนอนๆของสงคม สวนนกสงคมวทยาจะสนใจตลาดแรงงานในฐานะทเปนสถาบนทางสงคมหนงๆในโครงสรางทางสงคม ซงในการศกษาตลาดแรงงานกหลกไมพนทจะตองเขาใจมนจากแงมมทางวฒนธรรมและการแบงสรรอ านาจท งทางสงคม และการเมองดวย อยางไรกด การศกษาตลาดแรงงานเปนทสนใจของนกเศรษฐศาสตรอยางมาก และนกสงคมวทยากเรมศกษาผานการวพากษตวแบบของนกเศรษฐศาสตร ซงหากตวแบบของนกเศรษฐศาสตรจะเปนจรงไดกตองวางอยบนเงอนไขพนฐานอยางนอย ๖ ประการ ซงนกสงคมวทยาไมเชอวาเงอนไขทง ๖ จะเปนจรงได คอ

๑. ในตลาดแรงงานตองมความหลากหลายของงาน (variety of jobs) ๒. งานทกงานตองเปดใหแกแรงงานทกคน (ไมมการแบงชวงชนหรอการกดกน) ๓. แรงงานทกคนตองเขาถงขอมลทกๆอยางของงานทกประเภท เพอเขาจะสามารถเปรยบเทยบได ๔. เมอเขาถงขอมลได แรงงานทกคนจะตองรบรและมขอมลเกยวกบงานตางๆทสมบรณ ๕. แรงงานมความถนดและความตองการทแตกตางกนออกไป (differing preferences) ๖. เมอเงอนไขทง 5 ปรากฏขนแลว ความตองการของแรงงาน หรออปสงค กบโครงสรางงานทมใน

ระบบตลาด หรออปทาน จะมาบรรจบกนพอด ในปรากฏการณจรง เงอนไขทง ๖ ขอนแทบจะเปนไปไมไดเลย นกสงคมวทยาชวา ตลาดเปนสงทบกพรองเสมอ และแยกไมออกจากความสมพนธทางสงคมในมตอนๆ เชน ศาสนา เพศสภาพ1 วฒนธรรม ชวงชน ชนชน และการเมอง หากพจารณาอยางจ ากดประเดนกจะพบวา ในตลาดแรงงานมปจจยหรอขอค านงของผ ซอและผขายทไมสามารถลดทอนไดเปนแคเรองผลประโยชนทางเศรษฐกจ สงผลใหท งผซอและผขายไม

1 Nick Drydakis, “Sexual orientation discrimination in the labour market,” Labour Economics, 16 (2009), pp. 364-

372.

๓๔

สามารถจะเปนมนษยทมเหตมผล (rational being) ทสมบรณแบบได ตวเลอกทพวกเขาเลอกจงเปนตวเลอกทเกดจากการผสมผสานหลายปจจยเขามา ไมใชมแตปจจยทางเศรษฐกจเทานน นกสงคมวทยาถงกบสรปวา สงทไรเหตไรผลยงกวาแรงงานในตลาดกคอ ตวตลาดเอง

๓.๒ แนวทฤษฎเกยวกบตลาดแรงงาน

ดงทกลาวไปแลววา ทฤษฎพนฐานของการศกษาตลาดแรงงานนนเรมตนจากตวแบบตลาดสมบรณของเศรษฐศาสตรนโอคลาสลค และตอมานกสงคมวทยากไดวพากษถงความไมเพยงพอของตวแบบดงกลาวโดยเสนอตวแบบใหมทดงเอามตทางสงคมและวฒนธรรมเขามารวมดวย ในสวนนจะน าเสนอ ๒ ตวแบบทางทฤษฎอยางสงเขป คอ ๑) ตวแบบนโอคลาสลค ซงแบงออกเปนการศกษาจากดานของอปสงค (demand side) และดานของอปทาน (supply side) และ ๒) ตวแบบความโนมเอยงของทศนคต (Orientation Model) ซงพฒนาตอยอดมาจากตวแบบนโอคลาสลค

๓.๒.๑ ตวแบบนโอคลาสลค ๓.๒.๑.๑ ศกษาจากดานของอปสงค หรอเนนการวเคราะหคณสมบตของแรงงาน

มมมองทศกษาจากดานของอปสงคเชอวา นายจางหรอทนจะเลอกจางงานใครขนกบคณสมบตของแรงงานทเขามาสมครงาน มมมองนนยามแรงงานในฐานะท เปน ความสามารถในการสรางผลผลต (productivity) โดยสงทจะน ามาชวดความสามารถดงกลาวกคอ คณสมบตทแรงงานมในการสรางผลผลต (productive quality) กลาวอยางงายๆกคอ แรงงานจะไดงานหรอไมลวนขนตอคณสมบตของแรงงานคนนนๆเอง นายจางจะก าหนดคณสมบตขนต าของงานประเภทตางๆไว และจะสรางเกณฑของการรบสมครหรอการคดสรรคนเขามาท างานจากคณสมบตขนต าของงาน เกณฑตางๆทน ามาใชเชน การศกษา ความสามารถ ประสบการณ การอบรม ซงเรยกรวมๆวา “ทนมนษย” (human capital) ทแรงงานแตละคนม ซงอาชพทตางกนกตองการคณสมบตทแตกตางกนออกไป มมมองนจงวางอยบนฐานคตของส านกนโอคลาสลคทเชอวา งานทแตกตางกน ตองการคนทแตกตางกน และนายจางกจะเลอกคนจากความตางเหลานน โครงสรางของตลาดแรงงานจงมชวงช นซงขนกบประเภทของงานทเขามาก าหนดคณสมบตของแรงงานอกท นายจางจะจดล าดบสงต าของแรงงานทตนเองตองการไว (hierarchical ordering of worker by employer) ซงแบงอยางหยาบๆไดเปน “งานทด” กบ “งานทไมด” งานทดจะมาพรอมกบคาแรงทสง สวนงานทไมด (ซงจางคนทมคณสมบตไมด) จะมาพรอมกบคาแรงทต า กลาวในแงน คาแรงทต าหรอสงขนกบคณสมบตของก าลงแรงงานเอง ไมใชปจจยทางสงคมและวฒนธรรมอนๆ เชน การเหยยดเพศ ความตางทางศาสนา หรอความแตกตางของทศนคตทางการเมองของคนงานและของนายจาง

๓๕

๓.๒.๑.๒ ศกษาจากดานของอปทาน หรอเนนการวเคราะหตวเลอกของแรงงาน

มมมองนเชอวา แรงงานเลอกงานจากการคดค านวณผลไดผลเสย (cost and benefit) ทตนเองจะไดรบ รวมถงคดค านวณจากความถนดและความตองการของตนเอง แตค าถามทตามมาจากตวแบบนกคอ แรงงานเปนมนษยทมเหตมผลขนาดนนหรอไม เราจะพบวา ในความเปนจรงแลว มอยางนอย ๒ ปจจยทท าใหแรงงานไมสามารถคดค านวณอยางสมเหตสมผลไดอยางทตวแบบนเชอ คอ ๑) มแรงงานเพยงจ านวนนอยมากทสามารถเลอกงานได แรงงานสวนใหญในตลาดแรงงานไมไดเตมใจหรอไมมความสขกบงานทตนเองได โดยเฉพาะคนทเรมท างานใหมๆ หรอคนทมการศกษาต า และ ๒) แรงงานไมมทางมความรหรอขอมลทสมบรณเกยวกบงานประเภทตางๆมากพอทเขาจะสามารถเขาไปแขงขนในกตกาของตลาดได โดยเฉพาะอยางยง การปราศจากขอมลกมาจากการทนายทนเองไมตองการเปดเผยเกณฑหรอทศนคตทตนเองใชเพอคดสรรคนเขาท างานอยางตรงไปตรงมา นายจางสวนมากมกก าหนดเกณฑกวางๆ เชน เกณฑดานการศกษา ซงบอยครงระดบของการศกษาทก าหนดไวกไมไดสอดคลองกบระดบของการใชความรความสามารถในการท างานจรงๆ กลาวอยางถงทสดแลว ตวตลาดเองเปนปจจยทส าคญทสดทกดกนแรงงานจ านวนมาก โดยเฉพาะแรงงานระดบลางในการเขาถงขอมลทพวกเขาจะใชในการตดสนใจเมอเขาสตลาดแรงงาน กลาวอยางถงทสดแลว ไมมตลาดแรงงานแขงขนสมบรณอยางทนโอคลาสลคเชอ ไมวาเราจะมองมนจากมมของอปสงคหรอมมของอปทานกตามท การตดสนใจของทงผซอและผขายทดเหมอนจะใชเหตใชผล แตเอาเขาจรงแลวกลบเตมไปดวยปจจยททงสองฝายก “ตาบอด” (blind) ตอเงอนไขของตลาดทงค จดบอดอนนเองน ามาสการพฒนาตวแบบใหมๆของนกสงคมวทยา นนคอ ตวแบบความโนมเอยงของทศนคต

๓.๒.๑ ตวแบบความโนมเอยงของทศนคต (Orientation Model)

ความโนมเอยงของทศนคต (orientation) หมายถง หลกคดหรอความเชอหรอความรบรพนฐานทอยเบองหลงการตดสนใจและการกระท าของปจเจกบคคล นกสงคมวทยาเชอวา มนษยแตละคนในแตละสงคมวฒนธรรมยอมมความโนมเอยงของทศนคตทแตกตางกนออกไป ซงขนกบปจจยหลายอยาง โดยเฉพาะต าแหนงแหงททพวกเขาอยในโครงสรางของสงคม และความโนมเอยงดงกลาวมผลตอการกระท าหรอการตดสนใจของปจเจกบคคลตางๆในโลก ตวแบบความโนมเอยงของทศนคตไมไดขดแยงโดยตรงตอตวแบบนโอคลาสลค แตเปนเพยงความพยายามแกไขจดออนทพบ และน ามาตอยอดออกไปเพอใหสามารถใชในการอธบายความเปนจรงของตลาดไดอยางเปนรปธรรมมากขน สาเหตทกลาววา ตวแบบนมไดขดแยงอยางสนเชงกบตวแบบนโอคลาสลคกคอ ทง

๓๖

สองตวแบบยงเชอวา มนษยเปนสงมชวตทใชเหตใชผล แตเงอนไขของการใชเหตผลของมนษยในสงคมตางๆยอมแตกตางกนออกไป ขนกบความสมพนธทางสงคมและโครงสรางทางสงคมวฒนธรรมทพวกเขาอาศยอย ตวแบบนเชอวา แมแรงงานจะไมสามารถมขอมลทสมบรณเกยวกบตลาดแรงงาน แตแรงงานกยงคงคดค านวณตนทนและผลไดผลเสยอยเสมอจากมมทพวกเขาใหความส าคญ และนนคอ การวเคราะหความโนมเอยงของทศนคต ความโนมเอยงทแตกตางกนยอมท าใหพวกเขาใหความส าคญกบเปาหมายและวธการในชวตของพวกเขาทแตกตางกนออกไป ไมใชทกคนทจะใหความส าคญกบการท างานทไดผลตอบแทนสง บางคนอาจะใหความส าคญกบงานทอยใกลบาน เพราะตองการดแลครอบครว เปนตน ดงนน นกสงคมวทยาทใชตวแบบนจงสนใจเกบขอมลเกยวกบทศนคต ความเชอ ความคดเหนของคนงานซงเปนประเดนอตวสยมากกวาทจะดแคตวโครงสรางของตลาดแรงงานแบบวตถวสย ในทศนะของคนงานทกคน ตวเลอกของงาน (job choice) ลวนแลวแตมอยางจ ากด ความจ ากดดงกลาวอย “ใน” ทศนคต คานยม และความเชอของแรงงานเอง เชน แรงงานทเครงศาสนาอาจจะไมเลอกงานทไมสอดรบกบความเชอหรอขอบงคบทางศาสนา หรออาจจะเลอกงานทเวลาการท างานไปเบยดบงเวลาของการประกอบพธกรรมทางศาสนา แมวางานนนๆจะมคาตอบหรอสวสดการทสงกตาม โดยพนฐานแลว เราสามารถแบงความโนมเอยงของทศนคตออกไดเปน 2 แบบ คอ

๑) ความโนมเอยงแบบราชการ (bureaucratic orientation) หมายถง ความโนมเอยงของทศนคตทแรงงานจะตงเปาหมายทจะท างานในองคกรใดองคกรหนงในระยะยาว หรอตลอดชวต ความโนมเอยงเชนนจะท าใหแรงงานคนนนๆใหความส าคญกบการท างานในองคกรทมโครงสรางล าดบชนชดเจน โดยทพวกเขาเชอวา การท างานในองคกรนในระยะยาวจะท าใหพวกเขาสามารถเลอนหรอไตล าดบชนขององคกรใหสงขนไปเรอยๆได ความโนมเอยงในลกษณะนมกจะเกดกบชนชนกลาง ทไมมทนของตนเองมากเพยงพอจะออกไปประกอบกจการของตนเองในฐานะนายทน แตการมทนทางวฒนธรรมคอการมการศกษาในระดบมาตรฐาน ท าใหพวกเขาเชอวา เขาสามารถใชประสบการณการท างานทยาวนานในองคกรและระบบอาวโสในองคกรสามารถท าใหพวกเขามความมนคงและความกาวหนาในหนาทการงานไดในทสด

๒) ความโนมเอยงแบบสมานฉนท (solidaristic orientation) หมายถง ความโนมเอยงทแรงงานตองการท างานเปนทม เปนการท างานรวมกน โดยอ านาจของเพอนรวมงานอยในแนวระนาบ ไมใชในแบบบงคบบญชาตามล าดบสงต าแนวดง สวนใหญแลวคนทมทศนคตเชนนมกจะเปนแรงงานระดบลางทไมมโอกาสเลอนชนในองคกร แตเปนแรงงานระดบพนฐานทอยหนางาน (shopfloor) และแรงงานทมทกษะความรทเฉพาะสงมาก แรงงานสองประเภทนมกจะไมสนใจโครงสรางล าดบชน หรอการเลอนชน ในขณะทแรงงานระดบลางซงมการศกษาต าตระหนกดวาพวกเขาไมมโอกาส

๓๗

เลอนชนในองคกร แตส าหรบแรงงานทมทกษะสง พวกเขาไมสนใจล าดบชนขององคกร พวกเขาเปนแรงงานทมความรเฉพาะททดแทนไมไดหรอทดแทนไดยากในองคกร พวกเขาอยในต าแหนงทไมตองแขงขนกบใครในองคกร พวกเขาไมตองกงวลวาเขาจะอยในต าแหนงทสงหรอต ากวาทเปนอย กอปรกบคาแรงทสงอยแลว ท าใหเขาไมคอยเปนสวนหนงขององคกรในลกษณะแนวดงหรอแบบบงคบบญชา

อยางไรกด ตวแบบกเปนเพยงตวแบบในอดมคตเทานน ซงอาจจะไมสอดรบกบความเปนจรงทางสงคม Blackburn และ Mann ชวา มความเปนไปไดทแตกตางไปจากสงทตวแบบความโนมเอยงของทศนคตเสนออยางนอย ๔ ทาง (รวมตวแบบนดวย)

๑. แรงงานมทศนคตมากอน และเลอกงานตามทศนคตนน – ความเปนไปไดนสอดคลองกบตวแบบความโนมเอยงของทศนคต

๒. แรงงานมทศนคตมากอน แตไมสามารถเลอกงานทสอดคลองกบทศนคตความคาดหวงของตนเอง เพราะฉะนนงานทเขาไดรบจะมาจากการเลอกแบบสม และตองลองผดลองถกไปจนกวาจะสามารถหางานทตนเองตองการได – ความเปนไปไดนปรบมาจากตวแบบอดมคต

๓. แรงงานไมมทศนคตมากอน แตทศนคตเกดขนจากการหลอหลอมทางวฒนธรรมผานประสบการณการท างานในสถานทท างาน

๔. แมวาแรงงานจะมทศนคตมากอน แตเมอเขาท างานแลว ทศนคตไดปรบเปลยนไป ซงอาจจะเกดจากประสบการณทดและไมด การยนยอมและการตอตานสถานททท างานอย จนน าไปสการเกดทศนคตใหม

ในขณะทความเปนไปได ๒ ขอแรกยงสอดรบกบตวแบบความโนมเอยงของทศนคต แตความเปนไปได ๒ ขอหลงกลบขดแยงอยางสนเชงกบตวแบบอดมคตทตวแบบความโนมเอยงเชอ

๓๘

บทท ๔ กระบวนการใชแรงงาน (Labour Process)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายความหมายและลกษณะของกระบวนการใชแรงงาน (labour process) ซงเปนหนวยพนฐานทสดของการผลตในระบบอตสาหกรรม พรอมทงชใหเหนงานศกษากระบวนการใชแรงงานของ Harry Braverman ซงเปนงานคลาสลค และน าเสนอในทายทสดวา นกสงคมวทยาน าแนวทางดงกลาวมาปรบใชในการศกษากระบวนการใชแรงงานอยางไร

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจความหมายและและลกษณะของกระบวนการใชแรงงาน ๒. เพอใหนกศกษาเรยนรเกยวกบงานเขยนของ Harry Braverman ซงเปนจดตงตนของการศกษา

กระบวนการใชแรงงาน ๓. เพอใหนกศกษาเหนวาการศกษากระบวนการใชแรงงานโดยอาศยความรทางสงคมวทยามลกษณะ

อยางไร

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๓๙

กระบวนการใชแรงงาน ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายความหมายและลกษณะของกระบวนการใชแรงงาน (labour process) ซงเปนหนวย

พนฐานทสดของการผลตในระบบอตสาหกรรม พรอมทงชใหเหนงานศกษากระบวนการใชแรงงานของ Harry Braverman ซงเปนงานคลาสลค และน าเสนอในทายทสดวา นกสงคมวทยาน าแนวทางดงกลาวมาปรบใชในการศกษากระบวนการใชแรงงานอยางไร

๔.๑ กระบวนการใชแรงงาน คออะไร

กระบวนการใชแรงงาน หรอ labour process คอ กระบวนการของการทก าลงแรงงาน (labour power) ซงทนหรอเจาของกจการซอจากแรงงานถกน ามาใชในกระบวนการผลตสรางมลคาในสงคม (valorization) ซงก าลงแรงงานทแนนอนจ านวนหนงจะน าไปสการสรางมลคาไดมากทสดกตองเกดจากการควบคมกระบวนการใชแรงงานในการผลตใหเขมงวดและเขมขนทสด การควบคมดงกลาวเปนหนาทของทน และผทถกควบคมกคอผใชแรงงานทขายก าลงแรงงานของตนเองใหกบทนในเวลาทแนนอนหนงๆ การศกษากระบวนการใชแรงงานเฟองฟมาก โดยเฉพาะในนกวชาการสายมารกซสตหลงสงครามโลกครงท ๒ เปาหมายของการศกษากเพอชใหเหน “การขดรด” (exploitation) และการครอบง า (domination) ของทนทมตอแรงงาน และโดยเฉพาะอยางยง งานศกษากระบวนการใชแรงงานยงมงไปศกษาการตอตานและตอสของแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมดวย ยงไปกวานน งานใหมๆทสนใจเรองกระบวนการสรางมลคาและกระบวนการใชแรงงานไดพฒนาไปมากขน โดยมงเนนไปทการศกษาตวตน วฒนธรรม และวถชวตของแรงงาน ผานกรอบแนวคดการตอตานทางวฒนธรรมมากขน (cultural resistance) เชน งานของ Aihwa Ong1 เปนตน และยงมงานจ านวนหนงทชใหเหนวา หลงจากทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมาไดมความเปลยนแปลงระบบการผลต และกระบวนการใชแรงงานของมนษยอยางขนานใหญ โดยเฉพาะอยางยง การเกดขนของกระบวนการผลตแบบ Post-Fordism และการผลตทไมเนนสายพานการผลต งานกลมนเราจะเหนไดในงานของพวกมารกซสตส านก Autonomia เชน Antonio Negri2 เปนตน

๔.๒ Harry Braverman และ Deskilling thesis

1 Aihwa Ong, Spirits of Resistance and Capitalist Discipline: Factory Women in Malaysia (SUNY Press, 1987) 2 ด Nick Dyer-Witheford, Cyber-Marx: Cycles and Circuits of Struggle in High Technology Capitalism (University

of Illinois Press, 1999)

๔๐

ในทนเราตองกลบไปทบทวนงานเขยนส าคญทถอเปนตนธารของการศกษากระบวนการใชแรงงาน นนคอ งานของ Harry Braverman1 ในทศวรรษ ๑๙๗๐ เปาหมายส าคญของ Braverman กคอ การวจารณตวแบบการผลตแบบ Taylorism หรอตวแบบการผลตแบบสายพานการผลตทเฟองฟขนหลงจากทศวรรษ ๑๙๒๐ เปนตนมา ในขณะท Taylor เชอวา การน าความรทางวทยาศาสตรและระบบสายการผลตเขามาใชในกระบวนการผลตจะน ามาซงประสทธภาพของการผลต Braverman กลบ ชวา Taylorism ไดสรางให เกดสภาวะแปลกแยก (alienation) ทนายทนใชระบบสายพานและเครองจกรเพอลดทอนความเปนมนษยของแรงงาน ในกระบวนการดงกลาวแรงงานจะขนตอทนมากขน โดยเฉพาะในพนทของโรงงานอตสาหกรรม Braverman เรมตนโดยการตงค าถามวา ผคนท างานอยางไร นายทนควบคมการท างานของแรงงานอยางไร แรงงานใชทกษะมากนอยแคไหนในกระบวนการผลตแบบสายพาน และรายไดทพวกเขาไดรบเปนอยางไร ขอเสนอส าคญของเขากคอ ภายใตระบบทนนยม การจดการแบบเปนวทยาศาสตร (scientific management) ซงถกสรางขนโดย Taylorism ไดขโมยทกษะของแรงงานไป แนวโนมกคอ แรงงานจะมทกษะลดลง (deskilling) และมความมงมนในการท างานลดลง และนคอ สงทเรยกวา ขอเสนอวาดวยแนวโนมของการทแรงงานจะมทกษะลดลง (Deskilling Thesis) เมอแรงงานเขาสโรงงานแลว ความสามารถในการ Craft หรอ การผลต หรอ ภมปญญา ไรตางๆ จะลดลง เพราะโรงงานจะเนนเฉพาะการผลต แบบ Mass Product ทตองท าสนคาหรอผลผลตใหเหมอนๆกน จงไมคอยสะทอนความสามารถในการผลตของแรงงาน แตจะสะทอนความสามารถทางการผลตของโรงงานมากกวา แรงงานจงไมรสกวา ผลงาน หรอ ผลผลต สนคา ทเกดขนเปนผลงานของตวเอง เพราะเปนการผลตทเนนปรมาณ และความเหมอนกนของสนคา เพอมาตรฐาน ตาม QC. Taylorism จงเปนวธการในการควบคมหรอใชงานแรงงานใหไดมากทสด เปาหมายจงไมเกยวกบคณภาพสนคาหรอคณภาพชวตแรงงาน แตเปนการบรหารจดการระบบทมประสทธภาพ (เปนแนวคดทเนนตวระบบ)

คณสมบตส าคญของระบบการผลตแบบอตสาหกรรมคอ การเปนทนผกขาดซงหมายถ งการควบคมเทคโนโลยและความรทจ ากดอยทชนชนนายทน ตนทนทกอยางจงมราคาแพง (ตดโอกาสชนชนแรงงาน) โรงงานขนาดใหญมแรงงานจานวนมากมารวมกน เชอมสมพนธตวเองเขากบเครองจกร ในสงคมทอตสาหกรรมกาวหนามากๆ แรงงานจะมราคาถกลง เพราะถก Deskilling และตองมการควบคมแรงงานทมประสทธภาพ

การลดลงของทกษะของแรงงานเปนแนวโนมของการพฒนาระบบทนนยม เชน บงคบใหท าหนาทอยางใดอยางหนงไปตลอดชวตการท างาน ตวอยางเชน เยบกระดมได กใหท าแคต าแหนงงานเยบกระดมอยางเดยวไปตลอด สงผลใหเกดการ Degradation of Labor ท าใหแรงงานม Skill ดอยลง เชนเดยวกน การผกขาดเปน

1 Harry Braverman, Labor and Monopoly Capital: The Degradation of Work in the Twentieth Century (Monthly

Review Press, 1974)

๔๑

เงอนไขของการควบคมคนงาน มนษยจะตองมเหตผลเฉพาะทสมพนธกบเครองจกร ท าใหตองตดความรสกและอารมณออกเพอใหสอดคลองกบการท างานรวมกบเครองจกรทมระบบอตโนมต (คอ ใหคนงานท างานเปนเสมอนหนงกลไกของโรงงาน เหมอนฟนเฟองตวหนง ทจะตองท างานรวมกบเครองจกรขนาดใหญ อยางไมจ าเปนตองออกความเหน หรอ นกคด)

ขอวจารณตอ Braverman มอย ๒ ประการ คอ ๑. สดทาย Braverman กไมไดมองแรงงาน ในฐานะทเปน Subject หรอ องคประธานของการวเคราะห แตจะมองในฐานะ Object หรอวตถทถกกระท า ท าใหไมสามารถอธบายไดวา มนเกดความขดแยง/ตอรองในโรงงานไดยงไง และ ๒. Braverman ละเลยปจจยอนๆทอยนอกเหนอการผลตนอกระบบโรงงานไป เชน ปจจยดานรฐ และ ศาสนา ทอาจมอทธพลในการควบคมมนษยดวย และยงไมสนใจการตอสนอกระบบโรงงานของแรงงานวาเปนอยางไรตางหาก1 ๔.๓ การศกษากระบวนการใชแรงงานในทางสงคมวทยา

จากขอวจารณดงกลาว พบวา ๑. นกสงคมวทยากพฒนาตอ พบวา เวลามองคนงาน หรอ เครองจกร หรอ การควบคมของนายจาง นายจางมกไมสามารถควบคมไดทกอยาง เพราะมกลไกหรอระบบบางอยางทเหนอการควบคมของนายจาง แตขอเสนอของ Braverman เชอวานายจางท าไดทกอยาง ๒. Braverman บอกวา แรงงานจะถก Deskilling แตเครองจกรกไมสามารถจะแทนทมนษยไดอยางสมบรณ เพราะเมอเทคโนโลยพฒนามากขน มนษยกสามารถมทกษะทเพมขนได เพราะเทคโนโลยกเกดจากมนษย มนษยบางสวนกจ าเปนทจะตองเรยนรวธในการควบคมเครองจกรเหมอนกน ดงนน การพฒนาเทคโนโลยจงมโอกาสทจะพฒนา Skill ของแรงงานดวยกเปนได ๓. การศกษากระบวนการแรงงาน จงไมจ ากดเฉพาะในกระบวนการแรงงานจรงๆ อยางเดยว แตยงตองศกษา ปจจยดานศาสนา การเมอง วฒนธรรม ประเพณ ฯลฯ ดวย เพอการศกษาทรอบดานมากขน (ซงเปนสงทสงคมวทยาสนใจ) และ ๔. เมอการบรหารงานมชองวางเสมอ เครองจกรไมสามารถแทนทมนษยได การตอสทางชนชนจงไมมวนทจะสลายไปในระบบอตสาหกรรมและกระบวนการผลต

ดงน น กระบวนการแรงงานจงเกดจาก ๒ เหตการณหลกๆ ดงน ๑. จดเรมตนทนายทน ซอสนคา (แรงงานมนษย) หรอวตถดบมากเพอนาไปผลต หรอ แปรรปใหเปนสนคา และ ๒. นายทนไดรบผลผลต / ก าไร ไปหลงจากการลงทน

เปาหมายส าคญของการบรหารจดการกคอ การสรางมลคาใหสงตางๆหรอการเปลยนใหเปนสนคา ดวยแรงงานของมนษย หากอยากไดก าไรมากสด นายทนกจะขดรดมากสด2 1 Tony Elger, “Braverman, capital accumulation, and deskilling,” in Stephen Wood ed., The Degradation of Work?:

Skill, deskilling and the labour process (Hutchinson, 1982), pp. 23-53. 2 พชณย ค าหนก, “รปแบบการตอสในชวตประจ าวนของกรรมกรไทย: ศกษากรณโรงงานในจงหวดสมทรปราการ” (วทยานพนธรฐศาสตรบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548)

๔๒

กระบวนการใชแรงงานในการผลตจงเปนกระบวนการของการสรางความแปลกแยก (alienation) เวลาคนเรามความสมพนธกบเครองจกร มนษยเราสรางเครองจกรขนมา แตเครองจกรและการท างาน รวมถงการเคลอนไหวของเครองจกรกลบก าหนดชวตของมนษยและแรงงาน เชน การท างาน ผลผลต การผลต การจดเวลาของเครองจกร ในสภาวะเชนน กรรมกรหรอแรงงานจะรสกแปลกแยกกบมนษยคนอน เพราะถกบงคบใหเขาไปอยในชดของความสมพนธทตวเองไมไดเลอก (นายจางจะไมคอยใหแรงงานคยกนเอง หรอคยโทรศพท รวมถงเขาหองนานานๆ) เมอแรงงานตางคนตางท างาน มความสมพนธตอเครองจกร ผจดการ และนายทน เทานนท าใหรสกแปลกแยกกบตนเองดวย ในความสมพนธกบวตถ แรงงานเปนผสรางสนคา แตไมรสกวา ตนไดสรางมนขนมา เพราะเมอผลตสรางขนมาแลว ผลผลตกไมไดเปนของพวกเขาแตเปนของนายทน ท าใหรสกวาแปลกแยก เพราะพวกเขาสรางสนคา แตควบคมราคา มลคาของมนไมได

เมอพจารณาองคประกอบการผลตสงใดสงหนง พบวาม ๓ องคประกอบทขาดไมได คอ ๑. วตถดบซงตองการก าลงแรงงาน ในการแปรรปวตถดบไปสสนคา ๒. เครองจกร เปนระบบ Automatic ทมนษยไมสามารถควบคมได เครองจกรก าหนดเวลาตารางเวลาของมนษย เพราะมนษยตองท างานตามเครองจกร แตเมอเทคโนโลยพฒนา ความสมพนธระหวางมนษยกบเครองจกรกเปลยนแปลง ท าใหนายจางตองเปลยนระบบการบรหารไปดวย และ ๓. ก าลงแรงงาน เปนสวนส าคญทจะแปรรปวตถดบ และใชเครองจกรเพอท าการผลต การผลตแบบอตสาหกรรมตองการแรงงานแบบรวมหมหรอ Collective Workers หรอ กลมกอนของแรงงานเพอสรางการผลตจ านวนมากใหได ซงก าลงแรงงานของมนษยจะเปนลกษณะทวคณ คอ เมอรวมตวกนจะท าใหผลผลตออกมาไดแบบมากขนเรอยๆ

ในแงของการบรหารกระบวนการใชแรงงานในการผลตของโรงงานอตสาหกรรม มการแบงหนวย แบง Department ยอยๆในการท างาน สในไลนการผลต ตามหนาทตนเอง อาจแบงงาน หรอ แบงกะกนท างาน (Shifting System) ตามเงอนไขของการผลต

สงทเราตองสนใจคอ หนางาน หรอ Shopfloor ซงเปนสวนส าคญของ กระบวนการใชแรงงานในการผลต ในมมมองของนายทน Shopfloor คอ สวนทสรางก าไรใหไดมากทสด แตในมมมองของลกจางหรอแรงงาน Shopfloor คอ จดทแรงงานกระจกตวเขมขนมากทสด มการควบคมทเขมงวด มการประเมนทเนนคณภาพ และแนนหนา ไมสามารถทจะท าผดพลาดได ซงทงหมดนตองมการควบคมเปนพเศษ ถาการผลตสวน Shopfloor ผดพลาดหรอลาชา สวนอนๆในโรงงานอตสาหกรรมกจะท าตอไปไมได จงตองอาศยคนควบคม หรอ Foreman ทมาคมสวน Shopfloor อยางแนนหนา ปองกนความผดพลาด สงผลให shopfloor คอ พนททแรงงานและทนปะทะกนมากทสด กลมทนตองคดคนวธการควบคมใหแนนหนา และในทางกลบกนอ านาจของแรงงานในสวนนกสงดวย จงสมเสยงมากตอการเกดความขดแยง

๔๓

เมอแรงงานกบทนเจอกนในกระบวนการใชแรงงาน จดเรมตนของความสมพนธเกดเมอแรงงานขายก าลงแรงงานใหนายทน ซงโดยทวไปจะมระบบสญญาจาง ทระบบสญญาจางมเงอนไขขอตกลงในสญญาจาง ทแตกตางกนแลวแตบรษท เรองทตองตกลงมดงน

๑. เงอนไขการจาง คอ ท ากวน ท าอะไรบาง ไดเงนเทาไร ไดโบนสหรอไม สวสดการมอะไรบาง (โดยฝายทดแลเรองนจะเปนสวน HR)

๒. ขอบงคบของโรงงาน / ทท างานเปนขอตกลงในความสมพนธทางการผลตทขนอยกบเครองจกรและนายทน เชนวา แตงตวอยางไร เขาหองนาไดกครง ตอวน ครงละกนาท ใชโทรศพทไดหรอไม

วธควบคมการผลต เชน Persuasion คอ จงใจ Coercion คอ บบบงคบ หรอ Ask for Cooperation คอ ขอความรวมมอ

อยางไรกด พบวา การศกษากระบวนการแรงงาน จะเขมขนมากเมอ เจอปญหา หรอวกฤตเศรษฐกจMarxism มองวา อตราก าไรทลดลง นายทนจะลดตนทนในแรงงานลง ลดตนทนการผลต จนนามาสการลดคาแรง สงตอเปนทอดๆ วกฤตเศรษฐกจจงน าไปสการจดการทแรงงานซงเปนตนทนแปรผน การจดการกบแรงงานมทงไลออก ลดคาแรง พกงาน

การพกงาน สวนใหญแลว คอ การบบใหคนงานออกจากงาน หรอ เรยกคนงานกลบมาท างานโดยใหคาแรงทลดลง หรอ เปลยนเงอนไขการจาง จาก Full Time มาเปน Part Time หรอ เปน Hourly หรอ เปนรายชน หรอ Subcontract หรอ ท าแบบ Outsource (จางผลต เชน Apple จางโรงงานในประเทศตางๆในการผลตชนสวน สนคา และน าไปตตรายหอทหลง โดยตวบรษทใหญอยท USA แตโรงงานอาจอยในจน กได)

สภาพการจางขนอยกบการตอรองคาแรง มการก าหนดเวลาท างานทชดเจน มสวสดการส าหรบลกจาง มโบนสตามขอตกลง คาความเสยงทหากแรงงานท างานในจดอนตราย เชน เชดกระจกบนตกสง หรอท างานใกลเครองจกรทเปนอนตรายตอรางกาย เบยขยนทจะใหแกแรงงานทท างานตรงเวลา ไมเคยปวย หรอลา ตลอดป และสทธการลา เชน ลาปวย ลาคลอด ลากจ เปนตน

วนยและการลงโทษ เกดเมอแรงงานละเมดขอตกลงหรอท างานผดพลาด โดยปกตจะตองถกจบไปลงบนทกวา แรงงานผนนยอมรบการกระท าความผด ซงมผลตอการขนเงนเดอน โบนส และประเมนงาน ลกษณะส าคญของวนยและการลงโทษ คอ ควบคมความประพฤตของแรงงาน โดยทอ านาจในการประเมนจะอยทหวหนางาน

การเรงอตราการผลต ( คอ เปาหมายส าคญของการบรหาร) ซงมเปาหมายเพอเพมอตราก าไรตองมความเขมขนในการท างานใหเยอะทสดเทาทจะเยอะได เชน การไมปดเครองจกรเลย โดยใชวธทบงคบใหแรงงานท างานตลอดเวลา และใชระบบ เปลยนกะ หรอระบบ O.T. เพอบบบงคบใหมการผลตสนคาตลอดเวลา หรอ ๒๔ ชวโมง อาจรวมถงการควบคมไมใหมการองาน และสรางแรงจงใจในการท างาน โดยมเบยขยน

๔๔

วธการควบคมแรงงานมหลายวธ คอ ๑. ควบคมดวย “คน” ผจดการ ผบรหาร CEO, Foreman หรอ คนคมงาน ซงเปนตวกลางระหวางลกจางและนายจาง โดยมอ านาจในการเตอน ตดสนโบนส เบยขยนใหกบแรงงาน รวมถงการประเมนงานใหกบแรงงานดวย ๒. ควบคมดวยอปกรณหรอเครองจกรทก ากบมนษย กลองวงจรปด หรอ censor ทตรวจการเคลอนไหวของรางกาย (แรงงานอาจถกเครองจกรทตนเองใช หรอ ผลตขนมา มาก าหนดชวตตนเองได) ๓ . ควบคมดวยระบบและเงอนไขการจาง เชน สญญาจาง การลางานจะตองมใบรบรองแพทยในการลา (ท าใหแรงงานจ านวนมากเลอกทจะไมลางาน เพราะขเกยจไปหาหมอ) หรอการควบคมดวย Job Description ตางๆ นอกจากนยงมระบบการจางงานแบบยดหยน เชน เปนการจางงานทลกจางจะตองยอมรบการเปลยนสถานะการจางงาน (ซงดกวาโดนไลออก) หรอ เปลยนการจางงานไปเปนแบบ Subcontract หรอรวมไปถงการหามเขาเปนสมาชกสหภาพแรงงาน

การแกไขความขดแยงมดงน ๑. ไกลเกลยแบบตวตอตว ๒. คณะกรรมการลกจาง เปนองคกรทเปนทางการ อาจมหนาทเปนตวแทนของลกจางในการเจรจากบ

นายจาง ถาเจรจาส าเรจกจะออกมาเปนขอตกลงสภาพการจางงาน (ระหวางนายจาง กบ ลกจาง ทเปนเอกฉนท เปนลายลกษณอกษร)

๓. สหภาพแรงงาน นดหยดงานประทวง หรอ อาจเจรจาเฉยๆ หรอ ปดถนนกได การตอสในชวตประจ าวน ๑. ระดบปญหาปากทอง คอ ตอสเฉพาะปญหาทเกดขนในโรงงาน เชน ขนคาแรง ขอโบนส สวสดการ

ลดเวลาท างาน ๒ .ระดบอดมการณทางการเมองหรอคณคาทางสงคม เชน สทธในการท าแทง สวสดการสงคม

ประกนสงคม (ซงเปนอทธพลของแนวคดจากกลมประเทศสงคมนยม แรงงานเสนอใหม Nursery สาหรบลกของแรงงานฟร ระหวางทแรงงานออกไปท างาน)

รปแบบของการตอตานในชวตประจ าวนยงอาจเกดขนในรปของ ๑. องาน เดนชาๆ เขาหองน านานๆ ละทงหนาท ๒. หลบหลกการท างาน ขาดงาน ลางาน ๓. นนทานายจาง การตอตานระดบปจเจกบคคล (เปาหมายคอสรางความเจบแคน) เชน แบบบนในใจ บนกบเพอน โดย

เนนทเจตนาของตนเอง คอ ระบายอารมณ แบบคด พด เตรยมการเปนขนตอน โตแยง ใชกฎหมาย ใชระบบสหภาพแรงงาน แบบเปนการตอบโตทสรางการเจบแคน หรอระบายออกอยางรนแรง เชน ดาหรอเขยนในหองนา ลอเลยน สงเสยงดง

๔๕

การตอตานของกลมยอย เปนการรวมกลมความขดแยงในระดบปจเจกบคคลมารวมกน ซงอาจเกดจากคนจงหวดเดยวกน เพศเดยวกน ไลนการผลตเดยวกน ท างานกะเดยวกน แผนกเดยวกน ฯลฯ ทอาจท าใหเจอปญหาแบบเดยวกน หรอ การผลตทคลายกน จงรวมตวกนเพอเรยกรองในขอเรยกรองทคลายๆกน ซงอาจท าไดมากกวาการบน เชน หยดงานทงแผนก ท างานชาลง หรอมาท างานแตไมท างาน ซงการรวมกลมในกลมหนางานส าคญๆ หรอ Shopfloor ส าคญๆในโรงงาน สวนทมความตองการแรงงานทช านาญสง การตอสใน Sector นจะมผลอยางมากในโรงงาน เพราะอาจไมมสวนอนมาท าแทนได

ในอตสาหกรรมขนาดใหญ เชน อตสาหกรรมตนนา อยางโรงงานผลตปน กลงเหลก สรางโลหะ ถาตอสดวยการหยดงาน จะสงผลกระทบตอ Site กอสรางทงประเทศ เพราะ Supply ไมพอหรอ การทนกบนนดกนหยดงานทวประเทศ เศรษฐกจหยดชะงก

การตอสของขบวนการแรงงาน ทเกดจากโรงงานหลายๆแหงจะมการรวมตวเปนสหภาพแรงงาน เพอใหแรงงานยนขอเรยกรองได นดหยดงานได โดยมกฎหมายรบรอง (แตการนดหยดงานบางครงกผดกฎหมาย) เมอรวมตวกนกจะเปนขบวนการแรงงานขนาดใหญ เชน สามารถนดหยดงานพรอมกนในโรงงานประเภทเดยวกน หรอ หยดทงประเทศ เดนประทวง การเจรจาตอรองในฐานะสหภาพแรงงาน ซงอาจเจรจากบนายจาง ผวาราชการจงหวด หรอศาลกได

๔๖

บทท ๕ ขบวนการแรงงาน

(Labour Movement)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายความหมายและพฒนาการของขบวนการแรงงานในระดบสากล แจกแจงเกยวกบทมาของอ านาจตอรองของขบวนการแรงงาน อธบายแนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน และชใหเหนวา การตอสของขบวนการแรงงานน ามาซงวกฤตของระบบทนนยมไดอยางไร

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจความหมายและพฒนาการของขบวนการแรงงาน ๒. เพอใหนกศกษาเหนวา อ านาจตอรองของขบวนการแรงงานมาจากเงอนไขอะไรบาง ๓. เพอใหนกศกษาเขาใจแนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน ๔. เพอใหนกศกษาเหนวาพฒนาการของระบบทนนยมเกยวของอยางไรกบการตอสของขบวนการ

แรงงาน

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๔๗

ขบวนการแรงงาน ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายความหมายและพฒนาการของขบวนการแรงงานในระดบสากล แจกแจงเกยวกบทมา

ของอ านาจตอรองของขบวนการแรงงาน อธบายแนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน และชใหเหนวา การตอสของขบวนการแรงงานน ามาซงวกฤตของระบบทนนยมไดอยางไร

๕.๑ นยามและประวตศาสตรของขบวนการแรงงาน

Labor Movement หรอ ขบวนการแรงงาน คอ การรวมกลมของแรงงานในรปแบบตางๆของคนงานเพอปกปองและขยายผลประโยชนของตนเอง สหภาพแรงงานคอกลไกพนฐานทแรงงานใชปกปองตนเอง ซงวางอยบนหลกการเรองสทธในการรวมตว (Right to Association) ขบวนการแรงงานหมายรวมถงการรวมตวกนของแรงงานในหลากหลายรปแบบ เชน พรรคการเมองของแรงงาน ดงกรณของพรรคแรงงานในองกฤษ พรรคสงคมนยมแรงงาน ในฝรงเศส หรออาจจะอยในรปของหองสมด สถาบนวฒนธรรม ชมรม หรอสถานทใชพบปะกนของแรงงาน รวมไปถงแหลงดแลลกของแรงงานฟรดวย และหนงสอพมพ ส านกพมพ รวมถงวารสารของคนงานซงเปนกระบอกเสยงส าคญของกลมตนเอง1

โดยรากฐานก าเนดแลว ขบวนการแรงงานมหลกการส าคญคอความเปนสากลนยม (internationalism) คอ การทแรงงานทวโลกมงตอสเพอสรางผลประโยชนแกกลมตนเอง ทวางอยบน ๔ คณคาพนฐานคอ ศกดศรความเปนมนษย/ ความเทาเทยม/ ความยตธรรม/ เสรภาพ

โดยทวไป เปาหมายของขบวนการแรงงานคอ การปกปองความมนคงในการท างานหรอเงอนไขการจางของแรงงานดวยกน ซงอาจประกอบดวยผลประโยชนระยะสน เชน ปญหาปากทอง หรอชวตความเปนอย การตอสในเรองของกฎหมาย เชน สวสดการ การศกษา การเดนทาง ขนสง ชวตหลงวยท างาน และเปาหมายทไกลทสดคอ การตอสเพอสงคมการเมองทด เชน ประชาธปไตยทเออชวตทดแกแรงงาน คดคานการเมองทไมเออตอประชาธปไตย หรอแมแตการตอสเพอสงคมนยม เปนตน เชน ในกลมแรงงานทกาวหนามากๆ หรอ ซายจดมากๆ อาจมเปาหมายไปสการโคนลมระบบทนนยมและความเหลอมล าทางชนชน และผลกดนการเปนคอมมวนสต

1 แดน กลลน, บทวเคราะหขบวนการแรงงานโลกตงแตยคเรมตนจนถงยคปจจบน (กรงเทพฯ: โครงการรณรงคเพอแรงงานไทย, 2552)

๔๘

ขบวนการแรงงานถอก าเนดขนในปลายศตวรรษท ๑๘ และตนศตวรรษท ๑๙ ซงอาจมองเปนล าดบเวลาได ดงน

- ๑๘๓๐ นกสงคมนยมเรมรวมตวกนขน - ๑๘๔๓ เกดสหภาพแรงงานแหงแรกของโลก และตอมาผลกดนใหเกดการรวมตวของคอมมวนสตทว

โลก - ๑๘๔๘ เกดการประชมคอมมวนสตสากลขนครงแรก ซงเปนการรวมตวกนของกลม Anarchist และ

Socialist เปาหมายหลกคอ ชนชนแรงงานจะตองตอสเพอปลดปลอยตวเองโดยการสรางพรรคของตนเองขนมาและโคนลมทนนยม ดงทปรากฏในแถลงการณพรรคคอมมวนสตซงเปนเอกสารส าคญของการประชมตงพรรคคอมมวนสตสากลครงท ๑ (ป ๑๘๔๘)

หลงจากนนไดเกดความขดแยงภายในสากลท ๑ ระหวาง Marxist และ Anarchist ตอมาพรรค SPD ตงคอมมวนสตสากลครงท ๒ โดย Karl Kautsky ซงมแนวคดตางจากพรรคคอมมวนสตสากลครงท ๑ คอเนนแนวทางปฏรปมากกวาการปฏวต การตอสนท าใหเกดวนแรงงานสากลและแนวคดระบบ ๘-๘-๘ รวมถงแนวคด Revisionism คอ ถาแรงงานรวมตวกน และไปชนะเลอกตง เขาสการเมอง กจะสามารถเปลยนแปลงโดยคอยเปนคอยไปไดโดยไมตองปฏวตโคนลมนายทน (ซงพรรคคอมมวนสตสากลครงท ๑ เนนการปฏวตโคนลมระบบทนนยม)

เมอถงสงครามโลกครงท ๑ SPD สนบสนนการเขาสสงครามโลกครงท ๑ ของเยอรมน สงผลใหเกดความขดแยงระหวางพรรค SPD และกลมนกคดสงคมนยมปฏวต เชน Lenin จากน นไมนานกเกดลทธ Bolshevism โดย Lenin ซงมอดมการณหลกคอ การยดอ านาจรฐและโคนลมระบบทนนยมและสรางสงคมคอมมวนสต Lenin ไดจดตงคอมมวนสตสากลท ๓ ขนจนน ามาสการปฏวตรสเซยในป ๑๙๑๗ และภายหลงการปฏวตรสเซย Stalin กเอนเอยงไปทางทเปนเผดจการและชาตนยมมากขน ซงตรงกนขามกบแนวคดสากลนยมจงท าใหแตกหกและเกดคอมมวนสตสากลท ๔ กอตงโดย Leon Trotsky

๕.๒ อ านาจตอรองของขบวนการแรงงาน

Erik Olin Wright1 เสนอวา ในการวเคราะหอ านาจตอรองของขบวนการแรงงาน เราสามารถแบงการวเคราะหออกไดเปน ๒ สวน คอ

๑. Associational Power คอ อ านาจจากการรวมกลม หรอรวมตว ๑.๑ มการสรางสหภาพแรงงาน

1 Erik Olin Wright, “Working-Class Power, Capitalist-Class Interests, and Class Compromise,” AJS, Volume 105

Number 4 (January 2000): 957–1002.

๔๙

๑.๒ รวมตวหยดงาน ๑.๓ ตอรอง ๑.๔ เปนอ านาจทขนอยกบจตสานกทางชนชนของแรงงาน

๒. Structural Power คอ อ านาจเชงโครงสรางในการผลต ซงแบงออกไดเปน ๒.๑ อ านาจตอรองเชงโครงสรางในตลาดแรงงาน ซงเกดจาก ๒.๑.๑ การทคนงานกลมนนม Skill แบบหายาก จะมอ านาจตอรองในตลาดแรงงานสง ถานด

หยดงานกจะสรางอทธพลมาก ๒.๑.๒ อ านาจตอรองจากการมอตราการวางงานต า เพราะโดยปกตทนพยายามจะท าใหมก าลง

แรงงานส ารองสง ๒.๑.๓ ความสามารถในการเอาตวรอดของแรงงานในสภาวะทตกงาน ซงเปนเรองของ

นโยบายสวสดการของรฐ หรอทอยอาศย ถาสวสดการรฐด แรงงานกอยไดอยางไมเดอดรอน ถาระบบประกนสงคมมคณภาพต า แรงงานกจะมอ านาจตอรองนอยลง

๒.๒ อ านาจตอรองในทท างาน ซงเกดจากต าแหนงแหงทในภาคการผลต ๒.๒.๑ ถาอย Sector ส าคญๆ เชน Shopfloor หรอในอตสาหกรรมตนนา อ านาจตอรองกจะสง

มาก เชน นกบนนดหยดงานเศรษฐกจกจะพงทลายลง ยงระบบการผลตเชอมตอกนมากเทาไร อ านาจตอรองของแรงงานกยงสง แตถาเปนอตสาหกรรมทยายฐานการผลตงายๆ อ านาจตอรองของแรงงานกจะนอยลง อยางไรกด ไมไดหมายความวา ขบวนการแรงงานจะมความเปนอนหนงอนเดยวกนหรอมอดมการณ

คลายกนเสมอไป ขบวนการแรงงานมความแตกตางอยภายในเสมอ เชน มาจากหลายภาคการผลต บางสวนอาจมาจากรฐวสาหกจ(สวนนสหภาพแรงงานจะแขงแรงมาก) เอกชน อตสาหกรรมบรการ หรอ พวกคอปกขาว หรอคอปกน าเงน แรงงานอาจถกแบงแยกโดยรฐและกฎหมายดวย สงผลใหขบวนการแรงงานรวมตวกนไมได และบอยครงอาจเปนความแตกตางทางอดมการณ เชน ขวา-ซาย ปฏรป (เนนสงตวแทนเขาระบบการเมอง) -ปฏวต (เนนโคนลม) หรอพวกสงคมนยม หรอบางพวกเนนเฉพาะปญหาปากทอง

๕.๓ แนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน

ในการศกษาขบวนการแรงงานในทางสงคมศาสตร อาจสรปไดวาม ๗ แนวคดพนฐานเกยวกบขบวนการแรงงาน1 ดงน 1 สมศกด สามคคธรรม, ววาทะ 8 แนวคดขบวนการแรงงาน (ส านกพมพสมาพนธ, 2545)

๕๐

๑. Neo-Classics เนนตลาดแรงงาน มสมมตฐานวาแรงงานและนายทนเทาเทยมกน รฐตองไมแทรกแซงกลไกตลาด และใหตลาดเปนฝายก าหนดการตดสนใจ ทนและแรงงานท าสญญาอยางเทาเทยม มการตอรองกนเอง สมมตฐานอกประการหนงคอ แรงงานคอสนคา การแลกเปลยนตอรองจงเปนเรองของสญญาของสองฝายทเทากนและยตธรรมในตวเอง จงไมจ าเปนตองมสหภาพแรงงาน เพราะแรงงานมเจตจ านงทจะขายแรงงานตวเองอยแลว แนวคดนจงปฏเสธระบบคาแรงขนต า ซงเปนการแทรกแซงของภาครฐ ทบงคบใหเอกชนจายคาแรงในอตราทรฐก าหนด

๒. Managerialism เนนทการจดระเบยบองคกรและการผลตทมประสทธภาพ ม Input นอย และให Output เยอะ แนวคดนมองวา แรงงานคอทรพยากรบคคลทถกบรหารจดการ เปาหมายหลกคอ เนนสรางแรงจงใจ ความรวมมอ สมานฉนทระหวางทนกบแรงงาน อยางไรกด แนวคดนยอมรบวาอ านาจของทนและแรงงานไมเทากน จงท าใหเกดความขดแยง แตความขดแยงดงกลาวสามารถแกไขไดผานการบรหารความขดแยงเชงความรวมมอ กลไกของการบรหารความขดแยงกคอทรพยากรบคคลทมคณภาพ ซงจะชวยแกไขปญหาความขดแยงในองคกรได โดยไมจ าเปนตองมสหภาพแรงงาน

๓. Pluralism มสมมตฐานหลกคอ ไมมปจเจกบคคลในฐานะหนวยของการวเคราะห จะมกแตกลม ซงมนษยทกคนสงกดกลมใดกลมหนงเสมอ กลมมหลากหลายกลมทเอกลกษณเฉพาะตางกน ท าใหไมมกลมใดมอ านาจมากทสดในการตอรอง สมมตฐานตอมากคอ รฐมอ านาจทจ ากดและเปนกลาง ไมมกลมใดผกขาดรฐได รฐจงเปนกลาง รฐเปนเครองมอส าคญในการตอรองผลประโยชนของกลมตางๆ รฐเปนเพยงเวททกลมตางๆเขามาตอรองผลประโยชนไดอยางปราศจากอคต ในแงนแรงงานจงไมใชชนชนแรงงาน แตเปนกลมผลประโยชนกลมหนงในสงคม ซงเมอเกดความขดแยง รฐคอกลไกส าคญในการแกปญหาจากการตอรองของกลมผลประโยชน รฐและกฎหมายจงเปนเครองก ากบและสรางกตกาใหกบกลมตางๆเขามาตอรองได

๔. Worker’s Strategic Group คอ แนวคดท ถกสรางขนเพ ออดชองวางของ Pluralism ในขณะท Pluralism เชอวา ทกกลมมการเขาถงอ านาจเทาๆกน แตแนวคดแบบ Strategic Group กลบมองวา อาจมบางกลมอ านาจทมอ านาจมากกวากลมอน เพราะพนทนนยงไมมประชาธปไตย และโดยเฉพาะในประเทศโลกทสาม การพฒนาอตสาหกรรมในโลกทสามเปนสงทมาจากภายนอกจากโลกมหาอ านาจ แรงงานในประเทศเหลานจงไมมอ านาจตอรองในฐานะพลเมอง (เพราะขาดจตส านกของชนชน) รวมถงโครงสรางของประเทศโลกทสามเปนการผสมผสานระหวางชนบทกบเมอง เพราะคนชนบทมความยดตดอยกบระบบอปถมภ และอยในภาคการผลตทไมเปนทางการ แรงงานในประเทศโลกทสามทเขามาท างานในเมองมจ านวนนอย เพราะเปนแรงงานทวางงานตามฤดกาล จงไมสามารถพฒนาอ านาจตอรองและสรางส านกของความเปนพลเมองทตอรองขนมาได เมอเปนเชนนน ความขดแยงระหวางแรงงานกบทนจงไมเกดในเชงชนชน แตจะเกดในแบบทหลากหลาย เชน กลมของคนบานเดยวกน ทรวมตวกนขามไปมาแบบชนชนไมได เพราะอยแตกลมของตนเองแรงงานทมความเขมแขง

๕๑

มกจะอยในภาคของรฐวสาหกจ ทมความเชยวชาญเฉพาะดานสง สวนแรงงานเอกชนเปนประเภทไมม Skill ท าใหรวมตวเปนกลมเดยวกนยาก ขบวนการแรงงานในโลกทสามจงมความออนแอ จ ากดอยเฉพาะกลมและแยกประเภทกนอย

๕. Corporatism เนนรฐ โดยใหรฐเปนตวกลางในการไกลเกลยเจรจา โดยแนวคดนมสมมตฐานวา เปนไปไมไดทจะใหทกกลมเขามาเจรจาความขดแยง เพราะไมใชทกกลมทจะเขาถงอ านาจหรอเวทของการตอรอง รฐจงตองน าตวแทนของกลมตางๆเขามาเจรจาในพนทของรฐ โดยทวไปแลวมอย 2 กลมหลก คอ นายทน กบแรงงาน โดยรฐเปนกรรมการกลาง เชน รฐอาจก าหนดโครงสรางการเจรจาแบบระบบไตรภาค ใหสอดคลองกบการแกปญหาของรฐ และเวทของรฐ อยางไรกด ขอจ ากดของการตอรองในรปแบบนกคอ รปแบบการเจรจาจะคลายกบระบบราชการ คอ แบงระบบล าดบขนในองคกร มสภาแรงงานทแรงงานทวๆไปอาจไมไดเขามาเปนสภาแรงงาน แตเปนหนาฉากปลอมๆใหกบแรงงานทไดรบการสนบสนนโดยรฐและมทนควบคมอย รปแบบเชนนงายตอการทรฐจะแบงแยกการปกครอง และบบใหมการจดตงตามประเภทอตสาหกรรม เพอใชในการแกไขความขดแยง

๖. Liberal Reformism เกดขนเปนกระแสหลกในกลมนกสหภาพแรงงาน ทเนนความยตธรรม เนนดแลแรงงาน และเหนวา กฎหมายไมสามารถตอบโจทย หรอแกไขความขดแยงระหวางรฐ และแรงงานได แรงงานจะตองรวมกลมกนในการแกไขปญหาความขดแยง และเปนอสระจากรฐ ตอสเพอใหรฐเหนความส าคญของพวกตน อาจรวมไปถงการตอสผลกดนปฏรปอ านาจรฐ ลดทอนอ านาจทน โดยมรฐเปนกลไกในการเปลยนแปลง เปาหมายกคอสรางความเปนธรรมกบแรงงาน โดยการเขาไปลดความเขมขนของระบบ Private Property ใหนอยลง แรงงานตองรวมตวกนในแนวระนาบตอสเพอใหมการปรบตวของสถาบนรฐและสถาบนทางสงคมตางๆ รวมถงการรบรองเสรภาพในการรวมกลมและการเคลอนไหวทางการเมองของแรงงาน ในกรณของหลายประเทศในยโรป รฐถกบบใหปฏรปโครงสรางทงในเชงเศรษฐกจ สงคม และการเมอง เชน การลดทอนความศกดสทธของ Private Property และท าใหเปน Welfare State โดยรฐไมควรเปนแคกรรมการ แตควรเปนกลไกหลก

๗. Marxism ซงมองวา รฐคอผลประโยชนของชนชนนายทน รฐท าหนาทผลตซ าระบบทนนยม แตรฐกมอสระระดบหนงจากทนทเกดจากความขดแยงทางชนชน และอ านาจรฐเขามาจดการความขดแยง ทงเนนการปราบปราม และครอบง า ในการรกษาความชอบธรรมของรฐ จะน ามาสการมนโยบายปกปองแรงงาน ในแงนรฐท าหนาทสรางความสมดลระหวางการปกปองนายทนและสรางความชอบธรรมใหกบรฐบาลตนเองผานการมสวสดการใหกบแรงงาน เปาหมายของแรงงานกคอตองรวมกลมกนเพอใหรฐลดทอนผลประโยชนของทน แตถงกระนนกตาม ความขดแยงระหวางทนกบแรงงานไมสามารถประนประนอมได ท งทเกดจากโครงสราง

๕๒

โดยรวมและเกดจากกระบวนการใชแรงงานในการผลต ผลกคอ ตองมการเปลยนแปลงวถการผลตจากระบบทนนยมไปสสงคมนยมในทสด

๕.๔ ขบวนการแรงงาน กบ วกฤตของทน

ยค Fordism (๑๙๓๐-๑๙๗๐) มการผลตแบบ ๘-๘-๘ ซงเนนการจางงานแบบสญญาจาง (Contract) เนนการผลตแบบสายพานการผลต น าการผลตสวนตางๆ มาเชอมตอกนเพอใหตนทนถกลง ลกษณะส าคญคอทนจะกระจกตวอยในมอของกลมคนในวงแคบๆ เมอเศรษฐกจขยายตวขน (นายทนมนอยลง คนถกขดรดมมากขน) สงททนนยมจะเจอเสมอ คอ ๑. ทกครงททนขยายตวไปทไหนกตาม มนจะฟมฟกความขดแยง การตอส ของแรงงานในระบบทนนยมเสมอ และ ๒ . เผชญหนาวกฤตในตวเองเสมอจากการสะสมทนแบบลนเกน (overaccumulation) (เมอลงทนไดก าไรแลวกตองน าไปลงทนทอนตอ) ทนจงตองขยายตวของมนเองอยตลอดเวลาเพอ เปลยนสงทไมใชสนคาใหเปนสนคา

อาจกลาวไดวา วกฤตของทนนยมม ๒ ระดบ1 คอ ๑. Crisis of Profitability ทนจะเผชญหนากบแนวโนมของอตราก าไรทลดลงอยเสมอ อนเนองมาจาก

ปญหาของการไมสามารถบรโภคไดและการผลตทลนเกน รวมถงการลดลงของอตราก าไรอาจเกดจากการตอสเรยกรองคาแรงและสวสดการทเพมขนของแรงงานดวย

๒. Crisis of Legitimacy หมายถง เมอใดกตามทรฐปกปองทนจากวกฤตทเกดขน รฐจะตองดงเอาสวนเกนของสงคมจากแรงงานไปใหกบทน สงผลใหรฐเผชญกบวกฤตของความชอบธรรมในสายตาของแรงงาน เพอแกปญหาดงกลาวรฐอาจใชมาตรการเกบภาษจากนายทนไปสรางสวสดการของรฐใหกบแรงงาน และกรรมกร เปาหมายกคอการสรางความชอบธรรมใหรฐบาลตนเอง ในทสดแลวมาตรการเชนนกจะมผลตอวกฤตของอตราก าไรอกครง วกฤตของความชอบธรรมนเปนวกฤตปกตของรฐชาตทวางอยบนฐานของกฎหมายและการไดอ านาจผานการเลอกตง คอ การเลอกตงเปนฐานของการสรางความชอบธรรมใหแกตวรฐ รฐจงตองท าหนาทเตมเตมความตองการของผมสทธเลอกตง ซงสวนใหญกคอชนชนแรงงาน

ผลอนเกดจากการสะสมทนทมากเกนไป (Over-Accumulation) กคอ ๑. Over-Production คอ การผลตลนเกน และ ๒. Under-Consumption คอ การบรโภคทต ากวาปรมาณทตงไว ผลสดทายกคอ อตราก าไรของทนจะลดลง เพราะทนไมสามารถขายของได และเมอรฐชวยทนความชอบธรรมของตนเองกจะลดลง (เชน รฐบาลไทยรกไทย ถารฐมแตมาตรการออกกฎหมายชวยนายทน ความชอบธรรมในฐานะทตวเองเปนพรรคทมาจากแรงงานรากหญากจะลดลงดวย2 1 ด David Harvey, The Enigma of Capital and the Crisis of Capitalism (Oxford University Press, 2011) 2 John Bellamy Foster, The Great Financial Crisis: Causes and Consequences (Monthly Review Press, 2009)

๕๓

โดยทวไปแลว นายทนและรฐทนนยมจะมวธการแกปญหาของวกฤตทน ดงน ๑. จดล าดบชนของตลาดแรงงาน รวมถงการดงแรงงานขามชาตเขามาเปนแรงงานส ารองราคาถก ๒. ทนใชกลไกของรฐในการควบคมพลเมอง ใชกฎหมายควบคมแรงงาน หรอใชกลไกการศกษา เชน

โรงเรยน ศาสนา และครอบครวในการบมเพาะความเปนแรงงานทตองตอบรบตลาดทน (คลายแนวคดของ Althusser)

๓. สรางอตลกษณทไมใชชนชนขน สรางสานกแบบใหมทไมองกบชนชน เชน ดนแรงงานใหออกนอกโรงงาน แลวไปเปน Outsource จางใหผลต แตไมใหอยในโรงงาน ใหแยกแบงงานกนไปท าตามบาน รวมถงการจางงานแบบ Subcontract แรงงานจะไดไมคดปฏวตทน หรอใชศาสนามาเทศน ใหรสกอยากท างานมากขน

๔. ยายฐานการผลต (แตยายไปไหนกมความขดแยงเกดขนอยด) ๕. พฒนาเทคโนโลยการผลต พฒนาระบบโลจสตกส และโครงสรางพนฐาน เพอใหการผลตเปนไปได

งายและรวดเรวขน ๖. ท าลายขบวนการแรงงาน หรอ สหภาพแรงงาน เชน บบใหออก ไลออก หรอ แกกฎหมาย

ความขดแยงและการตอสของขบวนการแรงงานมกจะน ามาสการปรบตวของการบรหารจดการแรงงานของระบบทนนยมอยเสมอ ในทศวรรษ ๑๙๗๐ ทการตอสของขบวนการแรงงานขนสจดสงสด ทนใชหลายวธการในการจดการกบขบวนการแรงงาน หนงในวธจดการกบแรงงานกคอการเปลยนแปลงรปแบบการผลตของระบบทนนยมจากระบบทนนยมจากทนนยมอตสาหกรรมสทนนยมหลงอตสาหกรรม ซงเราสามารถมองพฒนาการของทนไดตามชวงเวลา ดงน

- ทศวรรษ ๑๙๓๐ ก าเนดของ Fordism (การมสเกลเวลาทแนนอนจะเปนตวก าหนดผลผลต) การมรปแบบรฐแบบ Keynesian (รฐเปนตวกลางระหวางทนกบแรงงาน) และระบบการบรหารจดการการผลตแบบ Taylorism

- ทศวรรษ ๑๙๕๐ หลงสงครามโลกครงท ๒ ทมงเนนยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมแบบทดแทนการน าเขา และหลายประเทศเนนการเขามาจดสวสดการโดยรฐ

- ทศวรรษ ๑๙๗๐ คอ วกฤตครงใหญของระบบทนนยมอตสาหกรรม เกดการเปลยนแปลงไปสระบบการผลตแบบ Post-Fordism

- ทศวรรษ ๑๙๘๐ ทนไดปรบยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมแบบใหม โดยเฉพาะในประเทศโลกทสามไปสยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมเพอการสงออก

- ทศวรรษ ๑๙๙๐ ระบบทนนยมหลงอตสาหกรรมไดเรมลงรากลกมาขนผานการสถาปนาระบบทนนยมการเงนและการเปดเสรทางเศรษฐกจในดานตางๆ ผานแนวความคดทเรยกวาเสรนยมใหม หรอ Neo-Liberalization

๕๔

กลาวโดยสรปแลว ภายหลงจากวกฤตของระบบทนนยมอตสาหกรรมในทศวรรษ ๑๙๗๐ ระบบทนนยมไดเขาสขนตอนใหมเพอแกไขวกฤตภายในของระบบเองใน ๓ มต คอ

๑. ระบบการจางงานจาก Fordism ส Post-Fordism ๒. รปแบบรฐจาก Keynesian State ส Neo-Liberal State ๓. รปแบบการบรหารจดการการผลตและจดการแรงงานจาก Taylorism ส Flexible production1

1 David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change (Wiley-

Blackwell, 1991)

๕๕

บทท ๖ จากระบบทนนยมแบบฟอรดสระบบทนนยมหลงฟอรด (From Fordist Capitalism to Post-Fordist Capitalism)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายความเปลยนแปลงของระบบการผลตแบบอตสาหกรรมในระบบทนนยมทเกดขนในทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมา โดยเรมตนจากการชใหเหนลกษณะของเวลาและสถานทในระบบทนนยมอตสาหกรรม พรอมๆกบน าเสนอเหนวาเมอระบบทนนยมเปลยนแปลงไป ทนเขามาจดการและสถาปนาสถานทและเวลาแบบใหมอยางไร ซงจะน ามาสการท าความเขาใจการเปลยนแปลงครงใหญของทนจากระบบทนนยมแบบฟอรดสระบบทนนยมหลงฟอรด

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจมโนทศนเรองสถานทและเวลาในระบบทนนยมอตสาหกรรม ๒. เพอใหนกศกษาเชอมโยงมโนทศนสถานทและเวลาซงเปนเงอนไขส าคญในการเขาใจการ

เปลยนแปลงปรบตวของระบบทนนยมและระบบอตสาหกรรม

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๕๖

จากระบบทนนยมแบบฟอรดสระบบทนนยมหลงฟอรด

ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายความเปลยนแปลงของระบบการผลตแบบอตสาหกรรมในระบบทนนยมทเกดขนในทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมา โดยเรมตนจากการชใหเหนลกษณะของเวลาและสถานทในระบบทนนยมอตสาหกรรม พรอมๆกบน าเสนอเหนวาเมอระบบทนนยมเปลยนแปลงไป ทนเขามาจดการและสถาปนาสถานทและเวลาแบบใหมอยางไร ซงจะน ามาสการท าความเขาใจการเปลยนแปลงครงใหญของทนจากระบบทนนยมแบบฟอรดสระบบทนนยมหลงฟอรด

๖.๑ มโนทศนสถานทและเวลาในระบบทนนยมอตสาหกรรม

เวลาและพนท ก ากบพฤตกรรมและการกระท าของมนษย เพราะมนษยใหความหมายกบสงตางๆโดยอยบนฐานของพนทและเวลาเสมอ ซงลกษณะการผลตแบบทนนยมมเปาหมายคอ ท าใหเวลาและพนทเปนขอจ ากดของมนษยใหไดนอยทสด สามารถใชเวลาและพนทใหนอยทสดเพอผลผลตทสงทสด น าไปสการพฒนาโครงสรางพนฐานและโลจสตกส คอ เพอยอเวลาและพนทลงให เหลอนอยท สด เทากบเปนการเพมประสทธภาพในการผลต

David Harvey1 แบงพนทออกเปน ๓ แบบ หลกๆ ไดแก ๑. Material Spatial Practice – Experience พนทในเชงวตถ ทซมซบจากประสบการณ จนกลายเปน

กระบวนการรบร ความเคยชน เชน การอยในบานของตวเองขณะไฟดบ กสามารถเดนจากจดหนงไปจดหนงไดโดยไมชนขาวของ คลายกบการสรางแผนทอยในหวไวแลว เพราะมประสบการณในบานตวเองแลว หรอหนงสอทเคยอานแลว เรามกจ าเนอหาทอยขางในเลมไดบาง

๒. Representation of Space – Perception ความรบรตอสญญะหรอภาพตวแทนตางๆทไมเหมอนกน เชน พระธาตดอยสเทพ ในมมมองของผทนบถอศาสนาพทธอาจมองวาเปนสงทควรเคารพบชา สวนศลปนหรอนกศลปะอาจมองวาเปนสถาปตยกรรมทสวยงาม หรอคนทไมนบถอศาสนากอาจมองเปนเพยงสถาปตยกรรมธรรมดากได กลาวคอ พนทจะถกสรางภาพตวแทนทแตกตางกนขนอยกบความรบรของแตละบคคล

๓. Space of Representation – Imagination พนททสรางขนมาทงในเชงวตถและความคด ซงการคดและการจนตนาการสงผลตอชวตของผคน ผลกดนชวตของผคน และสรางบางสงขนมาเพอขบเคลอนกลไกหรอองคภาวะบางอยางใหสามารถท างานหรอท ากจกรรมได เชน ระบบการรบนอง

1 David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change (Wiley-

Blackwell, 1991)

๕๗

มนษยมความสมพนธตอพนท ๔ วธ ไดแก ๑. Accessible and Distanciation มนษยมองพนทในฐานะ ระยะทาง พนททเขาถงไดหรอไมได จาก

เงอนไขจ านวนหนง เชน การเดนทาง ๒ . Appropriation and Use of Space การยดพนทหรอใชพนท ซงมนษยสมพนธกบพนทโดยเปน

เจาของพนทหรอไดใชพนท เชน การปดลอม (Enclosure) ๓. Domination and Control of Space การครอบง าหรอควบคมพนท เปนความสมพนธของอ านาจ

ระหวางชนชน แตละชนชนตางกตองการเปนเจาของหรอควบคมพนท เชน ปจจยการผลตหรอทน ๔. Production of Space การผลตพนท มนษยมกจะสรางพนทขนมาเสมอ ไมวาจะในทางสญญะหรอ

ในทางกายภาพ เชน ในกจกรรมรบนองของระดบมหาวทยาลยอาจเลอกปาเปนพนทจดกจกรรม อยางไรกตาม ปาในตอนแรกเรมไมใชพนทส าหรบจดกจกรรมรบนอง แตรนพกลบใชและตงใหเปน “พนทรบนอง”

จากประเภทของพนท ๓ แบบขางตน สามารถน ามาวเคราะหรวมกบความสมพนธของมนษยทมตอพนทได ดงน

Experience (Material Spatial Practice) ความสมพนธทมนษยมตอพนทเชงวตถ ๑. การเขาถงพนท - การเคลอนยายของสนคา การจดการใหมนเคลอนหรอยบย งการเคลอนทของสนคา

ในการเขาถง ๒. การยดพนท - น าวตถ หรอ พนทนนมาใชสอยเพอสรางผลประโยชน ๓. การควบคมพนท - ใชกลไกตางๆ ควบคมพนท ๔. สรางพนท - ผลตโครงสรางพนฐาน ชมชน หรอ การสอสาร

Perception (Representation of Space) ๑. การเขาถงพนท จะตองมการวาดแผนท หรอ การรบรอยในหว การรบรระยะทาง อาจแตกตางกน

ออกไป การรบรวตถ การรบรตอสญญะทแตกตาง ๒. การยดพนท บางพนทเปนพนททไมมใครเปนเจาของ ทนนยมกจะเขาไปจบจองเปนเจาของ ๓. การควบคมพนท อาจมองวาเปนรฐ จงหวด บาน อาจเปนหองเรยน (สรางสญญะวาเปนสงเหลานน)

เพราะการรบร ความเคยชนมนบงบอกตวเรา ๔. การสรางพนท เชน การท าสเขยวในหองนอน เพอใหนกถงน าทะเล ธรรมชาต หรอปา ไม ทงๆทมน

กแคส แตคนเราพยายามสรางสญญะบางอยางเพอใหนกถงสงของบางอยาง

Imagination (Space of Representation)

๕๘

๑. การเขาถงพนท - ความเขมขนของความปรารถนาของมนษย เราจะคดถงพนทในทางความปรารถนา ความเชอ ทก ากบความคดของเรา เชน ท าใหเชอวา แรงงานทท างานหนก จะท าใหรวยขน

๒. การยดพนท - ในสงคมทมชนชนเยอะๆ จะเกดสานกของชนชนขน และแรงงานจะโคนลมระบบของนายทน

๓. การควบคมพนท - พนททถกควบคมใหมจนตนาการบางอยางใหกลว เชน การไมกลาขโมยของใน ๗-๑๑ เพราะกลวกลองวงจรปดจบได ทงๆทอาจไมมกลองวงจรปด ความรสกนแหละทควบคมพนท

๔. การสรางพนท - สรางพนททไมมอยจรง เชน ยโทเปย หรอพนทในจนตนาการขน โลกความฝน โลกอนเตอรเนต พนทพเศษตางๆ มตอนๆ

ในระบบทนนยมอตสาหกรรม เวลากบแรงงานเปนเงอนไขส าคญในการวดมลคาของสนคา ซงในสงคมอตสาหกรรมไดแยกเวลาของการใชชวตกบเวลาของการท างานออกจากกนอยางชดเจน แตปญหาของทนคอ ทนตองขยายตวตลอดเวลา มการสะสมทนทลนเกน ในแงของพนท (space) มการยายการลงทน ปรบพนท หรอยายฐานการผลต เพอสามารถสรางมลคาไดตอ เชนเดยวกนกบในแงของเวลา (time) ทตองมการปรบเปลยนใหลงตว เมอทนเปลยนมนษยใหเปนแรงงานมวลชนขนาดใหญ (mass worker) และแรงงานไปกระจกตวอยในพนทและเวลาทแนนอน มการกดขสง คาแรงต า จงท าใหการตอสเขมขนมากขน ฉะนน ยงทนดงแรงงานเขาสระบบมากขน ทนกยงเผชญหนากบปญหาความขดแยงมากขนดวย ในแงนเราจะพบวาในระบบอตสาหกรรม ทนขนอยกบแรงงานมากกวาทแรงงานขนกบทน เพราะในวธคดของมารกซสตเชอวา ทกสงทกอยางเกดจากแรงงานของมนษย ยงทนพงพงแรงงานมากกจะยงเผชญกบปญหาทตวเองไมสามารถเปนอสระจากแรงงานได ขณะเดยวกน แรงงานสามารถเปนอสระจากทนได ดงนนทนจงตองการปลดปลอยตวเองออกจากแรงงาน เพอแกวกฤตทเผชญอย โดยในแงของพนท ทนมการยายฐานการผลต หรอใชแรงงานขามชาต ซงเปนการแกปญหาแบบเกาและทนยงไมสามารถปลดปลอยตวเองออกจากแรงงานไดอยางแทจรง เพราะแรงงานยงตองผลตอยเฉพาะแคในพนทโรงงาน สวนในแงของการปลดปลอยตวเองออกจากเวลา ทนตองจดการเวลาใหม ใหเวลาเปนแบบ Flexible Time คอ ท าใหเวลาไมตายตว สามารถยดหยนได โดยจดการกบเวลาของการใชชวต(Life Time) และเวลาของการท างาน(Work Time) ใหเสนแบงพรามวลง กลาวคอ ทนไดเขาไปจดการเวลาท างานกบเวลาการใชชวตของมนษย โดยเพมเวลาการท างานใหมากขนกวาเดม ท าใหเวลาการท างานขยายเขาสเวลาของการใชชวตมากขน จนทายทสดท าให Work Time ไมแยกออกจาก Life Time ทนไดสลายเสนแบงระหวางเวลารปธรรม(Life Time) กบเวลานามธรรม(Work Time) ท าใหเวลาสลายไปรวมอยใน “เวลาของการใชของชวตมนษย” มนษยไมจ าเปนตองผลตเฉพาะในเวลาท างาน แตอาจผลตเวลาไหนกได การผลตจงอยในชวตประจ าวนของมนษย ซงจากเดมระบบทนควบคมแรงงานมนษย ไดแค ๘ ชวโมงตามกฎของการเปนลกจางแรงงาน แตเมอทนสลาย Work Time ใหรวมอยกบ Life Time จงเปนการปลอยใหแรงงานควบคมตวเองตลอด ๒๔ ชวโมง

๕๙

สงผลใหทนสามารถปลดปลอยตวเองออกจากแรงงาน ผลกแรงงานออกไปท างานนอกโรงงานและไมจ ากดการท างานใหอยแคในเวลาท างานเพยง ๘ ชวโมงดวย

ในทศวรรษ ๑๙๗๐ เกดแนวคด Neo-Liberalism ทใหความส าคญกบการปฏเสธและไมเชอในเรองทรพยสาธารณะ โดยเชอวาทกสงควรเปนกรรมสทธสวนบคคล (Private Property) เกดการแปรสงตางๆ ใหเปนกรรมสทธสวนบคคลและสรางมลคาจากการใชสอยทรพยสาธารณะ (Commercialization/Privatization)1 เมอสามารถแปรสงตางๆใหกลายเปนกรรมสทธสวนบคคลได จะท าใหมอ านาจในการก าหนดมลคาของสงตางๆในสงคมไดดวยเชนกน ซงความคดเรองความเปนสวนตวเชอวา สงใดทไมใชของสวนตวเทากบเปนของสาธารณะ(ของรฐ) และหากสงใดไมใชของสาธารณะกสามารถแปรมาเปนของสวนตวได เทากบวาทกสงตองมเจาของ แตแนนอนวาไมใชทงหมดทมเจาของ เวลาทบอกวา สงใดเปนของสวนตว มนเปนเพยงเรองของ นามธรรม เชน บาน ทเปนกรรมสทธของเจาบานคนใดคนหนง แตกตองอยรวมกบคนอกหลายคน จงมความไมชดเจนในการเปนเจาของ เพราะในทางพฤตนยแลว คนทอาศยอยรวมกนยอมเขาไปใชพนทดวยกนและรบผดชอบพนทรวมกน เนองจากมนษยสมพนธกบผอนตลอดเวลา และเมอมนษยท ากจกรรมรวมกบผอนยอมเสยก าลงแรงงานของตวเองเสมอ เชน ขณะทเราไปเทยวแหลงทองเทยวยามค าคนและเตนรวมกบคนอนๆ เรากไมไดเรยกคาแรงจากการท ากจกรรมรวมกบคนอนๆ สงนเรยกวา ความสมพนธทไมเขากบความสมพนธทางการผลต

การขยายตวของ Private เพอเขาสพนทหรอองคภาวะ “สวนรวม” (Common)2 ท าไดหลายวธ ดงน ๑. เปลยนจาก Public เปน Private เชนในกรณของรฐวสาหกจ เพราะทนรวาเมอลงทนในกลมกจการ

แนวรฐวสาหกจ เชน โรงเรยน การไฟฟา การประปา มกไดผลตอบแทนทแนนอน เนองจากเปนสงของหรอปจจยทคนทกคนจ าเปนตองใช จงสงผลใหเกดการแปรรปรฐวสาหกจ

๒. เปลยนจาก Common เปน Private เชนการจดลขสทธชนดตางๆ เชน สตรอาหาร สตรยา เมลดพนธพช ซงลวนแตเปนทรพยสนทางปญญาทยากจะบอกไดวาใครเปนเจาของทแทจรง แตเมอมการจดลขสทธแลวจงเปนขอจ ากดของการน าไปใชและการพฒนาตอ เพราะตองจายคาลขสทธใหกบเจาของ

๓. รฐเขามามบทบาทส าคญในการเปลยนสงทเปน Common ไปเปน Private และมอ านาจควบคม Common/Public สามารถดนคนในพนทออกไปเพอน าพนทนนไปใชเพอประโยชนอยางอน เชน การเวนคนทดน เพราะบางครงทนไมสามารถไปใน Common ไดดวยตนเอง กจะอาศยใหรฐเขาไปเปลยนจาก Common เปน Public กอน แลวคอยเปดสมปทานใหทนเขาไปประมลโครงการ เชน เปลยนพนทปาจากการเวนคนมาจากชาวบานแลวเปดใหนายทนประมล

1 David Harvey, A Brief History of Neoliberalism (Oxford University Press, 2007) 2 Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth (Harvard University Press, 2011)

๖๐

เพอจะท าความเขาใจการเปลยนแปลงดงกลาว Marx1 ไดเสนอมโนทศนทเรยกวา Subsumption ซงหมายถงการดงเอาสงตางๆเขามาเปนสวนหนงของระบบทนนยม หรอในอกนยหนงกคอ การเปลยนสงทไมใชของสวนตวใหเปนของสวนตว โดย subsumption ม 2 แบบ คอ

๑. Formal Subsumption คอการดงเอาแรงงานของมนษยเขามาสระบบทน เชน การดงชาวนาใหมาเปนแรงงานจากนโยบายการพฒนาอตสาหกรรม และเปลยนมนษยใหมรปแบบทตายตวโดยก าหนดรปแบบของเวลาการท างาน ดงน นการพฒนาอตสาหกรรมกคอการขยาย Subsumption เขาไปในชวตของแรงงาน แตภายหลงเรมเกด Mass Worker ความสมพนธแบบนไดดงเอาเวลาของทกคนเขามารวมกน

๒. Real Subsumption คอการดงเอาทกอยางทอยในโลกกลบเขามาในระบบของทน โดยไมไดดงมาในรปแบบทตายตว แตดงมาในลกษณะของการท าลายความเปนสวนตวและความเปนสาธารณะ ดงเอาของสวนรวมเขามา และสลายเสนแบงตางๆ แลวดงทกอยางเขามาในตวของมนเอง รกคบเขาไปในพนทของมนษยหรอทกสงในโลกทเปน Common กบ Public

๖.๒ การเปลยนผานจากระบบทนนยมอตสาหกรรมไปสระบบทนนยมหลงอตสาหกรรม

นบตงแตวกฤตของระบบทนนยมในทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมา ระบบทนนยมเรมเหนวารปแบบของเวลาและสถานททตายตวไมสามารถใชในการควบคมแรงงานไดอกตอไป เราจะเหนพฒนาการการปรบตวครงใหญของทนในทศวรรษ ๑๙๗๐ จากการองกบโครงสรางการผลตแบบอตสาหกรรมมาสรปแบบการผลตหรอสงคมทนกสงคมวทยาเรยกวา “สงคมหลงอตสาหกรรม” (post-industrial society) ซงในดานหนงกคอ การเปลยนจากทนนยมทมรปแบบโครงสรางทแนนอน (organized capitalism) มาสทนนยมทขาดรปแบบโครงสรางทแนนอน (disorganized capitalism) แตกลบมความยดหยนทงในแงของการใชแรงงาน การผลต การจางงาน และการสะสมทน และนคอเงอนไขหรอบรบทส าคญในการท าความเขาใจอตสาหกรรมและแรงงานในปจจบน

David Harvey2 ไดเสนอความแตกตางของระบบทนนยม ๒ ประเภทไว ดงตาราง

Organized Capitalism (ทนนยมทมรปแบบโครงสรางทแนนอน)

Disorganized Capitalism (ทนนยมทขาดรปแบบโครงสรางทแนนอน)

การมอ านาจน าในเรองของเหตผลทางเทคนคและทางวทยาศาสตร

การแตกกระจายของวฒนธรรมและความเปนพหนยมทควบคไปกบการท าลายชนชนแบบเกาหรออตลกษณ

1 Karl Marx, Grundrisse (Penguin Books, 1973) 2 David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change (Wiley-

Blackwell, 1991)

๖๑

ประจ าชาต การรวมกนของความสมพนธแบบนายทนภายในเหลาอตสาหกรรมและแตละภมภาคทแตกตางกน

การแพรกระจายของความสมพนธแบบนายทนขามพนทและภมภาค ไปจนถงระดบโลก

การจางงานหลกมาจากอตสาหกรรมการผลตแบบใชเครองจกร

การลมสลายลงของอตสาหกรรมแบบเครองจกร/โรงงาน และ การพฒนาขยายตวของการจางงานในภาคอตสาหกรรมการบรการ และแบบบรษท

มการท างานแบบรวมศนยทแนนหนา และ มความเฉพาะเจาะจงหรอความเชยวชาญเฉพาะดานแคเพยงบางสวนของอตสาหกรรม

มการท าใหเกดการแพรกระจาย ความหลากหลาย ของพนทในการ แบงงานกนท าตามความสามารถของแรงงาน

เสาะหาการประหยดตนทนผานการเพมก าลงแรงงาน การลมสลายของระบบการเนนใชกาลงแรงงานโดยมการแพรกระจายทางภมศาสตร การเพมขนของระบบ Subcontract (นายทนใหแรงงานเอางานกลบไปท าทบาน เชน จางเยบผา) และ ระบบการผลตระดบโลกเขามาแทนท

การเตบโตของเมองอตสาหกรรมขนาดใหญทครอบคลมครอบง าภมภาคผานเงอนไขของการจดการและการบรการทรวมศนย (ทางการเงนและการพาณชย)

การลมสลายของระบบเมองอตสาหกรรม และ เปลยนไปสการแบงอ านาจจากศนยกลางอตสาหกรรมจากเมองไปสพนทชายขอบหรอ ชนบท ทมผลฉบพลนสปญหาภายในเมองทมการน าอตสาหกรรมเขาไป

เปนโครงแบบทางวฒนธรรม-อดมการณของส านกสมยใหมนยม

เปนโครงแบบความคดทางวฒนธรรม-อดมการณของส านก Postmodernism

ระบบทนนยมในทศวรรษ ๑๙๗๐ ถอเปนจดสงสดของระบบอตสาหกรรมทวางอยบนการควบคมแรงงานผานระบบฟอรด (Fordism) ภายหลงจากวกฤตทเกดขน ระบบอตสาหกรรมการผลตยคหลงอตสาหกรรมไดเปลยนมาใชระบบการควบคมแรงงานแบบหลงฟอรด (Post-Fordism) ทงมลกษณะ ๕ ประการ ดงน1

1 สวนนมาจาก David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change (Wiley-

Blackwell, 1991) และดเพมเตมใน Paolo Virno, A Grammar of Multitude (Semiotext(e), 2004)

๖๒

Fordist Production Post-Fordist Production (Just-in-Time Production) ๑. Production Process การผลตแบบอตสาหกรรมใหญและสนคามความเหมอนกนในภาคอตสาหกรรม

การผลตแบบกลมขนาดเลก สนคามความไมเหมอนกน ตองการความแตกตาง Unique มการผลตในแตละภาคสวนทแตกตางกน สนคามความหลากหลาย

ความเปนแบบเดยวกน และการท าใหเปนมาตรฐานเดยว

ยดหยน และเนนการผลตแบบกลมของความหลากหลายในผลตภณฑตางๆ

มการคง/สะสมสนคาไวในคลงขนาดใหญ ไมมการสตอร หรอ บลอคสนคา ไวทคลง ทดสอบคณภาพสนคาภายหลงจากการผลต (มการตรวจขอบกพรองของสนคาลาชาคอ หลงจากผลตเสรจแลวคอยหาขอบกพรอง)

มการควบคมคณภาพการผลตอยในตวขนตอนของการผลตเลย (มการตรวจหาขอบกพรองหรอจดชารดของสนคาในระหวางการผลตทนท)

สนคาทไมไดคณภาพจะถกเกบไวในคลงสนคา สนคาหรอชนสวนทช ารด บกพรองจะถกน าออกจากกระบวนการผลตทนท

เสยเวลามากมายในการผลต เนองจากการตงเวลาในการผลตทยดเยอ มหลากหลายขนตอน ทงขอบกพรองในระหวางการผลต มจดตดขดภายในอตสาหกรรม ฯลฯ

ลดการเสยเวลา และลดชองวางระหวางวนท างานลง (พดงายๆ คอ ทนเขาไปในเวลาชวตของมนษยมากขน มนษยแรงงานตองท างานหนกขน)

ขบเคลอนโดยการมทรพยากร ขบเคลอนผานความตองการของตลาด มการบรณาการในแบบทงแนวตงและแนวนอน มลกษณะการบรณาการในแบบแนวตง แนว

Subcontract ราคาสนคาจะลดหลนตามการควบคมกดขของนายทนทมตอแรงงาน ถาราคาสนคาถก กจะตองกดขใหแรงงานท างานมากขน

เรยนรผานการกระท า/ประสบการณ บรณาการตามแผนระยะยาว

๒. Labour แรงงาน ๑ คนมหนาทท างานอยางเดยว เชน เยบผา หรอ ตดดาย กท าแคตดดายไปตลอดชวต

แรงงานคนหนงมหลายหนาททงถายเอกสาร ชงกาแฟ บรหารงาน ฯลฯ

จายเงนตามเรทเทากนหมด (ตามขอตกลง ในแตละหนาทของแรงงาน)

จายเงนรายบคคล พรอมมระบบโบนส

แรงงานมความจาเปนตองใชทกษะเฉพาะ ในหนาท การสลายเสนแบงของหนาทการงาน (ไมมการแบงวา

๖๓

การงานสง ใครจะท าหนาทไหนตายตว) แทบจะไมม หรอมการเทรนงาน นอยมาก มการฝกงาน เทรนงาน ทใชเวลานาน มการจดระเบยบแรงงานแบบแนวตง เนนสายบงคบบญชา

มการจดระเบยบแรงงานแบบแนวนอน ไมคอยมสายบงคบบญชา เนนท างานรวมกนมากกวา

เนนในเรองของการลดหนาท ความรบผดชอบของแรงงานลง (จดระเบยบกาลงแรงงาน)

เนนในเรองของการมสวนรวมรบผดชอบของแรงงาน

ไมมความมนคงในอาชพ มความมนคงในอาชพสง สาหรบแรงงานแบบ Core Workers (แรงงานทยอมใหทนนยมเขาไปส Life Time เชน พวก Subcontract) แตสาหรบเงอนไขของแรงงานประจ าในภาคอตสาหกรรมตางๆนน จะไมมความมนคงในอาชพ และ มแตความยากจนของแรงงาน

๓. Space ความเฉพาะเจาะจงในเรองของพนทการผลตอยางเปนระบบ

การผลตแบบรวมกลมกนเชงพนท

การแบงงานกนท าตามพนท บรณาการเชงพนทกน ท าใหตลาดแรงงานในภมภาคมความเหมอนกน เปนเนอเดยวกน (ท าใหสเปคแรงงานมเหมอนๆกนในตลาด)

ท าใหตลาดแรงงานมความหลากหลายมากขน

มสวนประกอบของวตถดบจากทวโลก และ มลกษณะแบบ Subcontract

วตถดบจะมความใกลชดทางพนท

๔. State มกฎระเบยบตายตว ท าลายกฎระเบยบ หรอ เปลยนกฎระเบยบใหม (เชน

หลกการของฉนท ามตวอชงตน) เขมงวดกบการจดระเบยบ มความยดหยนสง มการเจรจาในลกษณะของการตอรองรวมกน มการเจรจาทเนนแบงสวน, แยกความเปนปจเจก,

ทองถน หรอ อยบนพนฐานของผลประโยชนบรษท รฐสวสดการ ขดรดนายทน เกบภาษนายทนเยอะๆ เพอเอามาดแล ชวยเหลอแรงงาน

แปรรปรฐวสาหกจ ท าใหทรพยสนสาธารณะ และความมนคงทางสงคม มาเปนของสวนตว

ความมเสถยรภาพระหวางประเทศผานขอตกลงแบบ ความไรเสถยรภาพระหวางประเทศ; ทเพมความตง

๖๔

พหภาค เครยดในเชงภมรฐศาสตรใหมากขน การบรหารงานแบบรวมศนย มการกระจายอ านาจ และ มการเพมพนการแขงกน

ระหวางเมอง ระหวางภมภาคมากขน รฐและเมองแบบใหความชวยเหลอ (ภาครฐจะหนนเอกชน)

รฐเปนผประกอบการซะเอง

รฐมการแทรกแซงตลาดในทางออมผานนโยบายรายรบและราคา

รฐแทรกแซงตลาดในทางตรงผานการจดหา/จดสรรโครงการ

นโยบายภมภาคระดบชาต นโยบายภมภาคระดบพรมแดน บรษทเอกชนใหทนในการศกษาวจยและการพฒนา ภาครฐใหทนในการศกษาวจยและการพฒนา ภาคอตสาหกรรมจะเปนผนาในโครงการหรอนวตกรรมตางๆ

ภาครฐจะเปนผนาในโครงการ/นวตกรรมตางๆ

๕.อดมการณ มการบรโภคแบบมวลชนของผบรโภค, สงคมของการบรโภค

มการบรโภคแบบปจเจกมากขน (วฒนธรรมฮปป หรอ วฒนธรรมเยาวชนเมองหลวง)

สมยนยม หลงสมยใหมนยม ลกษณะเบดเสรจ มการปฏรปโครงสราง มความเฉพาะเจาะจง และการปรบตวเอง ขดเกลาทางสงคม กระบวนการท าใหเปนปจเจก / สงคมของความตนเตน

๖๕

บทท ๗ ระบบทนนยมความรบรและการผลตความร

(Cognitive Capitalism and Production of Knowledge)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายลกษณะของแรงงานในระบบทนนยมหลงอตสาหกรรมหรอหลงฟอรดผานมโนทศน “ปญญาทวไป” หรอ general intellect ของ Marx รวมถงจะชใหเหนวา มโนทศนดงกลาวจะน ามาสการท าความเขาใจลกษณะของการผลตในระบบทนนยมและแรงงานในปจจบนไดอยางไร พรอมกบน าเสนอมโนทศน “ระบบทนนยมความรบร” (cognitive capitalism) ซงถกน าเสนอโดยนกสงคมศาสตรมารกซสตเพอท าความเขาใจปรากฏการณดงกลาว

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจมโนทศน “ปญญาทวไป” (general intellect) ซงหมายถงการทความรกลายมาเปนปจจยการผลตและผลผลตของแรงงาน ทซงความรกลายมาเปนสนคาไมตางจากสนคาแบบอนๆ

๒. เพอใหนกศกษาเชอมโยงมโนทศนปญญาทวไปเขากบมโนทศนระบบทนนยมความรบรซงเปนมโนทศนส าคญในทางสงคมศาสตร โดยเฉพาะในสาขาสงคมวทยาแรงงานในปจจบน

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๖๖

ระบบทนนยมความรบรและการผลตความร ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายลกษณะของแรงงานในระบบทนนยมหลงอตสาหกรรมหรอหลงฟอรดผานมโนทศน “ปญญาทวไป” หรอ general intellect ของ Marx รวมถงจะชใหเหนวา มโนทศนดงกลาวจะน ามาสการท าความเขาใจลกษณะของการผลตในระบบทนนยมและแรงงานในปจจบนไดอยางไร พรอมกบน าเสนอมโนทศน “ระบบทนนยมความรบร” (cognitive capitalism) ซงถกน าเสนอโดยนกสงคมศาสตรมารกซสตเพอท าความเขาใจปรากฏการณดงกลาว

๗.๑ มโนทศน general intellect

เราอาจอธบายความเสอมถอยของระบบทนนยมอตสาหกรรมแบบฟอรดไดจากแงมมของการพฒนาของพลงทางการผลต โดยเฉพาะการทลกหลายของชนชนกรรมาชพในโรงงานอตสาหกรรมสามารถเขาสระบบการศกษาไดเพมขนอยางไมเคยมมากอน การทแรงงานสวนใหญผานระบบการศกษาในระดบมหาวทยาลยหรอเทคนควชาชพขนสงเพมมากขน สงผลใหแรงงานสวนใหญกลายเปนแรงงานทมความร ทกษะ และความเชยวชาญเฉพาะดาน แตกตางจากแรงงานในยคแรกของระบบทนนยมอตสาหกรรม จากเดม นกสงคมวทยามกจะแบงแรงงานคอปกน าเงนคอคนทท างานในโรงงานออกจากแรงงานคอปกขาวซงท างานในออฟฟศออกจากกน โดยชวา คนงานคอปกขาวมกจะเปนแรงงานทใชความรมากกวาแรงงานคอปกน าเงน แตการขยายตวของการศกษาและความรในหมชนชนแรงงานหลงจากทศวรรษ ๑๙๕๐ เปนตนมา สงผลอยางส าคญใหเสนแบงดงกลาวเรมพรามวลงไป Marx ไดท านายแนวโนมดงกลาวนไวในหนงสอทชอวา Grundrisse โดยชวา แนวโนมของระบบทนนยมกคอ การทความรซงแตเดมถกผกขาดไวทนายทนจะกระจายออกไปทวทงสงคม หรอ Socialization of Knowledge1 ซงสงผลใหความรทเฉพาะดานของคนแตละคน รวมถงประสบการณชวตของมนษยกลายมาเปนพลงทางการผลตทส าคญทสด

โดยเฉพาะอยางยง Marx ชใหเหนวา ยงทนนยมพฒนาขนเทาใด ความรจะเคลอนออกจากเครองจกร และจะน าไปสพนทของสงคมทงหมดโดยทวไป/ชวตประจ าวนของมนษย ยงความรพฒนากจะยงเคลอนออกจากเครองจกรมาสชวตมนษยมากขน ความร/ภมปญญานนเรมไมใชเปนสงทใครจะสามารถยดครองเอาไวเปน

1 Antonio Negri: Marx Beyond Marx: Lessons on the Grundrisse (Autonomedia, 1992)

๖๗

ของสวนตว แตมนกระจายอยทกสวนในชวตมนษย ซง Marx เรยกลกษณะเชนนวา “ปญญาทวไป” หรอ general intellect

ดงค ากลาวของ Marx จากหนงสอ Grundrisse วา เครองจกรทงลาย ทงรถราง เครองใชไฟฟา หวรถจกร หนยนต ฯลฯ เปนสงทธรรมชาตไมมปญญาสรางขน มเพยงมนษยเทานนทสามารถพฒนาระบบอตสาหกรรม และเปลยนวตถดบตามธรรมชาตใหกลายเปนเครองมอแหงเจตจ านงของมนษยทอยเหนอและเอาชนะธรรมชาต ซงทกอยางลวนเปนผลมาจากมนสมองของมนษย และสรรคสรางโดยฝมอมนษย อนเปนอ านาจแหงความรและภมปญญา (ซงเปนการแปลงสงตางๆจากภายในความคดใหกลายเปนสงประดษฐทเปนรปธรรม) การพฒนาของทนเปนตวชวดทส าคญวา ความรหรอภมปญญาในฐานะทรพยสนสวนรวมของสงคม จะกลายมาเปนก าลงส าคญในการผลตโดยตรง และ เงอนไขของชวตทางสงคมจะกลายมาเปนสงทอยใตการควบคมของ General Intellect ทกระจายตวอยในทกองคภาวะทวไป รอบๆตวในชวตมนษย

ในแงน วตถดบ กระบวนการผลต และผลผลตของแรงงานทมลกษณะเปน general intellect จงไมใชการผลตสนคาทเปนวตถ (material) แตเปนการผลตความร (knowledge) อารมณ (affect) และความหมายหรอสญญะเปนหลก การผลตสงทไมใชวตถหรออาจเรยกอกอยางวาการผลตสงทเปนอวตถ (immaterial) กนคอเงอนไขส าคญของระบบทนนยมในปจจบน ดงนน พฒนาการดงกลาว ซงหมายถงการเกดขนของ general intellect กคอ เงอนไขทเปนลกษณะส าคญทสดของแรงงานและการผลตในระบบทนนยมหลงฟอรด ซงนกคดในสายสงคมศาสตรจ านวนมากเรมหนมาศกษาปรากฏการณดงกลาวมากขน บางกเรยกวาระบบเศรษฐกจทวางอยบนฐานความร (knowledge-based economy) บางกเรยกวาระบบเศรษฐกจสรางสรรค (creative economy) ในทนจะองกบงานเขยนของนกทฤษฎมารกซสตซงสรางมโนทศนทเรยกวา “ระบบทนนยมความรบร” เพอใชในการอภปรายเปนหลก ๗.๒ ระบบทนนยมความรบร (Cognitive Capitalism)

มโนทศนระบบทนนยมความรบรถกสรางขนโดยนกทฤษฎในสายมารกซสต เพออธบายลกษณะการผลตของแรงงานในระบบทนนยมหลงฟอรด Yann Moulier-Boutang1 ชวา เราตองแยกระบบทนนยมความรบรออกจากมโนทศนจ านวนหนง คอ

๑. Knowledge-Based Economy หรอเศรษฐกจทอยบนฐานของการใชความร ซงมคณสมบตคอ ๑.๑ ภาคการผลตแบบใหม ตงแตยค 70 เปนตนมา เชน การท างานแบบใชความร อยาง อาจารย

นกคด นกวทยาศาสตร นกการเมอง

1 Yann Moulier-Boutang, Cognitive Capitalism (Pluto Press, 2012)

๖๘

๑.๒ เศรษฐกจทไมใชทนนยม ๒. Information Society หรอสงคมของขอมลขาวสาร

๒.๑ สนคาชนดตางๆถกขบเคลอนโดยระบบโทรคมนาคม และ สอ เชน การใชการโฆษณาสนคา

๒.๒ การแลกเปลยนขอมล เชนการศกษาเมอง ในฐานะทเปนพนทของการแลกเปลยนขอมล ๓. Technological Capitalism หรอทนนยมทเนนเทคโนโลย

๓.๑ การปฏวตเทคโนโลย และการท าใหทกอยางเขาสระบบดจตอล ชวยใหเกดระบบควบคมแรงงานมากขน จากการมเทคโนโลยททนสมย

๓.๒ Automatism หรอ อตโนมตนยม ทกอยางกลายเปนระบบออโต มนษยไมตองใชแรงงานของตนเองอก Boutang ชวา มโนทศนขางตนนไมสามารถอธบายความสมพนธระหวางทนกบแรงงานในระบบการ

ผลตในปจจบนได เขาไดเสนอมโนทศนระบบทนนยมความร หรอ Cognitive Capitalism ขนมาแทน โดยวางอยบนฐานคดทางทฤษฎของ Marx โดยทระบบทนนยมความรบรประกอบขนจาก ๒ สวน คอ

๑. Capitalism คอ ความสมพนธทางสงคมของการผลต ทนายทนเปนผควบคมการผลต ยดครอง แยงชง ขดรด มลคาทแรงงานผลตได

๒. Cognitive คอ การเปลยนความสมพนธของทนและแรงงาน ทท าใหตางจากยคปฏวตอตสาหกรรม และเปลยนรปแบบแนวคดของกรรมสทธ รวมถงความสามารถของแรงงาน

ในการท าความเขาใจคณลกษณะของทนนยมความรบร เราอาจแบงไดเปน ๑๕ ประเดนส าคญ ดงน ๑. สวนส าคญทสดของ Cognitive Capitalism คอ การขยายบทบาทขนของสงทเปน Immaterial และ

ภาคการบรการ ซงสมพนธกบการผลต Immaterial บทบาทของ Immaterial นนจะไมไดจ ากดแตเพยงภาคการผลตใดภาคการผลตหนงเทานน แตจะขยายไปในภาคการเกษตรและภาคอตสาหกรรม รวมถงภาคบรการทอยในชวตประจ าวนดวย ในป ๑๙๘๕ มลคาของภาคการผลต Immaterial นนสามารถเอาชนะภาคการผลตเชงวตถ (Material) ได เชน อตสาหกรรมการบรการ อยาง โรงแรม อาบอบนวด Call Center งานสอนหนงสอ ซงลวนแตเปนการขายการบรการ ทเปนวตถทจบตองไมได

๒. เทคโนโลยคอมพวเตอรใหมๆ มสวนส าคญทท าใหการผลต Immaterial ขยายตวออกไปได และอยในรปของขอมลดจตอล การผลตแบบนเนนทการสรางขอมล การจดการขอมล การเกบขอมลในรปของดจตอล ทงในการผลตความร และการผลตโดยทวไปของสงคม กลาวคอ เทคโนโลย จะพยายามแปลงทกอยางใหกลายเปน Immaterial เชน งานวชาการ เมอผลตออกมาแลว เขยนใสหนงสอออกมาแลว บางคนกจะเรมน าเขาไปใสไวในคอมและสงตอกนผานเวบไซต ซงใชระบบตวเลขฐาน ๑ หรอ การใชโคดแบบ ๐๑

๖๙

๓. การขยายตวของการผลต Immaterial ท าใหเศรษฐกจขยายตวขนอยางมาก โดยเฉพาะความร และ วทยาศาสตร ซงกลายมาเปนพนททางยทธศาสตรส าคญ หรอ กลายเปนภาคการผลตหลก (เปนทรพยากรทมคณคามากทสด) ของระบบเศรษฐกจทงหมดใน ๒ แง

๓.๑ วทยาศาสตร และ ความร คอปจจยหลกของความสามารถในการสรางสรรค ในฐานะทมนเปนสงทมมลคาใชสอย (Use-value)

๓.๒ วทยาศาสตรและความรสามารถตกผลกกลายเปนสนคาและบรการได ซงเปนปจจยพนฐานของการสรางมลคาแลกเปลยน เชน การขายสงประดษฐทางวทยาศาสตร การขายสตรนวเคลยร ความรและวทยาศาสตร จงเปนปจจยชขาดในการขดรดของระบบทนนยม แมวาแรงงานเชงวตถ จะ

ไมไดหายไป แตแรงงานวตถกไดถกลดความส าคญลงไป การหนมาเนนทสนคาหรอทรพยสนเชง Immaterial เหลานชวยใหบรรษทสามารถควบคมกระบวนการสรางมลคา (Valorization) ของสงคมทงหมดได สงททนควบคมจงไมใชเพยงการใชเทคโนโลยและการผลตเชงวตถ แตทเหนอกวานนคอ ทนจะเขามาควบคมกระบวนการสรางมลคาทงหมดของสงคม จากเดมทความรไมสามารถนามาใชเปน Private Property ทนกไดแกปญหาโดยการกลบไปดงเอา General Intellect หรอ ภมปญญาสวนรวม ทกระจายตวอยตามภาคสวนของสงคมกลบเขาไปในตวของทนอกครง

๔. การพฒนาเทคโนโลยของทนไมสามารถถกลดทอนได เปนการพฒนาในเชงเทคนคเทานน แตการพฒนาของทนใน Cognitive Capitalism คอ เรองทควบคกนไป และเกดขนในระดบสงคมทงหมด มภาคการผลตแบบใหมขน คอ ขอมลขาวสาร และการสอสาร เทคโนโลย

๕. ตวแบบการแบงงานกนท า แบบท Adam Smith เสนอไว นนถกท าใหสมบรณในระบบการผลตแบบสายพาน (Assembly-Line หรอ Taylorism) ซงมคณสมบตหลายประการ คอ

๕.๑ การลดทอนความซบซอนของงานใหงายทสด กลาวคอ จะท าใหมนษยใชความสามารถในการผลตใหนอยทสด (Deskilling Thesis ของ Braverman) ทจะท าใหมนษยเหลอความถนดแบบเฉพาะดานมากขน เชน ใครเรมงานดวยการเปนชางเยบกระดม กตองเยบกระดมไปตลอดชวต ใครเกบขกตองเกบขไปตลอดชวต

๕.๒ การแยกระหวางการท างานแบบใชแรงงาน กบการหาความรออกจากกน ๕.๓การแบงงานกนท าตามความถนดเรมลดบทบาทลงในโลกทการผลตมขนาดเลกกะทดรด

มากยงขน ในบรบทเชนนททนนยมอตสาหกรรมก าลงพงทลายลงไป ระบบ Cognitive Capitalism ทเกดมาใหม ก

ไมไดมงเนนทการขยายขนาดของเศรษฐกจในฐานะพลงของความเจรญเตบโต แตกลบมงเนนการพฒนาระบบ

๗๐

เศรษฐกจแหงความหลากหลาย ขนมา (เนองจากการผลตในแบบสมยใหมนนตองการความแปลกใหม และเฉพาะตว ของยงแปลก ยงมมลคาทางการคามากขน เชน ของ Handmade หรอ Homemade อยางราน I-Like Icecream ซงตางจากสมยอตสาหกรรม ทเนนการผลตเพอสรางความเหมอนกนของสนคา เพอการผาน Q.C. หรอการตรวจระบบ) ผานการแบงงานกนท าในระดบโลกทมหนวยการผลตขนาดเลก เชอมตอกน และใชเกณฑของความรเปนตวชวด ดงนนงานในยค Cognitive Capitalism จะถกท าใหซบซอนมากขน โดยอาจตองใช Skill เยอะขนเวลาท างาน จากเดมทยคทนนยมอตสาหกรรม แยกแรงงาน ออกเปนประเภทอยางชดเจน (Blue+White Collars Workers) กกลายเปนวา แรงงานในปจจบนจะตองท าเปนทงการขบรถ การใชคอมพวเตอร การใชความคดอยางพนกงานออฟฟศนนเอง หรอ จากเดมระบบเศรษฐกจแบบอตสาหกรรม คอการเคลอนไปยงพนทตางๆ เชน การขยายตวเพอหาทรพยากรในยคนโยบายจกรวรรดนยม การขยายพนทของการขายสนคาจากการผลตทเกนจ านวน จนตองหาพนทในการระบายสนคา แตในยค Cognitive Capitalism จะเปนเศรษฐกจทเนนการสรางความหลากหลายในระบบ มลคาของสนคาจะอยทความแปลกใหม คณคาของสนคาอยทรปแบบการผลต หรอ ค าบอกเลา ค าโฆษณาของผขาย เชน งาน Craft งาน Handmade ทเนนการม Skill อกแบบ (ทนนยมดง Skill ของมนษยกลบเขามาในระบบของตวมนเองอกครง)

๖. ความซบซอนทเพมขนของตลาดแรงงานท าใหการจดการตลาดแรงงานไมสามารถท าไดในขอบเขตพนททจ ากดอกตอไป แตมกระบวนการแบงแยกตลาดภายใน พรอมๆกบมการทลายก าแพงของขอบเขตพนทเดม และขยายตลาดออกไปแบบขามพรมแดน ดงนน ตลาดแรงงานจงไมจ ากดอยแคพนท แตจะสามารถขยายตวของมนไดโดยไมจากดทขนอยกบความหลากหลายของแรงงานทเกดขน

๗. เราก าลงเหนการปฏวตของกระบวนการผลตของโลก ซงสงผลตอการแบงงานกนท าของสงคมดวย จากเดมทเราแยกการคด การผลต และการตลาดออกจากกนแบบเรยงล าดบ แตในระบบ Cognitive Capitalism ปรมณฑลตางๆ ถกกลบหวกลบหาง การคดคนสรางสรรคเกดขนในการผลตและเกดขนในการบรโภค การพฒนาเทคโนโลยไมไดอยในมอของผเชยวชาญนอกสงคม แตอยในกระบวนการสรางสรรคสงตางๆรวมกนของคนในสงคมผานการบรโภคและการใชชวต นอกจากนวธคดเรองการผลต กระบวนการผลต ไมใชการสรางความร แตเปนการน าความรมาใชในกระบวนการผลต การบรโภคสมยกอนคอ ปลายทางของการผลต แตปจจบนมนเกดขนพรอมกน ทกชวงเวลาของชวต คอ การผลต เชน การจะเปนผสรางหนง (ในฐานะผผลตหนง) หลายคนกเรมจากการดหนงหลายๆเรอง เพอเกบประสบการณ (อนนไมใชการบรโภคอยางเดยว แตยงเปนในแงของการเปนสวนหนงของการผลต ทกครงทบรโภค มนกเปนการสรางคณคาใหสนคา ทกครงทคนดหนง มนกจะยงสรางคณคาจากการบอกตอปากตอปาก หรอ ไดเงนเขากระเปาของผประกอบการเรอยๆ)

๘. แมวากระบวนการเปลยนสงตางๆใหเปนสนคาจะด าเนนไป แตเกณฑชวดมลคาก าลงเปลยนไป เพราะเราไมสามารถสรางตวชวดทครอบคลมเพยงพอตอความหลากหลายของปจจยน าเขา หรอ Inputs ทใสเขา

๗๑

ไปในการผลตได โดยเฉพาะปจจยน าเขาทเรยกวา ทนมนษย ซงมลกษณะ Immaterial มากขนเรอยๆ ท าใหวดมลคาของสนคายากขน (จากเดมนนใชเวลาท างานในโรงงาน ของเหลาแรงงานในการวดมลคาของสนคา)

๙. รปแบบการจดองคกรการผลตกเปลยนแปลงไปดวย การเกดขนของ เครอขาย ของการผลตผานการเชอมตอของเทคโนโลยขอมลขาวสาร โดยเฉพาะการเกดขนของระบบอนเตอรเนต ท าใหการท างานของสงคมในการผลตไมเหมอนเดมอกตอไป (และในปจจบนเปนสงทยากขนส าหรบการจะนยามวา งานคออะไร เพราะงานปจจบนไมไดเนนอยในโรงงาน มนษยผลตสญญะ ความร และความหมายขนใหมมากมาย งานจงมอยในทกๆท ทกๆอาณาบรเวณนอกโรงงาน งานอาจอยบนถนนกเปนได เชน การกวาดขยะ)

๑๐. การเกดขนของ “การท างานรวมกนของสมองมนษย” เปนตวชวดการลดนอยถอยลงของวธคดเรองก าลงแรงงานเชงวตถแบบเกา สงทเราเหนวา งานก าลงหมดไป นนเปนเพยงอาการของการเปลยนของการผลต ทแรงงานอตสาหกรรมและกาลงแรงงานเชงวตถก าลงหมดความส าคญลงเทานน และก าลงจะเปลยนผานไปสยคแหงการเนนแรงงาน Immaterial

๑๑. การเกดขนของ Cognitive Capitalism ตองการแรงงานทตายแลว (Dead Labor) ไมนอยไปกวาแรงงานทมชวต (Living Labor) แตสงทเราเหนกคอ เราไมสามารถลดทอนบทบาทของแรงงานทมชวตใหกลายเปนเพยงแรงงานทตายไปแลวไดอกตอไป การผลตชวต (Bioproduction) มบทบาทส าคญในการก าหนดการพฒนาของเครองจกรและเทคโนโลยหรอแรงงานทตายแลวดวย (Dead Labor คอ ก าลงแรงงานของมนษยทตกผลกในวตถทมนษยผลตขน เชน ตก เครองจกร วตถดบตางๆ ฯลฯ)

๑๒. การสรางสรรค ไมสามารถเกดขนไดในบรรษทเดยวอกตอไป แตตองอาศยการเชอมตอในรปของ Cluster หรอ กลมกอน ของการผลตผานเครอขายการผลตทขยายใหญขน

๑๓. คณสมบตของการผลตสราง Immaterial ทอยในรปของเครอขายนนมลกษณะทเปนแนวระนาบ หรอ แนวนอน มากขน ซงเมอทนยดเยยดระบบกรรมสทธเขามา โดยเฉพาะทรพยสนทางปญญา เพอมาจดการกบผลผลตเชง Immaterial จงเกดความขดแยงอยางมาก ระหวางความรซงเปนสงทกระจายตวไปในแนวระนาบ กบระบอบกรรมสทธซงท างานแบบแนวตง (เพราะความรในปจจบนมลกษณะเปน General Intellect ทกระจายตวอยท วไปในสงคม)

๑๔. ในระบบ Cognitive Capitalism สงทอยภายนอกกลายมาเปนสวนส าคญทสด โดยเฉพาะสงทไมไดอยในโรงงานอตสาหกรรม เชน งานสรางสรรคทเกดนอกเวลาการท างาน ความรทอยในตวตนของมนษย และความสามารถทางปญญาในการผลต วเคราะห ซงแตเดมเปน “สงทอยภายนอก” (Externality)1 เรมมความส าคญมากขนเรอยๆ ยกตวอยางเชน คนจะดมกาแฟสตารบค คนไมไดตงใจจะดมกาแฟของสตารบคเพราะตองการความอรอยเพยงอยางเดยว แตดมเพราะมนเปนของแบรนดเนม มาจากนอก ความเปนของแบรนดเนม นนถก

1 Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth (Harvard University Press, 2011)

๗๒

สรางขนเพอเปนเครองหมายการคาและเปนตวดงดดลกคา อนเปนสญญะหนงทถกสรางขนเพอใชเปนประโยชนในการวางขายสนคาของตนเอง ใหผซอมความอยากซอมากขน จากการโฆษณาดวยวธตางๆ ผานสญญะทถกสรางขนนนเอง เรยกวา คนไมไดมาดมสตารบคเพราะความอรอย แตดมเพราะ Externality หรอคณสมบตภายนอกของตวสตารบคส นนคอ ความโดงดงของยหอ หรอ ความเปนของอนเตอรของสตารบค

๑๕. เมอการผลตความรเปนสงเดยวกบการผลตชวต การผลตทงหมดของระบบ Cognitive Capitalism จงเปนการผลตชวต และการผลตชวตเองกตองการการกระท ารวมกนแบบรวมหม โดยเฉพาะการกระท าทางปญญา สวนการททนพยายามเขามาควบคมการผลตชวตนน เรยกวาไดเปน ชวะอ านาจ (Biopower) ซงหมายถง กลไกเครองมอของรฐชาตในยคปจจบน และเปนการใชกฎเกณฑของรฐผาน การเกดขนของเทคนควธวทยาทหลากหลาย เพอบรรลเปาหมายในการปราบปรามควบคมเหนอรางกายและชวตของประชากร รวมถงการดงเอาประเดนของชววทยาเขามาเกยวของในกลไกทางการเมอง กลาวคอ ชวตของมนษยจะขนอย หรอ เขามาอยภายใตการก ากบดแลของภาครฐ เปนสวนหนงของกลไกทางการบรหารงานของรฐ หรอผมอ านาจมากขน เชน การเกด การตาย การปวย การแก ซงเปนสถานการณทลวนตองขนอยกบการก ากบดแลของ สถาบนทางสงคมทมหนาทในการก ากบวนยประชากร เชน โรงพยาบาล โรงเรยน คก กองทพ ฯลฯ และ Biopolitics คอ รปแบบการบรหารงานของรฐบาลในการควบคมประชากรผานโดยยด Biopower ทเปนการบรหารทจะมผลกระทบตอทกมตของชวตมนษย1

หนงสออางอง

1 Michel Foucault, Michel Foucault, “Right to Death and Power over Life,” The History of Sexuality, Vol. 1: An

Introduction (New York: Pantheon Books, 1978), pp. 135-159.; Society Must Be Defended: Lectures at the College

de France, 1975-1976 (Picardo, 2003)

๗๓

บทท ๘ แรงงานอวตถและการท างานสรางสรรค (Immaterial Labour and Creativity)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงอธบายลกษณะของแรงงานในระบบทนนยมความรบร ซงนกสงคมศาสตรบางกลมเรยกแรงงานประเภทนวา “แรงงานอวตถ” (immaterial labour) ซงมรปแบบทแตกตางออกไปจากแรงงานในยคอตสาหกรรม โดยเฉพาะอยางยง แรงงานเหลานมงเนนการท างานสรางสรรค (creativity) ตางจากแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมในยคกอนหนานทมกจะถกหามไมใหคดนอกเหนอไปจากเครองจกร

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจมมมองพนฐานเกยวกบการสรางสรรคและงานสรางสรรค ๒. เพอใหนกศกษาเขาใจพฒนาการทางประวตศาสตรและลกษณะพนฐานของแรงงานอวตถซงเปน

แรงงานทมงเนนการผลตในเชงสรางสรรค

วธการเรยนการสอน

๑. การบรรยาย ๒. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๗๔

แรงงานอวตถและการท างานสรางสรรค

ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงอธบายลกษณะของแรงงานในระบบทนนยมความรบร ซงนกสงคมศาสตรบางกลมเรยกแรงงานประเภทนวา “แรงงานอวตถ” (immaterial labour) ซงมรปแบบทแตกตางออกไปจากแรงงานในยคอตสาหกรรม โดยเฉพาะอยางยง แรงงานเหลานมงเนนการท างานสรางสรรค (creativity) ตางจากแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมในยคกอนหนานทมกจะถกหามไมใหคดนอกเหนอไปจากเครองจกร

๘.๑ การท างานสรางสรรค (creativity)

“เราทกคนคอศลปน” หรอ “Everyone is an artist.” ค าประกาศอนทรงพลงในป ๑๙๗๙ ของ โยเซฟ บอยส ศลปนเยอรมนผกอตงกลม Fluxus ซงเปนกลมศลปนทสนใจความเชอมโยงระหวางศลปะ การเมอง และชวตประจ าวนของผคน Fluxus ถอก าเนดขนในทศวรรษ ๑๙๖๐ โดยรเรมตงค าถามกบสถานะและอจฉรยภาพของศลปน ซงมกจะถกมองวามความพเศษสงสงวาคนทวไป Beuys ตงค าถามงายๆวา ท าไมคนทวไปจะท างานสรางสรรคไมได และหากศลปะจะเปนพลงหรออาวธของการปฏวตสงคมทคนสวนมากเขารวมไดจรง กหมายความวา เราตองไมมองวาคนสวนใหญ (ทไมใชศลปน) ไมมความสามารถในการสรางสรรค

ซล รอลนก1 นยาม “การสรางสรรค” หรอ creativity วา การสรางสรรคหรอพลงทางความคดนนตองมเปาหมายเพอผลตสราง ‘ความรบรแบบใหม’ ทท าใหผรบรเกดความเปลยนแปลงในการมองโลก ดงนน การสรางสรรคจงเปนการทาทายหรอแมแตโละทงจดอางองทางความคดและความรบรเดมเพอท าใหเกดสงใหม จากนยามเชนน งานสรางสรรคจงไมใชการผลตซ าหรอตอกย าความรบรหรอความเขาใจโลก รวมถงความเขาใจตวเองทมนษยหรอสงคมมอยเดม แตเปนการตงค าถาม ทาทาย หรอแมแตเปดใหเกดความรบรแบบใหม โดยเฉพาะความรบรถงตวตน (subject) ของมนษยเอง หรอในหลายๆครงกคอการกลบหวกลบหางหรอตงค าถามกบความเปนตวเปนตนทเรายดถออยเดมทถกตเสนแบงแยกพรมแดนตวเรากบสงอนๆ (object) ในแงน การสรางสรรคจงเปนการสรางตวตนของมนษยแบบใหมไปพรอมๆกนกบการโละทงท าลายตวตนแบบเดมทเรายดถออย

1 Suely Rolnik, “The Geopolitics of Pimping,” in Gerald Raunig and others eds., Critique of Creativity: Precarity,

Subjectivity and Resistance in the ‘Creative Industries’ (London: MayFlyBooks, 2011), pp. 23-39.

๗๕

ในแงน ทศทางทบอยส และ Fluxus เสนอกคอ การสลายเสนแบงของความรบรเขาใจทมนษยมตอตวเองและสงอนๆ “ความเปราะบาง” ของผสราง ซงผลผลตกคอตวตนของตวเองนนเปนเงอนไขส าคญของการสรางสรรค การสรางสรรคจงเปนการทดลองอยางตอเนองเพอทเราจะกลายเปนสงอน (becoming) ไมใชการตอกย าสารตถะหรออตลกษณดงเดมทเรายดถออย หรอสารตถะทสถาบนทางสงคมมอบหรอก าหนดให คณคาของงานสรางสรรคจงอยทการทาทายตงค าถามกบสงตางๆ รวมถงการทาทายความเปน “ศลปะ” และความเปน “ศลปน” เองทถกท าใหคบแคบและอยแตในมอของศลปนและผรทางศลปะ ค าถามกคอ เราจะแนใจไดอยางไรวา มเฉพาะศลปนเทานนทผลตงานศลปะหรองานสรางสรรคได หรอในความเปนจรงแลว คนทเราเขาใจวาเปนศลปนบางคนอาจไมเคยท างานทบอยส เรยกวางานสรางสรรคดวยซ า เพราะพวกเขาไมไดเปลยนแปลงอะไร นอกจากตอกย าอดมการณและตวตนทตนเองมอยในโลกทางเศรษฐกจและการเมองกระแสหลกของวงการศลปะและสงคมทพวกเขาไดประโยชนอย ในแงน ขอเสนอใหตงค าถามกบศลปนและงานสรางสรรคของพวกเขาของบอยสจงกาวหนามากในยคสมยนนทคนสวนใหญเชอวาศลปนมอจฉรยภาพในการสรางสรรคหรอแมแตนกเขยนเทานนทมตาทสามทจะมองเหนโลกไดลกซงมากกวาคนอนๆ

หากมองในแงเศรษฐกจ Manifesto on Art (๑๙๖๓) ของ Fluxus ซงเขยนโดยเจอเกอ มาคอนส (George Macuinus) และขอเขยนของบอยสนนสอดรบกบการเปลยนแปลงของรปแบบการผลตในระบบทนนยม โดยเฉพาะการยายจากระบบทนนยมทผลตสรางวตถ (material) ซงแยกการคด/การสรางสรรคกบงานผลตในโรงงานออกจากกนแบบทนนยมอตสาหกรรม (industrial capitalism) คนสวนใหญทเปนคนงานไมไดคดหรอไมจ าเปนตองใชความคดในกระบวนการผลต แตเนนการใชแรงงานรางกายมากกวา ไปสระบบทนนยมหลงอตสาหกรรม (post-industrial capitalism) ทผลตสราง “อวตถ” (immaterial) ซงหมายถง การผลตสรางระบบภาษา สญญะ ความหมาย อารมณความรสก และความร ซงในระบบทนนยมแบบน แรงงานและรปแบบของงานไดเปลยนแปลงไป การผลตวฒนธรรมและระบบความหมายกลายเปนสงทอยในชวตประจ าวนของผคนมากขน การผลตและการคด/สรางสรรคเปนสงเดยวกนมากขนเรอยๆ และงานของแรงงานไมใชการผลตแคเสอผา รองเทา หรอวตถอนๆ แตแรงงานจ านวนหนงเรมท างานคลายกบศลปน เชน งานบรการทผลตสรางความรสก งานสรางสรรคทางวฒนธรรม งานเขยน งานโฆษณา งานทสรางความหมายใหกบตวสนคา เปนตน มองจากมมน แรงงานทอยในระบบทนนยมแบบนกเปนผผลตงานสรางสรรคทหมายถงการสรางความรบรแบบใหมๆใหกบคนในสงคมไมตางจากศลปนในอดต

ในแงของสงคมวฒนธรรม ค าประกาศของ Fluxus เองยงสอดรบกบยคสมยของการปฏวตทางวฒนธรรมครงส าคญของโลกตะวนตก นนคอ ทศวรรษ ๑๙๖๐ และโดยเฉพาะป ๑๙๖๘ ทผคนจ านวนมากและนกศกษาออกมาประทวงอดมการณและรปแบบวฒนธรรมหลกๆของสงคม ไมวาจะเปนการตอตานการ

๗๖

แบงแยกสผว การตอตานการเหยยดเพศ การตอตานสงคราม และการปฏเสธแนวคดแบบชาตนยมสดโตง ภายใตบรรยากาศเชนนเองทเราจะเหนความพยายามของผคนทจะผลตสรางตวตนแบบใหมของพวกเขาทแตกตางหรอทาทายรปแบบทมอยเดมของสงคม ซงถกก ากบดวยวฒนธรรมครอบครวแบบชายเปนใหญ การก ากบความสมพนธของคนผานการแบงแยกเชอชาตและศาสนา รวมถงการครอบง าของแนวคดชาตนยมทยดมนกบอตลกษณแบบเดยวซงเบยดขบ “คนอน” ไมใหมพนทในสงคม การเตบโตของ Conceptual Art ทเนนการตงค าถามในระดบความคดความเขาใจโลกทมรากมาตงแตงานของมาแซล ดชอมป (Marcel Duchamp) ในตนศตวรรษท ๒๐ มาจนถงงานของบอยสในทศวรรษ ๑๙๖๐ และ ๑๙๗๐ จงสอดรบกบความเปลยนแปลงของระบบทนนยมแบบใหมและรปแบบการใชแรงงานทเปลยนไปดวย

ดวยเงอนไขทางเศรษฐกจของระบบการผลตและเงอนไขทางสงคมวฒนธรรมทเปลยนแปลงไปดงกลาวของทศวรรษ ๑๙๖๐ ค าประกาศของ Fluxus และบอยสจงเปนภาพสะทอนทส าคญทสดของยคสมยวาโลกก าลงกาวเขาสยคแหงการสรางสรรค โดยเฉพาะการสรางสรรคสงทเปนอวตถ ซงในอกความหมายหนงกคอ การสรางสรรคและการกลายเปนสงอนๆไดอยางไมจ ากดของมนษย ซงไมจ าเปนอกตอไปทพวกเขาตองยดอยกบอตลกษณแบบเดม การทบอยสประกาศวา “เราทกคนคอศลปน” จงมความหมายทนอกจากวา ใครๆกเปนศลปนได ยงมความหมายซอนอกชนกคอ ศลปนในความหมายแบบแคบทท างานในสตดโอและแสดงงานของตนเองในพนททางศลปะอยางแกลเลอรหรอพพธภณฑศลปะทงหลายนนกไมไดตางไปจากแรงงานหรอมนษยแรงงานทวไปในสงคม คอ พวกเขาถกกดขขดรดจากระบบการผลตทพวกเขาควบคมอะไรไมได และไรความมนคงในชวต

ความตางระหวางความรทเปนวทยาศาสตร ความเปนทางการ ความเปนเทคนค (Science/Formality) กบความรทเปนจนตนาการ ความคด ประสบการณ (Intelligence/Informality) แรงงานสมยกอนเปนแรงงานแบบ Material ทจะเนนการท างานทใชความรแบบเปนทางการ หรอกคอการตองใชความรทตองเรยนตองสอน ถายทอดกนอยางเปนทางการ เชน การใชเครองจกร การขนนอต หรองาน Craft ยคบรรพกาล แตแรงงานสมยปจจบนเปนแบบ Immaterial ทเนนการท างานทใชความคด การสงสมประสบการณ เปนแรงงานทมจนตนาการและความหวง สามารถผลตความคด ชวต ตวตนของมนษยได โดยไมถกลดทอนความเปนมนษยใหเปนเพยงเครองมอหรอกลไกในการผลตของนายทนแบบแรงงานยคดงเดม

ดงนนงานในยค Post-Fordist Production หรอ ยค Cognitive Capitalism จงเปนงานทเปนการผลตตวเอง สามารถแสดงความสามารถของตนเอง สามารถออกแบบการท างานของตนเอง และเนนสมรรถภาพของการท างาน (แตแรงงานสมยกอนจะเนนท างานตามค าสง เพอใหสนคามความเปนไปตามรปแบบททนตองการ และมความเหมอนกนเพอผาน Q.C.)

๗๗

การผลตแบบ Immaterial จงเนนตองการการขดเกลาทางสงคม การมปฏสมพนธกบคนอน ในการจะสรางความหมาย สรางความรสก ท าใหการผลตเปลยนมาอยในชวตประจ าวน และความสรางสรรค (Creativity) คอ สวนส าคญของ Immaterial ในยคดงเดม ความสรางสรรคแบบเกานน เปนเรองของ ผสราง หรอ ปจเจกบคคล เชน มมมองวา ศลปนคอพวกอจฉรยะ และการจะสรางศลปะไดตองพงความสามารถของศลปนเทานน แตหลง ๑๙๖๐ เปนตนมา ความสรางสรรคถกขดเกลาทางสงคมมากขน และเรมเขาใจวา มนเกดจากปฏสมพนธระหวางมนษยทงสงคมในทกเวลาและทกสถานท

เปาหมาย คอ การสรางความรบร แบบใหมใหผรบรนนมวธการมองโลกแตกตางไปจากเดม เปนการท าลายวธคดแบบเกา ตงค าถามกบตวแบบเกาๆ อ านาจในการเขาไปมความสมพนธกบความเปนจรงทางสงคม โดยมเปาหมายกคอ การเปลยนตวตน สลบต าแหนงแหงทใหคนมมมมองแบบใหมๆ เปลยนอตวสยของมนษย ใหเปนการสรางตวเองใหม (เปลยนแปลงวธการรบรเกยวกบตวตนของมนษย) การปลดปลอยใหความสรางสรรคกลายเปน ความสรางสรรคสาธารณะ หรอ ปญญาสาธารณะ (General Intellect/Creativity) เพอไมใหทนน าไปไวเปน Private Property และตองไมมขอจ ากดทางสงคม เพอใหทกคนสามารถน ามาใชได

General Intellect ไมใช ความรทเปนทางการ แตเปนทกษะการคด การวเคราะห การตอยอด ทมนษยทกคนสามารถจะน าเอาภมปญญาตางๆทกระจดกระจายอยท วไปในสงคมมาพฒนา ตอยอดไดอยางอสระ กลายมาเปนศนยกลางทางการผลตของสงคม แตแพรกระจายไปทกชวต รวบรวมทงความรทเปนทางการและไมเปนทางการ ไมมใครผกขาดความรได อกอยางคอ เทคโนโลยสมยใหมท าใหความรกลายเปน General Intellect ได จนสามารถหาความรไดจากทกท ท าใหความรทเคยขนอยกบผเชยวชาญแบบสมยกอน ถกสนคลอนลง ทนคดวา การใชวทยาศาสตรและพฒนาการตางๆ ใหเกดเทคโนโลยใหซบซอนขนจะท าใหสามารถควบคมมนษยได แตมนกลบกลายเปนวา Intellect หรอภมปญญานนไดถกท าใหเขาไปอยในตวมนษยมากขน ๘.๒ แรงงานอวตถ (immaterial labour)

คณสมบตส าคญของแรงงานอวตถมอย ๒ ประการ1 คอ

๑. ตองเปน Collective Intelligence การทมนษยจะสรางสรรคไดกตองไปปฏสมพนธกบคนอน หรอมการสงสมประสบการณมากขนเพอผลตหรอตอยอด จนมอ านาจในความสรางสรรคมากขน

๒. Real Abstraction ถาหากพลงทางการผลตและเทคโนโลย พฒนาขน จะยงสงผลใหเกด General Intellect มากขน และจะเปนแรงผลกใหมนษยคดแบบ Real Abstraction ความสรางสรรค ท าใหเกดความคดในเชงสมมตขนแลวสลบระหวางความจรงในเชงรปธรรมกบความหมายและสญญะใหมๆ เชน การเหนหรอรบร

1 Antonio Negri, Art and Multitude (Polity Press, 2011)

๗๘

อะไรอยางหนง คนเรากจะเกดภาพตางๆนานาตอสงเหลานนไดจากหวงภวงคของความคดไดทนท กลาวคอเปนการคดแบบนามธรรมในเชงความจรงหรอ การน าเอาความจรงมาคดในรปแบบหรอกรอบแหงนามธรรม (เหมอนการจนตนาการสบเนอง)

Real Abstraction วธคดยคเกานนขนอยกบนาฬกา (Abstract) แตเวลาในชวตไมมระบบบงคบทแนนอน (กลบไปอานเสรมในประเดน Homogeneous Empty Time) ทความคดของมนษยเปนรปธรรม เพราะอยกบสงทเฉพาะหนา คอเหนอะไรกคดอยางนน มนษยสมยกอนจงคดอะไรทไมซบซอนมาก เมอถงยค Cognitive มนษยกจะคดซบซอนยงขน (Abstract ขน) ภายในเวลาทเปนรปธรรมมากขน เพราะเวลาในการท างานไมไดขนอยกบเวลาในนาฬกาอกแลว เนองจากมนษยในปจจบน สามารถท างานไดทกททกเวลา มการผลตเกดขนในทกหวงเวลาของชวต ไมไดจ ากดอยแตในโรงงาน มนษยในฐานะแรงงานจงมอสระมากขน มเวลาอยกบตวเอง และพฒนาทกษะสมองของตนเองมากขน จงคดซบซอนไดมากขน เขาใจโลกในมมของสญญะ และความหมายมากขน มความสรางสรรคขนดวย (นคอค าอธบายทชดทสดสาหรบ Real Abstraction กลาวคอ มนคอวธคดทซบซอนและเนนความหลากหลายและสรางสรรคในกระบวนการรบรของมนษยมากขน เหนอะไรกคดมากกวาสงทเหน เชน เหนคนเยดกน คนทคดแบบ Real Abstraction อาจจะไมไดคดถงแคการเยดกนเพอผสมพนธแบบในยคโบราณกได แตอาจคดไปถงวา มนคอศลปะอยางหนง คอ การสรางมมมองเชงศลปใหแกระบบเพศ)

การลงหลกปกฐานของรฐสวสดการและความคดแบบเคนสเชยนในยโรปคอปจจยส าคญทท าใหก าลงแรงงานเกอบทงหมดไดรบความมนคงในการจางงานและมสวสดการทรอบดาน ผลกคอ แรงงานอตสาหกรรมซงมความมนคงในชวตทเพมขนสามารถพฒนาศกยภาพของตนเองในดานอนๆทอยนอกเหนอออกไปจากเวลาท างานของตนเองได พรอมๆกบการขยายตวของระบบการศกษาในระดบมหาวทยาลย มหาวทยาลยไดกลายเปนแหลงผลตแรงงานทส าคญทสดของระบบทนนยม1 จากเดมทนกสงคมวทยาจดประเภทแรงงานโดยแบงออกเปนแรงงานคอปกขาว (white-collars) ทใชความรและทกษะของการคดในกระบวนการท างาน ออกจากแรงงานคอปกน าเงน (blue-collars) ซงหมายถงแรงงานทใชก าลงรางกายในภาคอตสาหกรรม แตเมอการศกษาระดบมหาวทยาลยขยายตวขน แรงงานสวนใหญในสงคมยโรปจงมแนวโนมจะกลายมาเปนแรงงานคอปกขาวมากขนเรอยๆ ในขณะเดยวกน งานประเภททใชก าลงรางกายกถกปรบเปลยนใหยดหยนขน โดยพงพาความรและทกษะในการตดสนใจของแรงงานทท างานในโรงงานมากขนดวย แรงงานในลกษณะเชนนจงไมไดถกควบคมโดยเครองจกรและถกลดทกษะลงไป (deskilling) แบบทแฮร เบรเวอรแมน เคยเสนอไว แตการใชความร ทกษะการตดสนใจ และการท างานเปนทม ซงมลกษณะยดหยนมากกวาแคการท างานกบเครองจกรในโรงงานไดกลายมาเปนสวนส าคญของการผลตทงในและนอกโรงงานอตสาหกรรม กลาวในแงน ความหมายของ “แรงงาน” (workers) จงตองถกขยายออกไป แรงงานไมใชคนทอยในโรงงานอตสาหกรรมเทานน แตกระจายอย 1 Gerald Raunig, Factories of Knowledge: Industries of Creativity (Los Angeles: Semiotext(e), 2013)

๗๙

ทวไปในสงคม ซงมารโอ ตรอนต (Mario Tronti) เรยกการผลตทกระจายอยท วไปในสงคมวา “โรงงานสงคม” (social factory)1

อยางไรกด เกราล เรานก (Raunig, 2013: 18-19) เสนอวา แมวาภายหลงจากทศวรรษ ๑๙๖๐ ระบบทนนยมโลกจะเขาสระบบทนนยมแบบใหมๆแลว กมไดหมายความวา แรงงานอตสาหกรรมและแรงงานทท างานระดบลางสดจะหายไป แต “ในยโรป กวา ๑ ใน ๔ ของแรงงานทงหมดยงคงท างานในภาคอตสาหกรรม ... งานสกปรกทไมมคนอยากท ากยงคงอยและไมไดหายไป” สงทเปลยนแปลงไปกคอ งานทกประเภทในทกภาคการผลตถกท าใหเปนอวตถมากขน (immaterialization) ตอใหเปนแรงงานในภาคอตสาหกรรมและภาคบรการกตองมทกษะของการสอสารหรอทกษะในการคดสรางสรรคทงสน การเกดขนของระบบทนนยมความรบรจงไมไดท าลายภาคอตสาหกรรมใหหายไป แตมนเขาไปเปลยนแปลงระบบการแบงงานกนท าในระดบโลกเสยใหม พรอมๆกบเพมคณสมบตเชงอวตถลงไปในกระบวนการผลตและในตวตนของแรงงานเอง

ปรากฏการณส าคญอนเปนผลจากการเปลยนแปลงของระบบทนนยมจากระบบทนนยมอตสาหกรรมสระบบทนนยมความรบรกคอ การเปลยนแปลงของรปแบบการจางงาน ในระบบทนนยมความรบร การผลตไมจ าเปนตองอยในโรงงานอตสาหกรรมเสมอไป เวลาในการใชชวตและการท างานไมไดถกแบงตามระบบ ๘๘๘ ท ๘ ชวโมงแรกคอเวลาของการท างานในโรงงาน ๘ ชวโมงตอมาคอเวลาในการใชชวต และ ๘ ชวโมงสดทายคอเวลาพกผอน แตมนษยจ านวนมากท างานคลายศลปน คอ ไมไดอยในระบบการจางงานแบบเตมเวลา ไมมระบบสวสดการทางสงคมแบบคนทท างานประจ า แตอยในรปของฟรแลนซ การรบจางท างานอยทบาน หรอแมแตการท างานพารทไทม ซงมเวลาและสถานทท างานทไมแนนอนตายตว และศลปนกคอแรงงานทเขาสระบบการท างานทเวลาและสถานทยดหยนเปนพวกแรกๆกอนทระบบทนนยมจะเปลยนแปลงโครงสรางการผลตของมนใหเปนการผลตอวตถในครงหลงของศตวรรษท ๒๐ ภายใตโรงงานสงคมซงการผลตกระจายไปทวสงคม ศลปนยงคงไรสวสดการและไมมรายไดทแนนอน เฉกเชนเดยวกบสภาพของคนทงสงคมทท างานนอกโรงงานอตสาหกรรมทไมมสวสดการ ไมมความมนคงทางรายได และไมถกจางงานอยางชดเจนใตระบบทนนยมความรบร2

ยาน มลเย บตอง3 ชวา สวนส าคญทสดของทนนยมความรบรคอ การขยายบทบาทขนของสงทเปน “อวตถ” (immaterial) และภาคการบรการซงสมพนธกบการผลตอวตถ บทบาทของอวตถไมไดจ ากดแตเพยง

1 เกงกจ กตเรยงลาภ, “รากฐานและบรบทความคดทางการเมองของ Antonio Negri: ขบวนการ Autonomia กบทฤษฎมารกซสตของ Mario Tronti,” ฟาเดยวกน, ปท 12 ฉบบท 1 (มกราคม-เมษายน 2557), หนา 74-95. 2 Rosalind Gill and Andy Pratt, “Precarity and Cultural Work in the Social Factory?: Immaterial Labour,

Precariousness and Cultural Work,” On Curating, Issue 16 (2013), pp. 26-40. 3 Yann Moulier Boutang, Cognitive Capitalism (Cambridge and Malden: Polity Press, 2011), p. 50.

๘๐

ภาคการผลตใดภาคการผลตหนงเทานน แตขยายไปในภาคการเกษตรและภาคอตสาหกรรม รวมถงภาคบรการทอยในชวตประจ าวนดวย บตองชวา ในป ๑๙๘๕ มลคาของภาคการผลตอวตถสามารถเอาชนะภาคการผลตวตถได ซงหมายถง การเพมขนของสดสวนของมลคาทเกดจากองคประกอบทเปนอวตถในตวสนคาซงเรมมาก/ลนไปกวามลคาทเกดจากประโยชนใชสอยขององคประกอบเชงวตถ เชน มลคาของแบรนดสนคาทตวมนเองมากกวามลคาใชสอยของสนคานนๆ

ในแงของเทคโนโลย ทนนยมความรบรสามารถขยายตวไดดวยเทคโนโลยคอมพวเตอรใหมๆซงมสวนส าคญทท าใหการผลตอวตถขยายตวออกไป โดยเราสามารถเหน บรโภค และจดเกบสงทเปน อวตถใหอยในรปของขอมลดจตอล การผลตแบบนเนนทการสรางขอมล การจดการขอมล การเกบขอมลในรปของดจตอลทงในการผลตความรเองและการผลตโดยทวไปของสงคม มากไปกวานน ภายใตระบบทนนยมความรบร ความรและวทยาศาสตรคอปจจยชขาดในกระบวนการขดรดของระบบทนนยม แมวาแรงงานเชงวตถจะไมไดหายไป แตแรงงานวตถไดถกลดความส าคญลงไป การหนมาเนนทสนคาหรอทรพยสนเชงอวตถเหลานชวยใหบรรษทสามารถควบคมกระบวนการสรางมลคา (process of valorization) ของสงคมทงหมดได สงททนควบคมจงไมใชเพยงการใชเทคโนโลยและการผลตเชงวตถ แตทเหนอกวานนคอ ทนเขามาควบคมกระบวนการสรางมลคาทงหมดของสงคม ซงคารล มารกซ (Karl Marx) เรยกขนตอนนของทนวา real subsumption1

ยงไปกวานน ระบบทนนยมความรบรไมไดมงเนนทการขยายขนาดของเศรษฐกจในฐานะพลงของความเจรญเตบโต แตกลบมงเนนการพฒนาระบบ “เศรษฐกจแหงความหลากหลาย” (economy of variety) ขนมา ผานการแบงงานกนท าในระดบโลกทมหนวยการผลตขนาดเลก เชอมตอกนแบบเครอขาย และใชเกณฑของความรเปนตวชวด ความหลากหลายยงปรากฏอยในตลาดแรงงานดวย โดยความซบซอนทเพมขนของตลาดแรงงานท าใหการจดการตลาดแรงงานไมสามารถท าไดในขอบเขตพนททจ ากดได แตมกระบวนการแบงแยกและจดล าดบชนของตลาดแรงงาน (stratification of labour market) ภายในรฐชาตหนงๆอยางไมมขดจ ากด พรอมๆกบมการทลายก าแพงขอบขอบเขตพนทเดม และขยายตลาดแรงงานออกไปแบบขามพรมแดน

นอกจากน เราก าลงเหนการปฏวตของกระบวนการผลตของโลก ซงสงผลตอการแบงงานกนท าของสงคมดวย จากเดมทเราแยกการคด การผลต และการตลาดออกจากกนแบบเรยงล าดบ ทเรมตนดวยการคดคนเทคโนโลยหรอการสรางสรรคของนกคดนกวทยาศาสตร ตอมาแรงงานในโรงงานกน าก าลงแรงงานของตนเองเขาไปเชอมตอกบเทคโนโลยและเครองจกรทถกคดคนขนเพอท าการผลตสนคา และเมอผลตแลว สนคาจะถกสงเขาไปขายในตลาด แตในระบบทนนยมความรบร ปรมณฑลตางๆถกกลบหวกลบหาง การคดคนสรางสรรคเกดขนในการผลตและเกดขนในการบรโภค การพฒนาเทคโนโลยไมไดอยในมอของผเชยวชาญนอกสงคม แต 1 เกงกจ กตเรยงลาภ, “วธวทยาแหงการปฏวตแบบลทธเลนนของ Antonio Negri,” ฟาเดยวกน, ปท 12 ฉบบท 2-3 (พฤษภาคม-ธนวาคม 2557), หนา 68-85.

๘๑

อยในกระบวนการสรางสรรคสงตางๆรวมกนของคนในสงคมผานการบรโภคและการใชชวต การทการผลตกระจายลงไปในชวตประจ าวนของผคน สงผลใหเกณฑชวดมลคาก าลงเปลยนไป เพราะเราไมสามารถสรางตวชวดทครอบคลมเพยงพอตอความหลากหลายของปจจยน าเขาหรอ inputs ทใสเขาไปในการผลตได โดยเฉพาะปจจยน าเขาทเรยกวา “ทนมนษย” (human capital) ซงมลกษณะอวตถมากขนเรอยๆ ตางจากในระบบทนนยมอตสาหกรรมทมารกซบรรยายไววาระบบทนนยมใชเวลาในการท างาน (labour-time) เปนตววดมลคา แตเมอการผลตกระจายลงไปในทกมตของชวต เราจงไมสามารถแยกเวลาการท างานออกจากเวลาทนอกเหนอจากการท างานได ดงนน เกณฑวดมลคาแบบเดมจงไมสามารถใชไดอกตอไป1

รปแบบการจดองคกรการผลตกเปลยนแปลงไปดวย การเกดขนของ “เครอขาย” (network) ของการผลตผานการเชอมตอของเทคโนโลยขอมลขาวสาร โดยเฉพาะการเกดขนของระบบอนเตอรเนตท าใหการท างานของสงคมในการผลตไมเหมอนเดมอกตอไป การผลตแบบเครอขายกคอการเชอมตอแรงงานของมนษยจากทกททกแหงเขามาอยางไมจ ากด การเชอมตออยางไมจ ากดของแรงงานเปนตวชวดการลดนอยถอยลงของวธคดเรองก าลงแรงงานเชงวตถแบบเกา สงทเราเหนวา “งานก าลงหมดไป” นนเปนเพยงอาการของการเปลยนแปลงของรปแบบการผลตของระบบทนนยมเทานน ไมใชการหายไปของชนชนแรงงาน

ขอเสนอเกยวกบการท าลายมายาคตของความอจฉรยะของศลปนของ Fluxus และบอยส สอดคลองกบทศลปนหญงชาวบราซล ลเกย คลารก (Lygia Clark)2 เสนอในชวงเวลาเดยวกนวา “หนทางเดยวส าหรบศลปนทจะหนออกจากการควบคมและควบรวมเขาไปเปนสวนหนงของอ านาจกคอการปลดปลอยพลงสรางสรรคใหเปนคณสมบตของคนทวไป โดยไมมขอจ ากดดวยเงอนไขทางจตวทยาและเงอนไขทางสงคม การสรางสรรคเชนนจะตองแสดงออกในประสบการณในชวตประจ าวนของผคน” ซงหมายถง การจะปลดแอกศลปนออกจากมายาคตดงกลาว พรอมๆกบการตอสเพอความมนคงในชวตของศลปนกคอ การยอมรบวาศลปนไมใชผเดยวทสรางสรรคได และการทศลปนตองยอมรบวาตนเองกเปนแรงงานประเภทหนง เชนเดยวกบแรงงานในภาคการผลตอนๆในระบบทนนยมความรบร นนคอ พวกเขาเปน “แรงงานอวตถ” (immaterial labour) ซงเปนรปแบบหลกของแรงงานในปจจบน

1 Christian Marazzi, “Rules for the Incommensurable,” Substance, Vol. 36, No. 1 (2007), pp. 11-36.; Franco ‘Bifo’

Berardi, “Technology and Knowledge in a Universe of Indetermination,” Substance, Vol. 36, No. 1 (2007), pp. 57-

74. 2 Lygia Clark อางใน Suely Rolnik, “The Geopolitics of Pimping,” in Gerald Raunig, Gene Ray and Ulf Wuggenig

eds., Critique of Creativity: Precarity, Subjectivity and Resistance in the ‘Creative Industries’ (London: MayFly

Books, 2011), pp. 23-39.

๘๒

มอรซโอ ลาซซาลาโต1 คอนกมารกซสตส านก Autonomia คนแรกๆทเสนอมโนทศน “แรงงานอวตถ” (immaterial labour) ขนมาในปลายทศวรรษ 1990 เพออธบายลกษณะของแรงงานแบบให ลาซซาลาโตชวา นบตงแตการขยายตวของลทธเสรนยมใหมตงแตทศวรรษ 1970 รปแบบของงานและการท างานไดเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะอยางยงการขยายตวของทกษะของการใชความคดสรางสรรคทไมไดจ ากดอยกบคนกลมนอยทมการศกษาเทานน แตทกษะการใชปญญาหรอความคดสรางสรรคไดกระจายไปทวในมวลชนวงกวาง (new mass intellectuality) และเมอทนเหนความเปลยนแปลงดงกลาวกหนมาใชทกษะการคดของแรงงานใหเปนประโยชน จากเดมทในระบบทนนยมอตสาหกรรม ทนตองควบคมการใชอารมณความรสกและเหตผลของคนงานในโรงงานใหนอยลงทสด แรงงานมลกษณะเปนหนยนตหรอฟนเฟองทไมมความคดความรสก แตภายหลงจากทศวรรษ ๑๙๘๐ เปนตนมา ทนเรมเหนวา ทกษะของการคดและการผลตสรางความรบรของแรงงานคอหวใจของการผลต โดยเฉพาะคณสมบตในระดบตวตน (subjectivity) ของแรงงานคอพลงการผลตทส าคญทสด พรอมๆกบททนเองกตองเขามาควบคมแรงงานในระดบของตวตนภายในดวย เพอเปลยนคณสมบตดงกลาวใหกลายเปนมลคา2

ลกษณะส าคญประการหนงของแรงงานอวตถกคอ การผลตทใชงานฝมอ (craft) ซงถกมองวาเปนมรดกของสงคมกอนสมยใหมทโลกยงไมเขาสระบบทนนยมกลบกลายมาเปนลกษณะทส าคญทสดของการผลตในระบบทนนยมความรบร ในขณะทระบบทนนยมอตสาหกรรมมงเนนการผลตสนคาทมมาตรฐานคลายคลงกน และมจ านวนมาก (mass production) ระบบทนนยมความรบรกลบปฏเสธการผลตและการบรโภคทสนคาทเหมอนๆกน แตเนนการบรโภคความแตกตางหลากหลาย ความแตกตางหลากหลายจงตองมลกษณะเฉพาะในตวเอง ยงแตกตางมากเทาไร สนคาประเภทนนยงมราคามากขน กลาวในแงน มลคาทอยในสนคาในระบบทนนยมปจจบนจงไมใชมลคาใชสอยเชงกายภาพแบบทเกดขนในระบบทนนยมอตสาหกรรม แตกลบเกดขนผานการสรางความรบร ความรสก ภาพลกษณ รวมถงเรองเลาทนาสนใจและแตกตางใหแกตวสนคาเอง มลคาทเกดขนจากความรสกและความรบรจงมทมาจากองคประกอบทเปนอวตถทเปนเรองของงานฝมอทเฉพาะเจาะจงและเชอมโยงกบตวตนทมอตลกษณเฉพาะตวของผผลตมากกวาองคประกอบในเชงวตถซงเนนความเหมอนและมาตรฐานเดยวกนของสนคานนๆ3 องคประกอบทเปนอวตถดงกลาวจงตองการความเปนชางฝมอและงานฝมอมากกวาทจะเปนการผลตแบบอตสาหกรรมหรอสายพานทสนคาสวนใหญมความเหมอนกน ตวอยางส าคญของการใหคณคากบงานฝมอกคอ การผลกดนใหเกดระบบเศรษฐกจสรางสรรค (creative economy) ทเนน

1 Maurizio Lazzarato, “Immaterial Labor,” in Paolo Virno and Michael Hard teds., Radical Thought in Italy: A

Potential Politics (Minneapolis and London: University of Minnesota Press, 1996), pp. 133-147. 2 Michel Foucault, Society Must be Defended: Lectures at the Collège de France, 1975-1976 (Picador, 2003) 3 Akseli Virtanen, “Immaterial as Material,” TKH Journal for Performing Arts Theory, No. 17 (October 2010), p.

17.

๘๓

ผประกอบการขนาดเลกทมไอเดยทแตกตางออกไป พรอมๆกบการขยายตวของงานฝมอ/ท ามอในการผลตสนคาของผประกอบการขนาดเลก1

การทโรงงานซงหมายถงสถานทผลตกระจายออกไปทงสงคมในรปของโรงงานสงคมนน กท าใหการพงพงปจจยการผลตทหมายถง ทดน เครองจกร และวตถดบของแรงงานตอนายทนลดลง แรงงาน อวตถสามารถท าการผลตทไหนกได แรงงานไมตองมากระจกรวมกนในทเดยวแบบทเคยท างานในโรงงานอตสาหกรรมหรอออฟฟศ แตกระจายอยท วไปตามรานกาแฟ หองสมด บานทถกปรบเปนออฟฟศสวนตว สตดโอ และสถานทอนๆทไมเคยถกนบวาเปนสถานทท างาน พวกเขาสามารถสรางมลคาในทกททกเวลาตราบเทาทเขาใชความคดสรางสรรค กอปรกบการทคอมพวเตอรและการเขาถงอนเตอรเนตมราคาถกลงเรอยๆ สงผลใหแรงงานจ านวนมากเพยงแตสมพนธกบโลกผานเครองมอทงฮารตแวรและซอฟแวรทมอยไดอยางแทบไรขอจ ากด โดยไมตองเขาไปพงพงเครองจกรและวตถดบของชนชนนายทนในแบบเกา แรงงานอวตถจงมลกษณะของการเปนผประกอบการ (entrepreneurs) ทตองผลต ผลตซ า และขยบขยายทกษะหรอทมกจะเรยกวา “ทนมนษย” (human capital) ของตนเองอยตลอดเวลา ในแงนแรงงานอวตถจงไมเพยงแตใชก าลงรางกายของตนเองในการสรางมลคา แตยงใชก าลงความคดและทกษะการใชชวตของตนเองในการผลตสรางมลคาดวย แตการผลตสรางมลคากลบไมไดเกดในพนทของทนหรอโรงงานทการแยงชง/ขดรดมลคาของทนตอแรงงานมาจากอ านาจในการถอครองปจจยการผลต แตเปนการผลตสรางมลคาทมลกษณะเปนนามธรรมทเกดขนภายในรางกายและสมองของแรงงานเอง (self-valorization)

นกทฤษฎมารกซสตส านก Autonomia วางรากฐานทางทฤษฎทใชในการอธบายความเปลยนแปลงนโดยกลบไปหางาน Grundrisse (1857-1858) ของมารกซ ซงมารกซเคยชวา พฒนาการของทนนยมทมแนวโนมจะขยายตวไปสการผลตอวตถ โดยเฉพาะการพฒนาพลงทางการผลตจะน าไปสการพฒนาศกยภาพของแรงงานซงเปนหวใจส าคญของการพฒนาพลงทางการผลตทแรงงานจะมความรและศกยภาพทเพมขนเรอยๆในวงกวาง พลงทางการผลตทงหมดไดยายมาจากเครองจกรและการใชแรงงานกายเขาสพลงทางการผลตทอยในหวสมองและชวตของแรงงานเอง โดยเฉพาะการทแรงงานจะเรมใชความคดมากขนในกระบวนการผลต ซงแตกตางจากในระบบทนนยมอตสาหกรรมทแรงงานถกบงคบใหสมพนธกบการเคลอนทของเครองจกร โดยไมตองใชความคด แตเปนการเคลอนไหวรางกายไปตามระบบอตโนมตของเครองจกร ในแงนแรงงานอตสาหกรรมทท างานกบเครองจกรขนาดใหญ โดยเฉพาะในระบบสายพานจงไมใชความคดและอารมณความรสก เพราะความคดและอารมณความรสก รวมถงการสอสารระหวางแรงงานดวยกนจะท ารบกวนการท างานของเครองจกร

1 Andre Gorz, The Immaterial (Seagull Books, 2010), pp. 19-26.

๘๔

ดงนนแรงงานในระบบทนนยมอตสาหกรรมจงมสภาวะแปลกแยก (alienation) จากความเปนมนษยของตวเอง คอ ไมสามารถใชความคด การสอสาร และแสดงความรสกได แตมลกษณะคลายกบหนยนตมากกวา

ในงานดงกลาว มารกซเสนอมโนทศน “ปญญาทวไป” (general intellect) ซงเปาโล เวอรโน (Paolo Virno) นยามวา ปญญาทวไปคอการทความรกลายมาเปนสวนส าคญหรอใจกลางของการผลตของสงคมทงหมดและซมแทรกเขาไปในทกมตของชวต1 และความรหรอปญญาทวไปดงกลาวไดรวมเอาความรทงทเปนทางการและไมเปนทางการ ความคาดหวง จนตนาการ การมองโลก และเกมสของภาษาเขามาดวย ไมใชเพยงแตความรในเชงเทคนคของการใชแรงงานรางกายเพอเชอมตอกบเครองจกรแบบทเกดขนในระบบทนนยมอตสาหกรรมเทานน แตความคดไดกลายมาเปนเครองจกรในตวมนเอง ทไมพงพงกบระบบอตโนมตของเครองจกรทอยนอกจากตวมนษยเอง ในแงน การทพลงทางการผลตหรอศกยภาพในการผลตยายเขามาอยในตวของมนษยและถอยหางออกจากเครองจกรหรอทนทนายทนถอครอง สงผลใหแรงงานไดสรางทนประเภทหนงขนมาในชวตหรอตวตนของตวเอง นนคอ การสรางสรรค ซงไมสามารถลดทอนการสรางสรรคดงกลาวใหกลายเปนการท าซ าหรอการท างานแบบอตโนมตของเครองจกรในโรงงานอตสาหกรรมได และนคอสาเหตทแมวาระบบทนนยมจะตองการควบคมแรงงานและแยงชงศกยภาพของแรงงาน แตกหมดความจ าเปนทจะผกยดแรงงานไวกบการท างานในโรงงาน เชนเดยวกน แรงงานอวตถทเกดขนกมแนวโนมทจะปฏเสธการท างานกบเครองจกรในโรงงาน (เชน ขบวนการปฏเสธงาน หรอ refusal of work ในอตาลในทศวรรษ 1970 เปนตน) และนคอความเปลยนแปลงทเหนไดชดเจนขนนบตงแตทศวรรษ 1960 เปนตนมา

ในระดบของภาววทยา เวอรโน (Virno, 2004: 49-50) นยามแรงงานอวตถโดยการกลบไปหางานของฮนนาห อาเรนด (Hannah Arendt) ทเสนอใหแยกประสบการณของมนษยออกเปน 3 แบบ คอ ๑) การใชแรงงาน (labour) ซงหมายถง การแลกเปลยนเชงอนทรภาพของมนษยกบโลกธรรมชาต การผลตสงใหม การท าซ า และกระบวนการทคาดเดาได และการใชแรงงานกคอประสบการณพนฐานของมนษยทใชในการเปลยนแปลงสงตางๆทอยนอกตวมนษยเพอน ามาใชในการบรโภคและเลยงชพ ๒) การใชปญญา (intellect) ซงเปนประสบการณทม “ลกษณะของการอยโดยล าพงและแยกขาดออกจากสงอนๆและคนอนๆ เปนการใชความคดใครครวญของนกคดทหลบหลกออกจากการรบรของคนอนๆ เปนการสะทอนคดทตดตวเองออกจากโลกของสงทปรากฏ” ในแงนการคดหรอการใชปญญาแตแรกเรมจงเปนเรองทกระท าคนเดยว ไมใชการกระท าแบบรวมหมแบบทเราเหนในกระบวนการใชแรงงานของมนษย แตเปนการใชเวลากบตวเองและวตถของความคดเทานน และ ๓) การกระท าทางการเมอง (political action) ซง “เกดทามกลางความสมพนธทางสงคม ไมใชโลกของวตถธรรมชาต การกระท าทางการเมองจงเปนการสรางสงทเปนไปได (the possible) และสงทคาด 1 Paolo Virno, Grammar of Multitude: For an Analysis of Contemporary Forms of Life (Los Angeles: Semiotext(e),

2004), p. 64.

๘๕

ไมเดาไมได (the unforeseen)” การกระท าทางการเมองจงตองน าไปสการเปลยนแปลงความรบรของสงคม และสรางความรบรใหมทมตอโลกและตอตวเอง ไมใชการเปลยนแปลงความรบรของตนเองแบบปจเจกบคคลตอวตถทางความคดเทานน การกระท าทางการเมองจงเปนกจกรรมสาธารณะ (public) ททกๆการกระท าทางการเมองยอมคดค านงใครครวญถงการปรากฏตวของคนอน/สงอน (the presence of others) เสมอ ในแงน การกระท าทางการเมองจงแตกตางจากการใชแรงงาน ในขณะทการใชแรงงานมงเนนการท าซ าความสมพนธเดมทมนษยมตอโลกธรรมชาตทเปนวตถ แตการกระท าทางการเมองกลบมงเนนการสรางสงใหมทคาดเดาลวงหนาไมได และสรางสรรคสงทไมเคยมมากอน และในขณะทการใชปญญานนมงอยทหนวยแบบปจเจกบคคล คอ คนๆเดยว การกระท าทางการเมองกลบเปนการสรางสรรคทมงเขาไปปรบเปลยนความรบรของผคนในระดบสงคมวงกวางทงหมด ในแงนทกษะของแรงงานอวตถจงเปนทกษะทางสงคมทหมายถงการท าความเขาใจสงคม การเปลยนสงคม และการใชชวตในสงคม

ขอเสนอของเวอรโนในทนกคอ แรงงานอวตถนนแตกตางจากการใชแรงงานกอนหนานทงหมดในแงทแรงงานอวตถคอการผสมผสานเอาประสบการณทง ๓ ประเภทเขามาดวยกนในกจกรรมของการผลต คอ เปนทงผใชแรงงานเพอเปลยนแปลงโลกธรรมชาต เปนทงนกคดผสรางสรรค และเปนทงผเปลยนแปลงความรบรของสงคมและเปลยนโลกในเวลาเดยวกน เวอรโนไมเหนดวยกบการแบงแยกกจกรรมการผลตและประเภทของแรงงานตามกจกรรมการผลตในแบบทเขาใจแตเดม แตเดมนกสงคมวทยาและนกเศรษฐศาสตรการเมองมกจะแยกการคด การผลต และการเมองออกจากกนอยางเดดขาด และจดแบงประเภทผคนตามกจกรรมดงกลาว เชน การใชมโนทศน แรงงานคอปกขาว แรงงานปกน าเงน แรงงานมทกษะ แรงงานไรทกษะ รวมถงการแยกวเคราะหการเคลอนไหวตอสของแรงงานเปนการตอสปญหาปากทองเฉพาะหนา ออกจากการตอสทางการเมองทขามพนปญหาปากทอง แตเขาชวา แรงงาน อวตถไดรวมเอากจกรรมทกประเภทเขามาในตวเอง ดงนน การจดประเภทแบบทมอยเดมซงเคยใชในการศกษาแรงงานในยคอตสาหกรรมจงไมสามารถใชในการท าความเขาใจลกษณะของแรงงานอวตถในระบบทนนยมความรบรไดอกตอไป

ในปลายศตวรรษท ๒๐ และตนศตวรรษท ๒๑ แรงงานศกษา (labour studies) ในโลกตะวนตกไดขยบขยายการศกษาแรงงานออกไปมากขนโดยครอบคลมการศกษาแรงงานอวตถใหเปนสวนหนงของความรทางสงคมวทยาอตสาหกรรม การท างานศลปะและงานสรางสรรคกลายมาเปนประเดนทผศกษาแรงงานใหความสนใจในฐานะทเปนแรงงานอวตถทชดแจงในตวเองทสดเมอเทยบกบแรงงานในภาคการผลตอนๆทแมจะมคณลกษณะของการเปนแรงงานอวตถเพมขนเรอยๆกตาม แนวทางเชนนสอดรบกบขอเสนอของบอยสและกลม Fluxus รวมถงคลารกเกยวกบศลปนและงานศลปะทมมากอนหนานกวาครงศตวรรษ

๘๖

ศลปะการแสดง (performance art) กลายมาเปนประเดนทนกวชาการดานแรงงานสนใจ รวมถงในแวดวงศลปะเองดวย ศลปะการแสดงมความชดเจนมากในแงทเปนการผลตสรางความเปนอวตถคอ ศลปะการแสดงแตกตางจากศลปนในดานอนๆ คอ การแสดงไมมผลผลตสดทาย (end product) ทจบตองไดในเชงวตถ แตผลผลตทการแสดงสรางขนกคอ กระบวนการ (process) การสรางความตนตา อารมณความรสก ความรบร ความคด และการสะทอนโลกของศลปนตอผด และพฒนาการส าคญของการแสดงในปจจบนไดรวมเอาคนดเขามาเปนสวนหนงของการแสดงมากกวาทคนดจะเปนเพยงผดเทานน ทงผดและนกแสดงกลายมาเปนผแสดงทรวมกนสรางความหมายใหกบกระบวนการสรางสรรคไปพรอมๆกน1 ในแงน ความสมพนธระหวางผผลตและผบรโภคจงเปนความสมพนธทแลกเปลยนระบบความหมาย คณคา และความรบรกลบไปกลบมาผาน “กระบวนการ” ของการผลตหรอการแสดงเอง และการแสดงในฐานะทเปนการผลตแบบอวตถทมงเนนในการสรางความหมายใหม การสอสาร การเปลยนความรบร และคดค านงถงการด ารงอยของคนอนและสงอน การแสดงจงไมใชผลผลตทจบลงในตวเอง แตตวมนเองกลายมาเปนกระบวนการทเคลอนทไปตลอดเวลา มลคาของมนจงอยทการสรางบทสนทนา การสอสาร และการกระแทกอารมณของทงตวนกแสดงเองและผชม กลาวใหชดกวานนกคอ ทงผแสดงและผชมตางกกลายมาเปนผผลตหรอแรงงานในกระบวนผลต

ในศลปะการแสดง ภาษาเปนทงเครองมอและผลตผลของการใชแรงงาน การผลตแบบอวตถจงเปนการผลตสญญะ ความหมาย ภาษา และความรบร/รสก ทในตวมนเองตองการการสอสาร (communication) ทจ าเปนตองเกดขนในกระบวนการผลตเอง ไมใชเกดขนในขนตอนสดทายหรอผลผลตสดทายแบบทเราสอสารทางเดยว ในแงน ทกษะของการสอสารในฐานะทกษะของการผลต กคอ ทกษะทางการเมอง เพราะภาษากคอการสอสารกบคนอนทตองการการคดค านงถงคนอน การสรางสรรคซงเปนสวนส าคญทสดของการผลตของแรงงานอวตถจงตองการการสรางพนทสาธารณะแบบใหมๆ (new organized public space) เพอท าใหเกดการสอสารและการสรางสรรคแบบใหมทเปดใหเกดความรบรแบบใหม ทไมใชเพยงการยนยนตวตนของผพดหรอผฟง แตกลบไปทาทายและเขยาโยกคลอนขอบเขตและเสนแบงของตวตนของเราและคนอน

นอกจากนยงมงานศกษาแรงงานอวตถจ านวนหนงทสนใจกระบวนการใชแรงงานในโลกดจตอล ขอเสนอส าคญของงานชดนกคลายคลงกบการศกษาแรงงานในโลกศลปะในหลายประเดน คอ ๑) แรงงานดจตอล (digital labour) ซงหมายถง กลมคนทท าการผลตทงทไดรบคาแรงและไมไดรบคาแรงในอนเตอรเนต และคนเหลานคอแรงงานอวตถทท าการผลตสรางสนคาทจบตองไมไดในเชงวตถ แตเปนการผลตสรางความหมายและอารมณความรสก ๒) การผลตของแรงงานดจตอลไมไดแยกผผลตออกจากผบรโภค แตภายในคนๆเดยวกนเปนทงผผลตและผบรโภค เชน ในงานของโจด ดน (Jodi Dean) ทศกษาคนเขยนบลอก (blogger) 1 Paolo Virno, Grammar of Multitude: For an Analysis of Contemporary Forms of Life (Los Angeles:

Semiotext(e), 2004), pp. 52-56.

๘๗

งานของแมคเคนซ วารก (McKenzie Wark) ทศกษาแฮคเกอร (hacker) งานของอบเกล เดอ คอสนก (Abigail De Kosnik) ศกษาการผลตสรางความหมายของแฟนคลบตอคนทพวกเขาชนชอบ และงานศกษานกเลนเกมสออนไลนของลซา นากามระ (Lisa Nakamura) เปนตน1 งานทงหมดมงไปในทศทางเดยวกนคอชวา ผบรโภคในโลกดจตอลตางกกลายมาเปนผสรางมลคาทเพมขนเรอยๆใหแกนายทนผเปนเจาของพนทออนไลนตางๆ ยงมคนเขามาใชพนทออนไลนนนๆมากเทาไร เนอหา (content) ของพนทดงกลาวกจะเขมขนและหลากหลายขนตามจ านวนและความหลากหลายของตวตนของผคนทเขามาใช และในทายทสด มลคาของพนทยงเพมขน โดยเจาของพนทไมจ าเปนตองเปนผสรางเนอหาเอง ค าถามทตามมากคอ ผใชซงกลายมาเปนแรงงานดจตอลทสรางมลคาใหกบพนทดจตอลตางๆนนควรไดรบคาตอบแทนหรอไม และเราจะวดอยางไรวาพวกเขาควรไดคาตอบแทนเทาไร และ ๓) ผลผลตของแรงงานดจตอลไมไดอยในรปของผลผลตสดทายทจบตองได แตผลผลตกลบอยในของกระบวนการทตอเนองไมสนสด ทกครงทเราเขาใชพนทออนไลน เราก าลงมสวนในการรวมผลตสรางความหมายทหลากหลายซงไมมผลผลตสดทาย แตการใชแรงงานของเราเปนการสรางกระบวนการปฏสมพนธของผคนและสญญะจ านวนมาก ซงทงหมดนอยในรปของสนคาอวตถ

อาจกลาวไดวา การศกษาแรงงานในโลกปจจบนก าลงเปลยนแปลงไปอยางมาก โดยเฉพาะการขยายมโนทศน “แรงงาน” (labour) ออกไปครอบคลมการใชแรงงานในหลายรปแบบ การตงค าถามกบเสนแบงระหวางแรงงานความรกบแรงงานไรทกษะความร เสนแบงระหวางผผลตและผบรโภค และเสนแบงระหวางอตสาหกรรมกบภาคการผลตทไมใชอตสาหกรรม น าไปสการศกษาแรงงานในแบบใหมทเปนแรงงานอวตถซงไมสามารถใชเสนแบงและการจดประเภทในแบบเกามาใชในการท าความเขาใจไดอกตอไป เชนเดยวกน เมอลกษณะของแรงงานเปลยนแปลงไป ระบบทนนยมกปรบกลไกการท างานของตวมนเองเชนกน โดยเฉพาะการปรบกลไกการขดรดแรงงานใหสอดรบกบรปแบบการผลตและลกษณะของแรงงานแบบใหม และเมอทนปรบเปลยนกลไกไป การตอสของชนชนแรงงานเองกยอมตองแตกตางออกไปจากแนวทางของขบวนการแรงงานในระบบทนนยมอตสาหกรรมกอนหนาน

1 Trebor Scholz ed., Digital Labor: The Internet as Playground and Factory (New York and London: Routledge,

2013)

๘๘

บทท ๙

ความปวยทางจตทเกดจากการท างาน (Mental Pathologies)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงเนนการอธบายเกยวกบความปวยทเกดจากการท างาน โดยเฉพาะอาการปวยทางจต (mental pathologies) ทเกดจากการท างานของแรงงานอวตถหรอแรงงานสรางสรรค โดยเฉพาะอยางยงการท างานผานอนเทอรเนตและเครอขายในโลกดจตอล ซงมอาการปวยทส าคญอย ๒ ประเภท คอ โรคซมเศรา และโรคตนตระหนก

วตถประสงค

๓. เพอใหนกศกษาเขาใจลกษณะของการท างาน การประกอบสรางตวตน และการผลตผานโลกดจตอล

๔. เพอใหนกศกษาเขาใจลกษณะของอาการปวยทเกดจากการท างานของแรงงานอวตถ

วธการเรยนการสอน

๓. การบรรยาย ๔. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๘๙

ความปวยทางจตทเกดจากการท างาน

ประมวลเนอหาการบรรยาย

บทนมงเนนการอธบายเกยวกบความปวยทเกดจากการท างาน โดยเฉพาะอาการปวยทางจต (mental

pathologies) ทเกดจากการท างานของแรงงานอวตถหรอแรงงานสรางสรรค โดยเฉพาะอยางยงการท างานผาน

อนเทอรเนตและเครอขายในโลกดจตอล ซงมอาการปวยทส าคญอย ๒ ประเภท คอ โรคซมเศรา และโรคตน

ตระหนก

๙.๑ การผลตในระบบดจตอลและสภาวะการแตกกระจายของเวลา

ใน After the Future (2011)1 Bifo เรยกรปแบบของระบบทนนยมในปจจบนวา “ระบบทนนยมสญญะ”

ซงมลกษณะเฉพาะของตวมนเอง เขาเรมจากพนฐานทวา การแยกการวเคราะหระหวางมนษยหรอแรงงานกบ

เครองจกรซงเคยเปนกรอบการวเคราะหหลกของทฤษฎมารกซสตกอนหนานไมสามารถใชไดอกตอไป เพราะ

“ในขณะน เครองจกรมนอยภายในตวเรา เราไมไดหมกมนกบเครองจกรทอยภายนอกแยกขาดจากเราอกตอไป

สงทเราเรยกวา ‘เครองจกรขอมล’ (infomachine) มนตดผานและยดโยงกบระบบเสนประสาทของสงคมทงหมด

สงทเราเรยกวา ‘ชวะเครองจกร’ (biomachine) มนเชอมยดกบการกลายเปลยนทางพนธกรรมของรางกายมนษย

... เครองจกรทง ๒ ประเภทนไมไดแยกขาดออกจากรางกายหรอจตใจ”2 อกตอไป เครองจกรเขามาอยภายในตว

เรา ดงทเราจะเหนในการพฒนาพลงทางการผลตและเครองจกรในระบบทนนยมทมงไปในการสรางอตราเรง

ของเวลาทแรงงานใชในการผลต คณคาของสงคมแบบนจงเปนคณคาทวางอยบนความเชอในเรองของ

เครองจกรและเทคโนโลย แตในปลายศตวรรษท ๒๐ และตนศตวรรษท ๒๑ การมองมนษยแบบทแยก

เครองจกรและเทคโนโลยออกจากมนษยนนแทบจะเปนสงทเปนไปไมได

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future (Oakland and Edinburg: AK Press, 2011) 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 23.

๙๐

การทเครองจกรซงสมพนธกบความเรวถกยายมาอยภายในตวของมนษย 1 โดยเฉพาะในมตของความ

รบรและรสกนกคดของมนษยนน สงผลใหเวลาทเคยผกกบสงทอยนอกตวมนษยซงมลกษณะทเปนนามธรรม

และคาดเดาไดตามการเคลอนทของเขมนาฬกาและปฏทนกลายมาเปนสงทคาดเดาไมไดและท านายไมไดอก

ตอไป โดยเฉพาะในโลกไซเบอรทเวลาไมใชขอจ ากดของธรกรรมและปฏสมพนธทเกดขน เวลาในโลกไซเบอร

จงเปนเวลาทขยายและหดตวลงไดตลอดเวลาตามจงหวะการใชชวตและปฏสมพนธในระดบรปธรรมของผคน

ในโลกเหลานน หากเวลาไมใชสงทเทยงแทและท านายได อนาคตกเชนกนทยอมจะไรความแนนอนและ

คาดหวงใดๆไมได เมออนาคตเปนสงทคาดหวงไมไดกหมายความวาความเชอเรองความกาวหนาเปนสงทไร

ความหมายอยางสนเชง ในแงนความเรว (speed) ทเคยเปนคณสมบตของเครองจกรทอยนอกและถกใชเพอ

ควบคมรางกายของมนษยไดกลายมาเปนความเรวทอยภายในตวตนของเราเอง ผลส าคญของการทความเรว

สามารถเอาชนะความเออยเฉอยของเวลาและวตถทเคลอนทในพนทกคอ “อนาคตไดพงทลายลงไป การ

พงทลายของอนาคตมทมาจากอตราเรงทเพมขนของจงหวะของจตภายในและระบบความรบรของมนษย”2

กลาวโดยสรปแลว การยายทของเครองจกรจากภายนอกสภายในนนไดท าลายความคดเรอง

ความกาวหนาและความเชอเรองอนาคตทคาดเดาไดใหพงทลายลงไป ค าถามทตามมากคอ มนษยทอาศยอยใน

จดสนสดของอนาคตเชนพวกเราจะใชชวตอยอยางไร หากโลกทเราอาศยอยเปนโลกทไรอนาคตและปราศจาก

ความกาวหนาซงเปนโลกทเรยกวา “โลกหลงอนาคต” (post-futurist world) ขอสรปของ Bifo เกยวกบสภาวะ

หลงอนาคตกคอ “บรรยากาศแหงความรของโลกหลงอนาคตในยคของเราวางอยบนส านกทวา อนาคตจะไมไป

ในทศทางทสวยงามอกตอไป หรออยางนอย เราทกคนกเรมไมเชอมนแลววา อนาคตจะมความหมายเทากบ

ความกาวหนา”3

จดสนสดของอนาคตสมพนธอยางแยกไมออกจากการพฒนาของเทคโนโลยการสอสาร โดยเฉพาะ

เทคโนโลยแบบดจตอลและโลกไซเบอร การพฒนาอยางกาวกระโดดของโลกไซเบอรนนมงไปในทศทางท

ตองการสรางระบบภาษาชดใหมทผคนทมาจากททแตกตางหลากหลายวฒนธรรมกนสามารถเขาใจระบบภาษา

ชดเดยวกนได หรอทเรยกวา translinguistic symbolization ปญหาทจะตามมาภายหลงจากทมนษยทงโลก

สามารถเขาใจภาษาเดยวกนไดผานการเขารวมและเรยนรภาษาใหมในโลกไซเบอรกคอ ปญหาเรองความทรงจ า

เราจะจดจ าขอมลจ านวนมหาศาลทไหลเวยนอยตลอด ๒๔ ชวโมงจากทวโลกไดอยางไรภายใตขอจ ากดของ

1 ดเพมเตมประเดนนใน Maurizio Lazzarato, Signs and Machines: Capitalism and the Production of Subjectivity (Los

Angeles: Semiotext(e), 2014) 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 23. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 25.

๙๑

ความสามารถสมองและเวลาทเราม เพราะ “พนทเกบกกความทรงจ าของมนษยนนมขอจ ากด แตความสามารถ

ในการจดการระบบขอมลตางๆในความทรงจ าของมนษยกลบไรขดจ ากด เราอาจเรยกกระบวนการประกอบและ

จดการสวนตางๆในระดบความทรงจ านวา ‘จนตนาการ’”1 แตปญหากคอ เราจะจนตนาการไดอยางไรทามกลาง

ขอมลมหาศาลทเราตองบรโภคในแตละวน

นอกจากน Bifo ยงเสนอใหพจารณามโนทศน “เวลาของการใชแรงงาน” (labour time) เสยใหม โดย

โตแยงทฤษฎมลคาแรงงานของ Marx วาไมสามารถอธบายปรากฏการณของสงคมทนนยมสญญะในปจจบนได

เพราะสงทระบบทนนยมสญญะซอจากแรงงานไมใช “เวลาของการใชแรงงาน” ทแนนอนตายตวแบบวนละ ๘

ชวโมงอกตอไป 2 แตการพฒนาของเครองจกรขอมลทยายเขามาอยภายในตวเรา และการเชอมตอของเรากบ

โครงขายขนาดใหญของโลกไซเบอรสงผลใหเวลาของมนษยกลายเปนเวลาทแตกกระจาย สงททนท าคอการซอ

“เวลาทแตกกระจายเปนสวนๆของมนษยและรวมมนกลบเขามาใหมในโครงขายของการสอสาร” 3 เวลาทแตก

กระจายเหลานเองทท าให “อนาคต” มาถงกาลอวสาน และท าใหเวลาทงหมดเกดขนแบบปจจบนทนท (real

time) พรอมๆกบท าใหเวลาของการใชแรงงานทเดมเคยเปนเกณฑในการวดมลคาแรงงานกลายเปนสงทลมเหลว

และใชวดมลคาไมไดอกตอไป เสนแบงระหวางเวลาการท างานออกจากเวลาของการใชชวตไดถกท าลายใหพรา

เลอนลงไป ชวตประจ าวนซงแตเดมเคยเปนชวตทอยนอกเหนอปรมณฑลของการผลตสรางมลคาไดกลายมาเปน

สวนประกอบส าคญของการสรางมลคาและการผลตสนคา

ในทน Bifo เสนอ ๒ มโนทศนเพอใชในการอธบายสภาวะการแตกกระจายของเวลาและตวตนของ

มนษย นนคอ การรวมกนใหม (recombination) และการประกอบกนใหม (recomposition) การรวมกนใหม

หมายถง “รปแบบตางๆของการปฏสมพนธกนของแรงงานทเชอมตอกนในเครอขาย ทซงระบบโลกาภวตน

แบบเครอขายของแรงงานเปนไปไดเพราะการท าใหเวลาแตกกระจายเปนสวนเสยวและท าใหชวตของแรงงาน

อยในสภาวะทยดหยน” 4 ทซงเวลาในชวตของแรงงานถกท าใหแตกกระจายเปนเสยง ไมสามารถควบคมตวเอง

ได แตเวลาและรางกายและจตใจทงหมดถกควบคมและเคลอนยายโดยเครองจกรกลไกการท างานของทน

โดยเฉพาะเคลอนยายตามการท างานของระบบคอมพวเตอรและระบบสญญะทไหลเวยนอย ชวตและเวลาถก

แตกแยกยอยออกมาอยางไมสนสด เพอทจะน าไปประกอบใหมในรปแบบตางๆอยางไรอตลกษณทตายตว แต

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 32. 2 Franco Berardi, “Technology and Knowledge in a Universe of Indetermination,” Substance, Issue 112 (Vol. 36, No. 1), 2007, pp. 57-74.; Christian Marazzi, “Rules for the Incommensuarable,” Substance, Issue 112 (Vol. 36, No. 1), 2007, pp. 11-36. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 35. 4 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Cecilia Widenheim and others eds., Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour (Berlin, Sternberg Press, 2012), p. 91.

๙๒

ถกแตกออกและประกอบใหมอยางตอเนองตามจงหวะการเคลอนทของทนและระบบความหมายสญญะ 1 ในแง

น ก าลงแรงงานของมนษยในระบบทนนยมสญญะถกท าใหแตกกระจายเปนสวนยอยๆเพอทมนจะถกน ามา

รวมกนใหมไดในททหางไกลจากพนททท าการผลตแบบกายภาพ 2 ซงจะท าใหพนททแตเดมคอโรงงาน

อตสาหกรรมทอยกบทสามารถแบงแยกและกระจายออกไปในทหางไกลได และเมอโรงงานกระจายออกไปทว

สนคาแตละชนกทมาจากรวมกนใหมของก าลงแรงงานจ านวนมากทอยหางไกลกนออกไปได

การทอตลกษณและตวของมนษยถกท าใหแตกกระจายและมารวมกนใหมไดในโครงขายการท างาน

ของระบบทนนยมสญญะ สงผลใหมนษยมลกษณะยดหยนมากขน โดย“ความยดหยน” (precariousness) ของ

แรงงานคอเงอนไขส าคญของการปกครองและการจดการแรงงานของทน โดย Bifo ชวา “การรวมกนใหม” ม ๒

มตซอนกนคอ หนง การรวมกนใหมในเชงเทคนค (technical recombination) ซงเปนการน าชนสวนตางๆใน

ชวตของแรงงานมารวมกนใหมผานเครอขายของโลกดจตอลและการสอสาร และสอง การรวมกนใหมในเชง

วฒนธรรม (cultural recombination) ผานระบบการศกษาและการบรโภคทางวฒนธรรมทมตลาดเปนกลไก

ส าคญในการรวมสวนตางๆของชวตมนษยเขามาในโครงขายของระบบตลาดทยดกมชวตทงหมด 3 เพราะ

“ระบบทนนยมไมไดตองการแรงงาน มนแคตองการชนสวนยอยๆทเคลอนทไดของแรงงานเทานน ซงชน

สวนยอยๆเหลานไดรบคาแรงต า ยดหยน และไมมความเปนมนษย ชนสวนยอยๆของพลงงานทเชอมตอกน

คลายระบบประสาทซงปราศจากความเปนมนษยเหลานจะถกน ามารวมกนใหมโดยเครอขายของทน” 4 ในแงน

เสรภาพจงเปนเพยงมายาคตทระบบทนนยมสญญะสรางขน เพราะมนษยไมมสทธในการควบคมเวลาของ

ตนเอง “เวลาถกท าใหแตกกระจายเปนสวนยอยๆและถกลดทอนใหเปนชนสวนทเลกทสดทสามารถน ามา

รวมกนใหมได การทเวลาถกท าใหแตกกระจายเปนสวนยอยๆท าใหทนสามารถสรางเงอนไขส าหรบการจาย

คาแรงทต าทสดได”5

การประกอบกนใหม หรอ recomposition เดมมรากมาจากศพททางเคมนนหมายถง “ความคดทวา การ

สรางตวตนของเราคอกระบวนการของการเปลยนแปลงทางเคม เปนกระบวนการผสมผสานไปมาทางเคม และ

เปนการผสมสวนประกอบทางเคมขามไปขามมาอยางตอเนอง มากกวาทจะเปนการสรางอตลกษณทาง

อดมการณทแขงและเปลยนแปลงไมได” 6 ในแงของการศกษากระบวนการผลตและชวตทางสงคมของมนษย 1 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour, p. 91. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 90. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 88. 4 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 141. 5 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 90. 6 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour, p. 92.

๙๓

การประกอบกนใหมจงหมายถง “การจดการตวเองของเวลาชวต, อารมณความรสก และการแสดงออกทาง

รางกาย ทอยนอกเหนอจากขอจ ากดของการเปนมนษยแรงงานและเครอขายของสญญะ” 1 ในขณะทการรวมกน

ใหมหมายถงการท าใหก าลงแรงงานและตวตนของแรงงานแตกกระจายเปนสวนเสยวและมารวมกนใหมใน

เครอขายกลไกของทน แตการประกอบกนใหมคอการสรางตวตนใหมทเปนอสระจากการควบคมของทนโดย

ขนตอศกยภาพของแรงงานเอง ปญหากคอ ภายใตระบบทนนยมสญญะ การประกอบกนใหมอยางเปนอสระจะ

เกดขนไดอยางไรทามกลางกระบวนการรวมกนใหมและการแตกกระจายไมสนสด

ในทน Bifo แยกรปแบบการสรางความสมพนธของมนษยออกเปน ๒ ประเภท คอ หนง “การมาอย

รวมกน” (conjunction) กบสอง “การเชอมตอ” (connection) ออกจากกน ในขณะท “การมาอยรวมกน” หมายถง

“การพบปะ การปฏสมพนธ และการมความรบางอยางรวมกนของผคนทอยรายรอบกน โดยอยในรปของการ

แสวงหาซงกนและกน การสมผส การมประสบการณรวม และการคนพบความแตกตางหลากหลายของสงทอย

รอบตว” แต “การเชอมตอ” ซงเปนคณสมบตส าคญของระบบทนนยมแหงสญญะกคอ “ความสมพนธของ

สวนยอยตางๆ ปฏสมพนธและปฏบตการรวมกนระหวางชนสวนของโลกดจตอลทกระจดกระจาย แตถก

เชอมตอกนใหมในรปแบบตางๆ ซงการเชอมตอเหลานไมไดน าไปสความเปลยนแปลงใดๆ... เมอสวนยอยตางๆ

มาเชอมตอกนมนจะสรางผลบางอยาง แตโดยทวไปแลว ผลเหลานเปนสงทท านายไดวาจะเกดขน ซงผลท

เกดขนกไมไดเปลยนแปลงอะไร รวมถงไมไดน าไปสการเปลยนแปลงตวมนเองดวย”2

Bifo ชวาการแตกกระจายของเวลาและตวตนอตลกษณ รวมถงการไมสามารถประกอบสรางสงคมแบบ

รวมหมขนมาไดสงผลอยางส าคญตอสภาวะทางจตของมนษย “การรวมกนใหมของเวลาทยดหยนในระบบทน

นยมสญญะกคอกระบวนการทยดโยง ผก และสรางมาตรฐานทางจตใจและความรบรทครอบลงไปเหนอ

แรงงานเพอใหแรงงานเขามาอยภายระบบทนนยม” 3 ประสบการณของมนษยเกยวกบเวลาทงหมดจง

เปลยนแปลงไปสภาวะของความยดหยนและการแตกกระจายของเวลาและชวต สงผลใหกระบวนการของการ

ประกอบกนขนมาใหมเกดไดยากขน อนเนองมาจากการตอสทางการเมองและการสรางสงคมใหมตองการความ

สมานฉนท และการสรางองคกรทางการเมองทมส านกบางอยางรวมกน แตการแตกกระจายของเวลาชวตภายใต

ระบบทนนยมสญญะท าใหกระบวนการสรางสงเหลานเกดขนไมได

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour, p. 92. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour, pp. 93-94. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, “The General Intellect is Looking for a Body,” in Work, Work, Work: A Reader on Art and Labour, p. 91.

๙๔

ในทน เราจะเหนความเชอมโยงระหวางการเปลยนแปลงรปแบบของการผลตในระบบทนนยม การ

เกดขนและขยายตวของเทคโนโลยการสอสารแบบดจตอล การผสานรวมของเครองจกรกบมนษย การแตก

กระจายของเวลาและก าลงแรงงานออกเปนสวนเสยว ซงทงหมดนน าไปสการลมสลายของระบบเวลาของมนษย

ภายใตระบบทนนยมสญญะ เราไมมเวลาทเปนเสนตรงแบบนามธรรมอกตอไป แตเมอเครองจกรกลายเปน

มนษยและมนษยกลายมาเปนเครองจกร เสนแบงของเวลาแบบเดมกถกทลายลงไป คงเหลอไวแตเวลาแบบ real

time ทก ากบมนษยผานความเรวของการเชอมตอกบแรงงานของคนอนๆผานเครอขายการสอสารเทานน ในแง

น ความเชอเรองความกาวหนา (progress) และอนาคต โดยเฉพาะการมองเวลาแบบสมยใหมทเปนเวลาแบบ

เสนตรงและการมองประวตศาสตรทมเปาหมายปลายทางแบบ teleology ทซง “การตอสทางการเมองทงหมดถก

กรอบดวยแสงสวางของความศรทธาวาดวยอนาคตทกาวหนาไปแบบไมสนสด” 1 ไดมาถงกาลอวสาน ศตวรรษ

ท ๒๑ ซงเพงมาถงและก าลงด าเนนไปนนวางอยบนระบบเวลาทไมมความแนนอน แตกกระจายเปนสวนเสยว

(fragmentation of time) และการแตกกระจายของเวลาเชนนเองน าไปสสภาวะการแตกกระจายของตวตนของ

มนษย (fragmentation of self) ทมนษยไมสามารถประกอบสรางและรบรตวตนของตวเองอยางมขอบเขตเปน

องครวมไดอกตอไป

๙.๒ ความผดปกตทางจตทเกดจากการท างาน

นอกเหนอจากการแตกกระจายของเวลาแลว ปญหาอกประการหนงทตามมาของระบบการผลตแบบทน

นยมสญญะกคอความขดกนและความไมเสมอกนระหวางเวลาและพนท ในขณะทพนทในโลกไซเบอรขยาย

ตวอยางไมจ ากด แตเวลาของมนษยทจะใชในโลกไซเบอรกลบมจ ากด “พนทไซเบอรก าลงลนเกนและถมทบ

เวลาไซเบอร เพราะพนทไซเบอรเปนปรมณฑลทไรขอบเขตทตายตว และความเรวของมนกไรขดจ ากด แตเวลา

ทมนษยจะใชไดในโลกไซเบอรกลบไมสามารถเรงความเรวใหเทาทนได” 2 ความลนเกนของขอมลทไหลเวยน

ในโลกไซเบอรมนเขามาถมทบความสามารถทางสมองของมนษยทมจ ากด มนษยถกลดทอนใหเปนเพยงผผลต

และผบรโภคขอมลขาวสารเทานน ขอมลขาวสารทเราถกกระตนใหบรโภคในโลกไซเบอรเปนขอมลทสามารถ

กระตนเราใหเราเกดความตนเตนหรอตระหนกอยางถงทสด มากกวาจะเปนขอมลทเปดใหเรามเวลาในการใช

เหตผลและคดทบทวนกอนทจะมการตดสนเชงคณคาตอขอมลหรอเหตการณเหลานน และนคอยโทเปยของ

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 18. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 55.

๙๕

ระบบทนนยม ซง Bifo เรยกวา ยโทเปยแบบเสมอนจรง (virtual utopia)1 ซงยโทเปยแบบนเปนคนละเรองกบ

การขยายตวของเสรภาพและการสรางประชาธปไตย แตกลบเปนหายนะและดสโทเปยทมงไปสการสลายและ

ลดทอนความเปนไปไดของความสามารถของมนษยในการท าความเขาใจโลกและการเปลยนแปลงโลก และ

การไมเสมอกนของขอมลจ านวนมหาศาลกบความสามารถในการท าความเขาใจตนเองและเขาใจโลกของมนษย

คอความรนแรงทสดทระบบทนนยมในปจจบนสรางขน

ในขณะทวกฤตของระบบทนนยมอตสาหกรรมมทมาจากการผลตสนคาลนเกน (overproduction) แต

วกฤตของทนนยมแบบสญญะกคอการผลตสญญะลนเกน ซงสญญะจ านวนมหาศาลทถกผลตในระบบนมน

สรางแรงกระตนใหเราตองตอบสนองตลอดเวลาและเมอเราตองตอบสนองตลอดเวลา สญญะจ านวนมากท

ไหลเวยนอยจะมขนาดและจ านวนทเกนไปกวาความสามารถของมนษยทจะมองเหน ตความ หรอรบรได

ทงหมด2

โดยในการวเคราะหการยายของเครองจกรจากภายนอกมาสภายใน สภาวะการแตกกระจายของเวลา

การสนสดของอนาคต และสภาวะดสโทเปยขางตน Bifo ชวา สภาวะทงหมดนสงผลสะเทอนอยางส าคญตอ

สภาพจตใจของมนษย ความลนเกนของขอมลทมตอความสามารถในการรบรของสมอง พรอมๆกบทมนษยถก

บบใหตองพฒนาสมองและเครองมอในการจดจ า รบร และกกเกบขอมลจ านวนมากเกนไปนนสงผลใหมนษย

ในระบบทนนยมมความปวยไขทางจตอยางรนแรง Bifo ชวา ความปวยไขผดปกตทางจตทเกดจากความ

เปลยนแปลงเหลานมทมาจาก ๒ สาเหต คอ ๑. ความลนเกนของขอมลขาวสาร (overload) ซงจะน าไปสอาการ

ปวย คอ โรคตนตระหนก (panic) และโรคสมาธสน (attention disorder) และ ๒. การเลอกทจะไมรบรขอมล

(disinvestment) ซงท าใหมนษยปวยเปนโรคซมเศรา (depression) และโรคออทซม (autism)3 อยางไรกด ทง ๒

สาเหตตางกสมพนธและเปนสาเหตของกนและกนดวย การตนตวกบการรบขอมลขาวสารและการพยายามเปน

สวนหนงของขอมลขาวสารนนสรางสภาวะทเรยกวาการตนเตนแบบลนเกน (hyperexcitement) ซงในทสดแลว

ผลกคอมนษยจะมทางเลอกสองทาง ทางหนง คอ การสลายตวเองลงไปในเครอขายของขอมล และทางทสอง

คอ การปกปองตวตนของตนเองโดยถอนตวออกจากการรบรขอมล Bifo เสนอวา สภาวะเชนนเองทเราจะเหนวา

ระบบทนนยมไมไดเขามาสรางผลกระทบตอรางกายของมนษยเทานน แตยงกระทบและเขาไปควบคมจดการใน

ระดบจตใจดวย4

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 58. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, pp. 178-179. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 62. 4 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 62.

๙๖

อาการของการปกปองตนเองโดยการถอนตวจากสงคมกคออาการของโรคซมเศรา ซง “ผปวยดวยโรค

ซมเศราจะมอาการทขาดความเชอมนในมตรภาพ หรอแมแตไมสามารถจะรบรถงสงทเรยกวามตรภาพเสยดวย

ซ า นคอสาเหตทท าใหไมสามารถใชหรอรบรโลกผานประสาทสมผสทมอยได อนเนองมาจากไมมสมผสทถก

สรางขนในสถานทจรงทพวกเขาอาศยอยรวมกนกบคนอนๆ” 1 โรคซมเศราจงหมายถงการทมนษยอยในสภาวะ

ทขาดการสมผสกบผอนในโลกจรง เมอมนษยไมสามารถใชสมผสหรอแมแตรบรสมผสได สงผลใหการสอสาร

และการกระท าทางสงคมและการเมองไมสามารถเกดขนได เนองมาจาก “อาการซมเศรามทมาจากความจรงทวา

เราไมมพลงงานทางอารมณ รางกาย และปญญามากเพยงพอทจะรองรบจงหวะของการใชชวตทถกยดเยยดและ

ทบถมมาจากการแขงขนและเราไมสามารถอดกลนตอความตงเครยดในระดบเคมและระดบอดมการณไดเปน

ระยะเวลายาวนานเกนไป” 2 ส าหรบโรคตนตระหนกซงเกดจากการกระโดดเขาไปในเครอขายของขอมลและ

พยายามประกอบสรางตวตนบนจ านวนของขอมลทเปนอนนต Bifo วนจฉยวา “ในทกวนน โรคตนตระหนก

กลายมาเปนรปแบบของความผดปกตทางจตประเภทหนง เราสามารถพดถงมนเมอเราประสบกบสภาวะท

รางกายอนมส านกของเราถกทบทวมโดยความเรวของกระบวนการทเราเปนสวนหนงของมน และเมอเราไมม

เวลามากเพยงพอทจะจดการกบขอมลทถกผลตสรางขนโดยกระบวนการน" 3 ซงผลของการไมมเวลาและ

ความสามารถทางสมองทเพยงพอตอจ านวนของขอมลมหาศาลทโถมเขามากคอ “ในประสบการณทเราจะม

รวมกบมนษยคนอนในฐานะมนษยทมรางกายและชวตทเราสมผสได คณตองการเวลา เวลาทจะดแลหรอแมแต

สมผสกลน เวลาส าหรบการสรางความเขาใจกนและกนรวมกบผอนมนหายไป เพราะการกระตนเรา [จากโลก

เสมอน] มนเขมขนเกนไป”4

Bifo 5 ชวา ทนนยมสญญะควบคมแรงงานผานกลไก ๒ อยาง คอ หนง ระบบเครอขาย (network) ท

สามารถดงเอาสวนตางๆของเวลา รางกาย และความคดของมนษยเขามาอยภายในเครอขาย เพอน าสวนตางๆ

เหลานมาประกอบกนใหมใหเกดมลคา และสอง การแบงแยกก าลงแรงงานและกระบวนการผลตออกเปน

สวนยอยๆทสดทแตละสวนมอสระออกจากกน ในแงน การควบคมของทนตอแรงงานผานเครอขายทแตละสวน

เปนอสระจงไมไดมลกษณะเปนการควบคมผานล าดบชน (hierarchy) แตเปนการทะลทะลวงเขาไปในทกมต

ของชวตแบบท Foucault เรยกอ านาจในลกษณะเชนนวา “ชวะอ านาจ” (biopower) โดยเฉพาะอยางยง การท าให

แรงงานกลายเปนผประกอบการกคอการททนแบงแยกแรงงานของมนษยออกจากกนเปนสวนยอยๆทเปนอสระ

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 63. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 167. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 93. 4 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 68. 5 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 88.

๙๗

และแทนททนจะควบคมแรงงานและการผลตโดยตรงผานพนทของโรงงานอตสาหกรรม แรงงานทรบรตนเอง

วาเปนผประกอบการกลบตองควบคมชวตของตนเองเพอท าใหชวตทงหมดกลายมาเปนสวนทมประสทธภาพ

ทสดในการผลตและการแขงขนกบผประกอบการคนอนๆ Bifo 1 ตงขอสงเกตวา แมวาแรงงานจะถกแบง

ออกเปนสวนยอยๆ กระจายไปทว และเคลอนทได แตการทชวตถกท าใหแตกกระจายเปนสวนยอยๆทเปนอสระ

ไมไดแปลวาแรงงานไมไดถกควบคมจากทน แตเครอขายทชนสวนยอยๆของชวตอาศยอยคอเครองมอหรอ

กลไกส าคญททนใชในการประกอบก าลงแรงงานทแตกกระจายเขามาใหมไดอยางไมจ ากด โดยไมจ าเปนตอง

เขาไปควบคมโดยตรง การทแรงงานจะท าการผลตไดกตอเมอพวกเขายอมใหแรงงานและชวตของพวกเขาแตก

กระจายเปนชนสวนยอยๆจ านวนมากมายไมสนสด และน าเอาชนสวนตางๆเขามาเชอมตอประกอบกนใหมกบ

สงทเปนวตถและอวตถของแรงงานคนอนๆผานเครอขาย ในแงน เครอขายคอการสถาปนากลไกอ านาจและการ

ควบคมสงการของทนตอแรงงานของมนษย ดงในกรณการเกดขนของโทรศพทมอถอท Bifo ชวา

“โทรศพทมอถอท าใหความฝนของทนบรรลเปนความจรง เนองจากมนสามารถดดซบเอาทกๆอณของเวลาชวต

ทแรงงานมอยเขามาไดในทกชวงเวลาทวงจรการผลตของทนตองการ”2

Bifo กลบหวกลบหางมโนทศนความแปลกแยกเสยใหม โดยชวา ระบบทนนยมไมไดตองการท าให

แรงงานเกดความแปลกแยกและไมมความสข แตความสขคออดมการณส าคญของระบบทนนยม โดยเฉพาะ

ภายใตชวะอ านาจทมนษยตองควบคมชวตของตนเอง “การมความสขไมไดเปนเพยงสงทเปนไปไดเทานน แต

การมความสขหรอการแสวงหาความสขคอจรยธรรมพนฐานทคนทกคนตองแสวงหา”3 Bifo4 เสนอวา จดเปลยน

ส าคญของความสมพนธระหวางมนษยและความปรารถนาเรมตนขนในทศวรรษ ๑๙๗๐ ในชวงกอนหนา

ทศวรรษ ๑๙๗๐ ความปรารถนาของแรงงานในระดบชวตไมใชสงทพงประสงค การผลตในโรงงาน

อตสาหกรรมในระบบทนนยมอตสาหกรรมไมไดตองการใหแรงงานมความปรารถนาหรอพดใหชดกวานนกคอ

แรงงานตองเปนเครองจกรทไรชวตและความรสกนกคด แตภายหลงจากการตอสของขบวนการนกศกษาและ

กรรมกรในป ๑๙๖๘ และตลอดทศวรรษ ๑๙๗๐ ความปรารถนาไดถกปลดปลอยใหกลายมาเปนอสระ และทน

เองกมองวาความปรารถนาทไรขดจ ากดของมนษยคอสวนหนงทสามารถน ามาสรางมลคาได การปลดปลอย

ความปรารถนาออกจากกรงขงของโรงงานอตสาหกรรมกคอฉนทามตรวมกนระหวางทนและแรงงาน ตอมาใน

ทศวรรษ ๑๙๘๐ การพฒนาเทคโนโลยคอมพวเตอรและการขยายของเครอขายดจตอลสงผลใหทนสามารถดงเอา

ความปรารถนาของมนษยทอยนอกโรงงานอตสาหกรรมเขามาเชอมตอกบเครอขายของทนได นคอทมาของการ 1 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 89. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 90. 3 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 91. 4 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, pp. 93-97.

๙๘

ททนสอสารพฒนาตวเองขนมาเปนทนขนาดใหญในชวงหลงทศวรรษ ๑๙๘๐ เปนตนมา ในทศวรรษ ๑๙๙๐

โรคเสพยตดการสอสารเรมกลายมาเปนปญหาทางจตทแพรหลายไปทวสงคม ผคนจ านวนมากปวยดวยโรคตน

ตระหนกอนเปนผลจากการตกใจสดขดจากสภาวะทขอมลขาวสารทพวกเขาตองบรโภคในแตละวนทวคณขน

อยางไรขดจ ากด ในขณะทความสามารถในการรบและคดกบขอมลกลบมจ ากด เชนเดยวกบ โรคซมเศรากคอ

อาการของความปวยแบบหนงทเกดจากการหมกมนกบการแสวงหาความสขใหกบตวเอง มนษยรสกวาตนเอง

ตองมความสขและตองพบกบความแปลกใหมอยตลอดเวลาในชวตประจ าวน การแสวงหาความสขในฐานะท

เปนจรยธรรมของความมนษยไดสรางแรงกดดนใหกบมนษยในระบบทนนยมสญญะ ในขณะทพวกเขาไม

สามารถแสวงหาความสขได เพราะพวกเขาไมมเวลาและก าลง แตการหาความสขกบกลายมาเปนบรรทดฐาน

(norm) ใหมทพวกเขาถกบงคบใหด าเนนรอยตาม ในแงน ผประกอบการกคอรปแบบของตวตนแบบใหมท

ระบบทนนยมสญญะสรางขน ผประกอบการนนแตกตางจากแรงงาน ในขณะทแรงงานในระบบทนนยม

อตสาหกรรมไดรบการดแลดานสวสดการจากรฐสวสดการทพฒนาขนในศตวรรษท 20 แตผประกอบการกลบ

ตองมความรบผดชอบตอตวเองและควบคมวนยของตนเองเพอแขงขนกบคนอน การลดบทบาทของรฐกคอการ

เพมความรบผดชอบความลมเหลวของตนเองใหกบมนษยในฐานะทเปนผประกอบการ Bifo 1 ชวา ในสภาวะ

เชนนเอง มนษยในสงคมทนนยมสญญะจะเตมความปวยทางจต พวกเขาไมสามารถประกอบสรางความเขาใจท

มตอตวตนของตนเอง ไมสามารถหาททางใหกบการนยามตวตนและสรางอตลกษณใหกบตนเองได ในแงน

ความลมเหลวในการแขงขนในระบบเศรษฐกจทมอตราเรงสงของผประกอบการสมพนธโดยตรงกบการเกดขน

ของอาการปวยทางจตของมนษย

อาการปวยทางจตทเกดขนนไมใชปรากฏการณในระดบของปจเจกบคคลเทานน แตยงปรากฏในระดบ

ของภาพรวมของสงคมทงหมดดวย โดยเฉพาะอาการตนตระหนกทเกดจากการอพยพยายถนเขามาของแรงงาน

ขามชาต การหนไปหาความคดหรออดมการณแบบชาตนยมและฟาสซสตทรงเกยจแรงงานขามชาตและผคนทม

วถชวตทแตกตางจากตนเอง รวมถงการทแรงงานขามชาตเขามาแยงงานของแรงงานในประเทศโลกทหนงได

น าไปสการปวยเปนโรคซมเศราทมนษยในสงคมรสกวาตนเองลมเหลวในการรกษาชวตของตวเอง ไมสามารถ

หางานทดได และไรความภมใจในตวเอง 2 ผลกคอผปวยดวยโรคซมเศราจะถอยหางออกจากการมปฏสมพนธ

และการสอสารกบคนอนมากขนเรอยๆ และน าไปสการฆาตวตาย ซงเพมขนอยางมากในชวงเวลาทมวกฤต

เศรษฐกจหลงทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมา Bifo ชวา รฐใชสภาวะของความปวยไขเหลานใหเปนประโยชน

โดยเฉพาะอยางยง การปลกกระแสขวาจดและกระแสชาตนยมฟาสซสตขนมาเพอใชประกอบสรางสงยดเหนยว 1 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 101. 2 Franco ‘Bifo’ Berardi, The Soul at Work, p. 102.

๙๙

ใหมใหแกมนษยในเวลาททกสงทกอยางแตกกระจาย การยดมนในความเปนเชอชาตและลทธยดมนในศาสนา

กลายมาเปนเงอนไขเดยวทมนษยรสกวาพวกเขาจะสามารถใชเพอประกอบสรางตวตนและอตลกษณทมนคง

ของตนเองขนมาใหมไดอกครง ในแงน เราจะเหนวาแมนกทฤษฎสงคมศาสตรมกจะชวารฐชาตและความคด

ชาตนยมเรมลาสมยไปภายใตโลกาภวตน แต Bifo 1 ชวา รฐซงเปนกลไกส าคญของระบบทนนยมเองกรบรถง

สภาวะการแตกกระจายของตวตน เวลา และก าลงแรงงานของมนษย วธการจดการกบการแตกกระจายในทาง

การเมองกคอการท าสงครามและการปลกกระแสคลงชาตและศาสนาแบบสดขว กอปรกบทนเองกเปลยนความ

โกรธและอาการซมเศราและอาการตนตระหนกใหเปนความปรารถนาในสงครามและการฆา ภายใตสภาวะ

เชนน รฐและความคดชาตนยมกลบเพมบทบาทมากขนเรอยๆในฐานะกลไกเดยวของการปลอบประโลมมนษย

จากความลมเหลวและการแตกกระจายเปนเสยงๆของชวตและอนาคต

กลาวโดยสรปแลว การถกดงเขาสเครอขายของการสอสารและการตองบรโภคขอมลมหาศาลสงผลให

ตวตนของมนษยอยในสภาวะทแตกกระจายเปนสวนเสยวจนไมสามารถประกอบกนใหมและสรางความรบร

ตวตนของตนเองได ผลกคออาการปวยทางจตของผคนภายใตระบบทนนยมสญญะซงอยใน ๒ รปแบบ คอ

อาการตนตระหนก และอาการซมเศรา อาการปวยทางจตดงกลาวกคอภาพสะทอนของการไมสามารถประกอบ

สรางตวตนของตนเองได แตในอกดานกหมกมนกบการปกปองรกษาและแสวงหาตวตนภายใตซากปรกหกพง

ของเวลาและตวตน ในขณะทระบบการผลตแบบเครอขายดงเอาก าลงแรงงานมาเชอมตอกนในแนวระนาบผาน

เวลาแบบ real time ซงผลกคอสภาวะการแตกกระจายของกฎเกณฑของการอางองตางๆทเคยม รฐและศาสนาซง

เปนอ านาจในแนวดงกลบกลายมาเปนกลไกส าคญทถกน ามาอางองเพอประกอบสรางตวตนใหมแบบบนลงลาง

ในแงน แมวาเราจะอยในระบบการผลตทเชอมตอกนในแนวระนาบ แตการสรางตวตนของเรากลบผกอยกบ

อ านาจรฐแบบแนวดง

1 Franco ‘Bifo’ Berardi, After the Future, p. 67.

๑๐๐

บทท ๑๐ เพศสภาพและการแบงงานกนท าระหวางเพศ (Gender and Sexual Division of Labour)

แผนการสอน

ขอบเขตเนอหา

บทนมงเนนการอธบายบทบาทของผหญงในฐานะทเปนแรงงานในสงคม โดยจะชใหเหนวาผหญงมสวนส าคญในการผลตสรางมลคาในสงคมทนนยม พรอมทงชใหเหนพฒนาการและเงอนไขทางประวตศาสตรทผลกผหญงใหอยแตในพนทของการท างานบาน รวมถงเงอนไขทดงเอาผหญงใหออกมาท างานนอกบาน ซงเงอนไขทงหมดนเปนปจจยในการท าความเขาใจการแบงงานกนท าระหวางเพศในสงคมอตสาหกรรมและสงคมหลงอตสาหกรรม

วตถประสงค

๑. เพอใหนกศกษาเขาใจทมาของการศกษาและขอถกเถยงในทางทฤษฎเกยวกบการท างานของผหญง ๒. เพอใหนกศกษาขยายความเขาใจเกยวกบสงทเรยกวา “งาน” โดยเฉพาะ “งานบาน” ในฐานะทเปน

งานประเภทหนงในสงคม ผานการอธบายมโนทศนการผลตซ าทางสงคม ๓. เพอใหนกศกษาเขาใจบทบาทของผหญง โดยเฉพาะการท างานในภาคบรหาร

วธการเรยนการสอน

๔. การบรรยาย ๕. การมอบหมายใหนกศกษาอานหนงสอและบทความประกอบเพออภปรายและถกเถยง

๑๐๑

เพศสภาพและการแบงงานกนท าระหวางเพศ

ประมวลเนอหาการบรรยาย

๑๐.๑ ขอถกเถยงเรองผหญงกบงานในทศวรรษ ๑๙๗๐

Patrick Cunninghame1 เสนอวา การเคลอนไหวของผหญงและทฤษฎสตรนยมแบบมารกซสตทน าโดย

Mariarosa Dalla Costa2และ Leopoldina Fortunati3 ในอตาล และรวมถง Selma James4 ในองกฤษ และ Silvia

Federici 5 ในสหรฐอเมรกา รวมถงการเกดขนของขบวนการสตรนยมทเรยกรองคาแรงส าหรบงานบานในระดบ

สากลทชอวา Wages for Housework (WfF) ถอเปนสวนส าคญของกระแสสงของขบวนการส านกออโตโนเมย

(Autonomia) ซงเปนขบวนการฝายซายทส าคญในอตาลในทศวรรษ ๑๙๗๐ ซงเราอาจเรยกความเคลอนไหวของ

สตรนยมกลมนวาเปน สตรนยมส านกออโตโนมสต หรอ Autonomist Feminism เปาหมายของกระแสคดนกคอ

ความพยายามแกปญหาทงในทางปฏบตและในทางทฤษฎเกยวกบสถานะของผหญงในการตอสทางชนชน โดย

ทผานมานกสงคมนยมมกจะยกให “ชนชน” (class) เปนสงทส าคญ มากอน และก าหนดมตอนๆของมนษย แต

การเคลอนไหวของขบวนการสตรนยมส านกออโตโนมสตเสนอวา การใหความส าคญกบมตทางชนชนแตเพยง

ดานเดยวท าใหมองไมเหนมตของเพศสภาพ (gender) ของผคนในสงคม โดยเฉพาะการทความสมพนธทางการ

ผลตและการแบงงานกนท าในระบบทนนยมเองคอเงอนไขส าคญทสดในการก าหนดบทบาทและสถานะทาง

เพศของชนชนแรงงาน โดยเฉพาะการจดวางผหญงใหอยแตในบาน สวนผชายคอแรงงานกนเงนเดอนทออกไป

ท างานนอกบาน

ทามกลางบรรยากาศการตอสของนกศกษา กรรมกร และปญญาชนทสบเนองมาจากป ๑๙๖๘ แวดวง

สตรนยมเองกเตมไปดวยขอถกเถยงอยางเผดรอนของหลายแนวทาง ทฤษฎมารกซสตไดถกน ามาปดฝ นเสยใหม

เพอพฒนาไปสการวเคราะหบทบาทของผหญงและปญหาเพศสภาพในระบบทนนยม โดยเฉพาะอทธพลของ

ส านกมารกซสตทใหความสนใจตอประเดนความสมพนธทางการผลต และการวเคราะหทางชนชน ไดถกน ามา 1 Patrick Cunninghame, “Italian Feminism, Workerism and Autonomy in the 1970s: The Struggle Against Unpaid

Reproductive Labor and Violence,” Amnis, No. 8 (2008), p. 2. 2 Mariarosa Dalla Costa, “Women and the Subversion of the Community,” The Commoner, Issue 15 (Winter 2012),

pp. 23-69. 3 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital (New York:

Autonomedia, 1995) 4 Selma James, Sex, Race & Class (1975) 5 Silvia Federici, Caliban and the Witch (New York: Autonomedia, 2004)

๑๐๒

พฒนาค าอธบายใหมๆเกยวกบผหญง และน ามาสการถกเถยงระหวางสตรนยมส านกเสรนยม ซงเปนกระแส

หลกในชวงนน กบสตรนยมส านกมารกซสตซงถกพฒนาไปไกลทสดโดยกลมนกคดสายออโตโนมสตเอง ขอ

ถกเถยงหลกระหวางสตรนยม ๒ ส านกในทศวรรษ ๑๙๗๐ อยทการถามวา การปลดปลอยผหญงออกจากการกด

ขสามารถบรรลไดโดยการทผหญงออกไปท างานนอกบาน (เหมอนผชาย) หรอไม ซงค าตอบของฝายเสรนยม

รวมถงพรรคฝายซายและพวกซายใหม (New Left) กคอ ใช เพราะเมอผหญงออกไปท างานนอกบาน โดยไดรบ

คาแรงแบบทผชายไดรบ ผหญงจะสามารถปลดแอกออกจากกดกดขของผชายและระบบครอบครวได และน

เปนทศนะทฝายมารกซสตเหนแตกตางออกไป โดยมองวา เราไมควรยอมรบวาการไดรบคาแรงแบบผชายคอ

การปลดปลอยของผหญง เพราะเพยงการไดรบคาแรงไมไดรบรองวาผหญงจะไมโดนกดข อยางไรกด

ขบวนการสตรแบบออโตโนมสตกตองยนยนวา “เราไมไดก าลงตอตานระบบการจดการการท างาน แตเรา

ตอตานงานทงหมด (ทระบบทนนยมยดเยยดให)”1

มมมองดงกลาวไมไดเทากบการสนบสนนใหผหญงอยแตในโลกของงานบาน แตเรยกรองใหเราไปให

ไกลกวาการท าใหผชายยอมรบบทบาทนอกบานของผหญง เพราะการออกไปท างานนอกบานของผหญง รวมถง

การท างานบานไมใชตวเลอกทผหญงเปนคนเลอก แตการออกไปท างานนอกบานของผหญงเกดขนจากการบบ

คนทางเศรษฐกจทผหญงตองท างานหลายอยางเพอน ารายไดมาดแลครอบครว ล าพงเพยงคาแรงของผชายนนไม

เพยงพอตอการเลยงครอบครว และผหญงเองกถกมองวาตองท าหนาทรองรบวกฤตเศรษฐกจทเกดขนเมอผชาย

ตกงาน และมากไปกวานน หากเราละเลยการวเคราะหระบบการแบงงานกนท าในระบบทนนยมทแยก

ปรมณฑลของการผลตกบการผลตซ าออกจากกน เราจะมองไมเหนวา แมวาผหญงจะออกไปท างานนอกบาน

มากขน แตผหญงกยงคงตองท างานบานเมอพวกเขากลบมาถงบานดวย ดงนน ในการจะปลดแอกผหญง เราจง

จ าเปนตองท าความเขาใจพฒนาการทางประวตศาสตร และระบบการแบงงานกนท าทระบบทนนยมสรางขน ซง

เปนสาเหตหลกทกดกนผหญงออกจากเสรภาพและความเทาเทยม 2 และนเปนมตทสตรนยมฝายเสรนยมไมให

ความสนใจ

นอกจากน ขบวนการสตรนยมทไดรบอทธพลจากส านกออโตโนมสตยงเรยกรองใหเราหนกลบมา

ขยายนยามของ “แรงงาน” (labour) เสยใหมใหไกลกวาเดม โดยเฉพาะอยางยงงานเขยนจ านวนมากและขอ

เรยกรองของขบวนการใหความส าคญกบงานบานและอาชพขายบรการทางเพศ ซงแตเดมไมถกนบวา “งาน”

(work) หรอรายวานนกถกมองวาเปนอาชญากรรม ผลของการขยายมโนทศน “งาน” และ “แรงงาน” ออกไปให

1 Patrick Cunninghame, “Italian Feminism, Workerism and Autonomy in the 1970s: The Struggle Against Unpaid

Reproductive Labor and Violence,” Amnis, No. 8 (2008), p. 4. 2 Mariasora Dalla Costa, “Capitalism and Reproduction,” The Commoner, Issue 8 (Autumn/Winter 2004), pp. 1-12.

๑๐๓

ครอบคลมกจกรรมของผหญงกคอ การถอก าเนดขนของขบวนการของผหญงทท าอาชพขายบรการทางเพศท

ออกมาตอสเพอสทธและคาแรงทเปนธรรม เชน แถลงการณทชอวา Prostitution Manifesto (1977) ซงมค าขวญ

วา “AN ATTACK ON PROSTITUTES IS AN ATTACK ON ALL WOMEN” ซงเรยกรองใหขบวนการสตร

นยมหนมาใหความสนใจกบสทธและเสรภาพ รวมถงคาแรงของพวกเขามากขน 1 รวมถงการหนมาศกษางาน

บานและงานบรการทก าลงขยายตวในชวงเวลานนไดน ามาสการสนบสนนบทบาทของผหญงในการเรยกรอง

เสรภาพและคาแรงจากการท างานของพวกเขา ประเดนเหลานกลายมามความส าคญในวงวชาการในฐานะ

ประเดนใหมของแรงงานศกษา (labour studies)

อยางไรกด การจะบรรลภารกจของการตอสดงกลาว นกคดเหลานมองวาเราจ าเปนตองมกรอบทฤษฎท

ชวยในการอธบายวาท าไมงานบานของผหญงจงมสวนส าคญในการสรางมลคาในระบบทนนยม และเพอหา

ค าอธบายวาพวกเขาถกขดรดจากระบบทนนยมอยางไร โดยการกลบไปหาวธวทยาของ Marx เพอทจะท าความ

เขาใจการขดรดของระบบทนนยมในปรมณฑลของการผลตซ าอยางเปนระบบ ซงทผานมาถกละเลยเพราะมารก

ซสตสวนใหญใหความส าคญกบปรมณฑลของการผลตในโรงงานอตสาหกรรมมากกวา และในเวลาตอมา วธ

วทยาแบบมารกซสตวาดวยการผลตซ าทางสงคม (Marxist methodology of social reproduction) ดงกลาวไดรบ

การขยายตอมากขนโดยมการน าไปศกษางานและแรงงานในภาคบรการ เชน งานดแลคนสงอาย งานบาน และ

งานอนๆทผหญงท า รวมถงงานบรการทผชายท าในระบบทนนยมปจจบนดวย2

๑๐.๒ แนวคดการผลตซ าทางสงคม (social reproduction)

ในการอรรถาธบายวธวทยาแบบมารกซสตวาดวยการผลตซ าทางสงคม จะใชวธอรรถาธบาย ๒ แบบ

โดยอางองกบ ๑) การอรรถาธบายทมาทางประวตศาสตร (diachronic) ของการก าเนดของปรมณฑลของการ

ผลตซ าในระบบทนนยม โดยมงานประวตศาสตรผหญงของ Silvia Federici 3 เปนสดมภคดหลกและ ๒) การ

1 “‘All the Work We Do as Women’: Feminist Manifestos on Prostitution and the State,” Lies: A Journal of

Materialist Feminism, Vol. 1 (2012), pp. 217-234. 2 ดงานวเคราะหระบบทนนยมหลง 1970 ซงถกเรยกวา ) ”ระบบทนนยมความรบร“cognitive capitalism ใน (เกงกจ กตเรยงลาภ, “‘เราทกคนคอศลปน :’อวตถ

วทยาของการศกษาแรงงาน,” วารสารสงคมวทยาและมานษยวทยา, ( )2(33กรกฎาคม)2552 มนวาคม-, หนา .851-821 และดภาษาองกฤษใน Yann Moulier

Boutang, Cognitive Capitalism (Polity Press, 2011) 3 โดยเฉพาะในบททชอวา “The Accumulation of Labor and the Degradation of Women: Constructing ‘Difference’ in the

‘Transition to Capitalism’,” ใน Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 61-131.

๑๐๔

อรรถาธบายภาพแบบตดขวาง (synchronic) ผานมโนทศนตางๆทจ าเปนส าหรบการท าความเขาใจการผลตซ า

ทางสงคมแบบทนนยม ซงใชงานของ Leopoldina Fortunati1 เปนจดอางองหลก

๑๐.๑.๑ ก าเนดของการผลตซ าทางสงคมในระบบทนนยม

Federici 2 เสนอวา ในการท าความเขาใจก าเนดของการกดขผหญงและการทผหญงถกผลกใหอยแตใน

ปรมณฑลของการผลตซ าในบานในสงคมทนนยมปจจบน เราตองตงตนทปมปญหาของการเปลยนผานจากศกด

นาสทนนยม หรอทเรยกวา Transition to Capitalism ซงไมใชการมองประวตศาสตรแบบตอเนองเสนตรง แต

เปนการชใหเหนความไมตอเนอง/แตกหกของยคสมย Federici กลบไปทตความบทสดทายทวาดวยการสะสม

ทนแบบบพกาล (primitive accumulation) ใน Das Kapital เลม ๑ ของ Marx ในขณะท Marx ตองการอธบาย

ก าเนดของชนชนแรงงานผานการทเจาทดนเขาไปแยงยดทดนจากชนชนไพร (land dispossession) และท าการ

ลอมรว (enclosure) ท าใหชนชนไพรสญเสยปจจยการผลต จนกลายมาเปนชนชนกรรมาชพในระบบทนนยม

เกษตรกรรมในยคแรก Federici กลบตงโจทยใหม (ท Marx ไมไดถาม) วา กระบวนการสะสมทนแบบบพกาล

ไมเพยงแตสรางชนชนกรรมาชพ (ผชาย) ขนมาเทานน แตกระบวนการดงกลาวเปนการจดระเบยบการแบงงาน

กนท าในสงคมและความสมพนธทางเพศใหมดวย ทผชายกลายมาเปนแรงงานรบจาง (waged labour) แตผหญง

กลบถกผลกใหอยแตในบาน โดยมหนาทเพยงการผลตซ าก าลงแรงงานของผชายผานการท างานบาน การ

ตอบสนองอารมณทางเพศของสาม และการมลกเทานน ผหญงถกท าใหอยตดกบบาน เปนการมชวตอยแตใน

ปรมณฑลสวนตว และตองพงพาผชายผานการทผชายออกไปท างานในโรงงานอตสาหกรรม กอปรกบภายใต

กระบวนการแบงงานกนท าแบบใหม ผหญงถกสรางภาพใหเปนรองและดอยกวาผชายดวยเพราะการอยกบบาน

และใหบรการความสขกบผชายเปนการใช “แรงงานโดยธรรมชาต” (natural force) ของผหญง และการผลตซ า

ทางสงคมเปนเพยงงานประเภทเดยวทผหญงมสตปญญาและความสามารถจะท าได กลาวในแงน

“การสะสมทนแบบบพกาลไมไดเปนเพยงการสะสมและการกระจกตวของจ านวนชนชนกรรมกร

ทถกขดรดไดเทานน แตมนยงเปนการสะสมตวของการความแตกตางจ านวนมากและการแบงแยก

ภายในชนชนกรรมาชพเองดวย ทซงล าดบชนทางสงคมแบบสงตอถกสรางขนบนมตของเพศสภาพ

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital 2 Silvia Federici, Caliban and the Witch (New York: Autonomedia, 2004), p. 62.

๑๐๕

รวมถง ‘เชอชาต’ และอายดวย และทงหมดนคอการกอรปของอ านาจปกครองทางชนชนแบบใหมของ

ชนชนนายทนและการกอตวของชนชนกรรมาชพสมยใหมดวย”1

การถอก าเนดของระบบทนนยมจงไมเพยงแตเปนการเขาไปแยงยด “แรงงานทตายแลว” (dead labour)

ซงหมายถงทรพยากร ทดน และเครองจกรเทานน แตการสะสมทนบพกาลยงหมายถงการเขาไปจดการและบบ

สลาย “แรงงานทมชวตอย” (living labour) ดวย โดยเฉพาะการเขามาควบคมจดการชวต รางกาย และตวตนของ

ชนชนไพร เพอเปลยนไพรใหกลายเปนชนชนกรรมกรโดยสมบรณอกดวย ในแงน ก าเนดของระบบทนนยมจง

เตมไปดวยความรนแรงและการบงคบ โดยเฉพาะการบงคบใหไพรสญเสยปจจยการผลต และบงคบใหไพร

เหลอทางรอดทางเดยวในการมชวตนนคอการขายก าลงแรงงานของตนเองใหแกนายทน

เมอเขาสระบบทนนยม ทนจะสถาปนาชดความสมพนธทางสงคมชดใหม นนคอ ความสมพนธใน

ระบบคาแรง (wage relations) ขนเพอใชเปนสญญาประชาคมชดใหมททนจะใชสมพนธกบชนชนแรงงาน แต

ความสมพนธในระบบคาแรงกลบไมใชชดความสมพนธเดยวททนมตอชนชนแรงงาน เพราะภายในชนชน

แรงงานเองถกแบงแยกอกชนหนงจากภายในผานเพศสภาพ นนคอ ในขณะทแรงงานผชายถกผกโยงกบชด

ความสมพนธในระบบคาแรงกบทน คอ พวกเขาสามารถขายก าลงแรงงานของตนเองเพอแลกกบคาแรงได แต

ผหญงกลบถกผลกใหอยในบานเทานน พวกเขาไมสามารถออกจากบานเพอเขาสชดความสมพนธในระบบ

คาแรงไดแบบผชาย ดงท Federici เสนอวา ความสมพนธในระบบคาแรงไดถกสถาปนาขนพรอมๆกบ

อดมการณชายเปนใหญ (the patriarchy of wage) 2

มาถงตรงน Federici ก าลงชใหเหนความเชอมโยงกนของการเปลยนผานจากศกดนาสทนนยม

โดยเฉพาะกระบวนการการสะสมทนบพกาลทนอกจากจะสรางชนชนกรรมาชพขนมาโดยยดโยงกรรมาชพเขา

สกฎของคาแรงแลว ยงมผลอกดานคอ ผลกใหผหญงเขาไปอยในปรมณฑลทจ ากดคอพนทของบานและงาน

บาน ซงตวตนของผหญงถกลดทอนใหกลายเปนเพยงแมและเมยเทานน ในขนตอไป เราสามารถมองการสะสม

ทนบพกาลไดจากอกมมหนง คอ มองจากมมของระบบกรรมสทธ ซงในขนตอนของการเปลยนผานจากศกดนา

สทนนยมนน ระบบทนนยมไดสถาปนาระบอบกรรมสทธแบบเอกชน (private property) ขนมา โดยการท าลาย

โครงสรางการถอครองทดนในระบบศกดนา พรอมๆกบท าลายโครงสรางความสมพนธทางสงคมและระบบ

กรรมสทธทดนของชมชน (community land property) ใหแหลกลาญลงไป เพอเปลยนปจจยการผลตทงหมดให

กลายมาเปนทรพยสนสวนตวใหได (privatization) ผลกคอ ชนชนไพรสญเสยหลงพงส าคญทเคยเปนทรพยากร

1 Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 63-64. 2 Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 65-67.

๑๐๖

ของการผลตซ าก าลงแรงงาน นนคอ ชมชน การผลตซ าก าลงแรงงานในชมชนถกท าลายลางลงไป พรอมๆกบ

การผลกภาระการผลตซ าใหอยกบระบบครอบครวขนาดเลกลงเรอยๆ 1 ทผหญงเปนผแบกรบภาระทงหมดใน

บาน สวนผชายกออกไปท างานนอกบาน และผหญงตองพงพาคาแรงทผชายหามาไดอยางสมบรณ สงทผหญง

ตองตอบแทนคอการตอบสนองความพงพอใจของผชายอยางไมมทางเลอกมากนก ไมตางจากทาส2

Federici เสนอวา การทผหญงตองอยแตในบานและไมสามารถกลายเปนแรงงานรบจางไดนนไมใช

เรองธรรมชาตแบบทเขาใจ แตเปนผลผลตโดยตรงของการเปลยนผานเขาสทนนยมนบตงแตศตวรรษท ๑๖ เปน

ตนมา ในสงคมกอนทนนยม ชมชนคอพนททงหมดของการผลตของสงคม ทงผหญงและผชายตางท าการผลต

ไมแตกตางกน เพราะหนวยการผลตคอหนวยเดยวกน ไมมการแยกปรมณฑลของการผลตออกจากการผลตซ า

การตอตานกระบวนการแยงยดทดนและการท าลายชมชนในศตวรรษท ๑๖ และ ๑๗ ในหลายแหงการกบฏน า

โดยผหญง ซงจบลงดวยการปราบปรามอยางรนแรง3 โดยเฉพาะกระบวนการลาแมมด (witch hunt) ทถกชนชน

เจาทดนน ามาใชเพอปราบปรามการกอกบฏของผหญงในชมชน ดวยการกลาวหาวาผหญงเปนเพศทสกปรกและ

มเลหกล สามารถหลอกลอใหเดกและผชายไมหลงผดและแขงขนกบรฐและศาสนาได เหตการณการลาและเผา

แมมดครงใหญ (the Great Witch-Hunt) ในยโรปจงเปนภาพสะทอนของความขดแยงทางชนชนขนาดใหญท

เกดขนในกระบวนการเปลยนผานเขาสสงคมทนนยมไดเปนอยางด4

เมอเขาสศตวรรษท ๑๘ การกลาวหาใครเปนแมมดเรมหมดความนาเชอลงไปผานการทสงคมยโรปเรม

เขาสความเปนสมยใหมมากขน รฐไดพฒนากลไกใหมๆในการควบคมผหญง โดยเฉพาะความรเรองการจดการ

ประชากร การคมก าเนด และสาธารณสข กอปรกบแนวคดพาณชยนยมทเนนการขยายตวของประชากร ท าให

การพรากชวตเปนสงทขดกบความจ าเรญทางเศรษฐกจ การเพมจ านวนประชากรและสขภาพของประชากรเปน

สงทรฐใหความสนใจมากขน ความรทางวทยาศาสตรการแพทยเรมกลายมาเปนเครองมอส าคญของรฐสมยใหม

โดยเฉพาะการอางวารฐและผเชยวชาญสมยใหมเทานนทมความรทถกตองเปนวทยาศาสตรทสดในการดแล

จดการสขภาพของประชากร การขยายตวของความรสมยใหมไดเขามาเบยดขบความรแบบดงเดมของชมชน

จากปจจยทงหมดน รางกายและชวตของผหญง รวมถงลกในทองไดกลายมาเปนวตถของอ านาจทตองถก

ควบคมดแลดวยความรทางวทยาศาสตรทรฐและผเชยวชาญดานการแพทยผกขาดมากขนเรอยๆ การทรฐเขามา

1 Donna Haraway, “A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-feminism in the Late Twentieth

Century," in Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature (New York: Routledge, 1991), pp. 149-181.

และดค าอธบายเกยวกบครอบครวในระบบทนนยมในรายละเอยดในบทท 11 ของ Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction:

Housework, Prostitution, Labor and Capital, pp. 125-142. 2 Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 69-71. 3 Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 80-83. 4 Silvia Federici, Caliban and the Witch, p. 63.

๑๐๗

จดการประชากรโดยตรงนนสงผลใหจากเดมทผหญงมอ านาจในการควบคมรางกายและครรภของตนเองถกลด

บทบาทลงไป ความรเกยวกบการจดการบาน ครอบครว และสขภาพหลดลอยออกจากมอของผหญงและชมชน

ไปสมอของผเชยวชาญและรฐ ในกระบวนการเปลยนแปลงอ านาจในการจดการความรนเองทท าใหผหญง

สญเสยอ านาจทงในการจดการและตดสนใจในครอบครว รวมถงการตดสนใจในชวตและรางกายของตนเอง

และ “ตงแตนนเปนตนมา ครรภของผหญงกลายมาเปนพนทสาธารณะทถกควบคมโดยผชายและรฐ การควบคม

จดการการใหก าเนดและการเลยงดแรงงานรนตอไปกลายมาเปนสวนส าคญทตองรบใชการสะสมทนในระบบ

ทนนยม”1

จนถงปลายศตวรรษท ๑๗ และตนศตวรรษท ๑๘ ผหญงไดสญเสยอ านาจในการควบคมรางกายและ

ชวตของตนเองอยางสมบรณ ในทางเศรษฐกจ ผหญงถกกนออกจากโลกนอกบาน ตองพงพารายไดของผชาย

ในทางการเมอง ผหญงยงคงไมมสทธเทาเทยมกบผชาย ซงแตกตางจากสงคมกอนหนาทนนยมทความเหลอมล า

ของอ านาจในการตดสนใจภายในชมชนระหวางหญงชายไมไดแตกตางกนมาก และในทางอดมการณ ผหญงถก

ครอบทบดวยความเชอวาตนเองออนแอกวาเพศชาย และเปนธรรมชาตของผหญงทจะตองดแลสามและลก

ความลมเหลวของครอบครวเปนสงทมาจากความออนดอย ขเกยจ และไรประสทธภาพของผหญงเอง รวมถง

การทผหญงซงถกมองวาตองอยแตในบานออกไปใชชวตนอกบาน หรอแมแตการปรากฏตวในพนทสาธารณะก

จะถกมองวาเปนผหญงไมดหรอเปนโสเภณ และอาชพโสเภณซงแตเดมเปนสงทยอมรบไดในสงคมกอนทน

นยมกถกท าใหเปนเรองของอาชญากรรมไปดวย2

กลาวโดยสรปแลว คณปการของหนงสอ Caliban and the Witch ของ Federici กคอ การเชอมโยงมโน

ทศนทางประวตศาสตรวาดวยการสะสมทนแบบบพกาลของ Marx กบการอธบายสถานะของผหญงและการถอ

ก าเนดของปรมณฑลของการผลตซ าทางสงคมในระบบทนนยม ผลของการใหความส าคญกบมตทาง

ประวตศาสตรเชนนกคอ ผหญงไมไดมสถานะของแมบานและผชายกไมใชเพศทท างานนอกบานแตเพยงล าพง

ตงแตแรก ขอเสนอหลกของงานนกคอ เราไมสามารถมองการสะสมทนแบบบพกาลในฐานะก าเนดของชนชน

กรรมกรสมยใหมไดแตเพยงดานเดยว แตการสะสมทนแบบบพกาลยงใหก าเนดสถานะใหมแกผหญงดวย และ

สถานะนนกคอ ความเปนแมและเมยทตองอยแตในบาน ปราศจากชวตทางสงคม พงพาผชาย ออนแอ และไร

อ านาจตอรอง ดงนน การสะสมทนแบบบพกาลจงไมใชเพยงแคการแบงแยกชนชนแรงงานออกจากชนชน

นายทนเทานน แตเปนการสรางความแตกตางและแบงแยกทางเพศภายในชนชนกรรมกรเองดวย และนคอ

เงอนไขของผหญงชนชนแรงงานทเราตองท าความเขาใจ

1 Silvia Federici, Caliban and the Witch, p. 89. 2 Silvia Federici, Caliban and the Witch, pp. 94-100.

๑๐๘

๑๐.๑.๒ มโนทศน “การผลตซ าทางสงคม” และทฤษฎมลคาแรงงาน

The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital (พมพครงแรกใน

ภาษาอตาเลยนในป ๑๙๘๑) คอ งานเขยนชนส าคญทสดชนหนงของขบวนการสตรนยมส านกออโตโนมสต ซง

เขยนขนโดย Leopoldina Fortunati เปาหมายของงานเขยนชนนกคอการกลบไปหางานทง Das Kapital และงาน

Grundrisse ของ Marx เพอมองหาความเปนไปไดวาทฤษฎมลคาแรงงานของ Marx จะสามารถน ามาอธบายการ

ผลตซ าทางสงคมกบสถานะของผหญงในสงคมทนนยมไดอยางไร งานเขยนชนนมลกษณะเปนงานทางทฤษฎ

ซงแตกตางจากงานประวตศาสตรของ Federici โดยเฉพาะการอรรถาธบายมโนทศนตางๆทจะชวยใหเขาใจการ

ผลตซ าทางสงคมได

Fortunati ชวา หวใจของระบบทนนยมกคอ “ภายใตระบบทนนยม มนมเปาหมายกคอการผลตสราง

มลคาแลกเปลยน ซงเปนการผลตมลคาเพอมลคา และภายในระบบทนนยม การผลตปรากฏตวในฐานะทเปน

เปาหมายสงสดของมนษย และความมนคงกคอเปาหมายสงสดของการผลต”1 ระบบทนนยมจงเปนระบบท ๑) ม

เปาหมายเพอผลตมลคาแลกเปลยน ทซงมลคาแลกเปลยนอยในรปของสนคา และทมาของมลคาแลกเปลยนกคอ

การแปรเปลยนแรงงานของมนษยใหเปนสนคาและมลคา และ ๒) ภายใตระบบทน การสรางสงทถกนบเปน

มลคานนอยในปรมณฑลของการผลต สวนการสรางสงทปราศจาก/ไมถกนบเปนมลคา (non-value) ปรากฏอย

ในปรมณฑลของการผลตซ า ในแงนการผลตซ าจงเปนพนททไมไดน าไปสการผลต การสรางมลคาแลกเปลยน

สนคา และความมนคงแตอยางใด ซงหากการผลตซ าไมไดน าไปสการสรางมลคา ก าลงแรงงานทใสลงไปใน

การผลตซ ากยอมไมไดรบคาแรง และพนททใชในการผลตซ ากคอบานยอมไมใชพนทของการผลต2

ส าหรบ Fortunati ทนท างานผานทวลกษณะในเวลาเดยวกน คอ หนง การผลต/มลคา และสอง การผลต

ซ า/การปราศจากมลคา ซงทงสองรปแบบลวนแลวแตจ าเปนตอการสรางมลคาใหระบบทนนยม ปราศจากดาน

ใดดานหนง กระบวนการสรางมลคา (valorization process) จะเกดขนไมได 3 ขอเสนอนแยงกบความเขาใจท

แมแตพวกมารกซสตกอนหนานนมตอทฤษฎมลคาแรงงาน ซงเดมมองวามลคาเปนสงทเกดขนในกระบวนการ

ใชแรงงานในการผลต (labour process) ซงอยในโรงงานอตสาหกรรม ผานการทนายทนซอก าลงแรงงานของ

กรรมกรในโรงงาน และตอบแทนก าลงแรงนนดวยคาแรงเทานน แมวาปรมณฑลของการผลตซ าไมเพยงแตม

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 7. 2 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 8. 3 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 9.

๑๐๙

สวนสรางมลคาใหกบระบบทนนยมและสนคาในระบบทนนยม แตการผลตสรางมลคาทงหมดในระบบทน

นยมกลบพงพงก าลงแรงงานและการผลตในบานอยางหลกเลยงไมได มลคาสวนเกนของระบบทนนยมเกดขน

ไดสวนหนงกมาจากการจงใจไมนบหรอไมรวมเอาหรอมากกวานนคอการขดรดก าลงแรงงานทอยในบานทงสน

การคงรกษาเสนแบงทตายตวระหวางปรมณฑลการผลตและการผลตซ าทางสงคมเอาไวจงเปนประโยชน

โดยตรงของการสรางความมงคงใหแกชนชนนายทนและระบบทนนยม1

ในทฤษฎมลคาแรงงาน ก าลงแรงงานหนงๆประกอบไปดวย ๒ สวนในตวเอง คอ สวนทมมลคา และ

สวนทไรมลคา (non-value) แตการปรากฏของแรงงานและชนชนแรงงานในฐานะทเปนก าลงแรงงานนนกลบ

อยเฉพาะในรปของสวนทมมลคาเทานน แตแรงงานหรอชนชนแรงงานซงท างานในโรงงานวนละ ๘ ชวโมง

ตองการเวลาทเหลออก ๑๖ ชวโมงส าหรบผลตซ าก าลงแรงงานของพวกเขา ไมวาจะเปนการพกผอน การดมกน

และการมเซกส เวลาแหงการผลตซ ากคอเวลาทจะท าใหก าลงแรงงานของเขาสามารถน าไปใชไดอก ๘ ชวโมง

ในวนรงขน ดงนน การผลตซ าจงเปนเงอนไขพนฐานทท าใหการผลตเกดขนได ปญหากคอ ระบบทนนยมกลบ

มองวา การผลตซ าเปนเรองของปจเจกบคคลและครอบครวทตองรบผดชอบ ซงก าลงแรงงานทถกใชในการผลต

ซ าก าลงแรงงานไมไดถกมองวาเปน “งาน” แตอยางใด ในแงน หากเรามองวาเปาหมายของทนคอการสรางมลคา

หรอการแปรเปลยนสงตางๆใหเปนมลคา/สนคา ในอกดานหนง ทนกลบพยายามแปรเปลยนสวนทส าคญทสด

สวนหนงในการสรางมลคา นนคอ การผลตซ าก าลงแรงงานใหกลายเปนสงทไมมมลคา/สนคา (de-valorization)

ไปพรอมๆกน และนคอทวลกษณะของทนทมนไมปรากฏใหเหนโดยตรงในรปของการแบงแยกทางชนชน แต

กลบปรากฏตวอยในรปของการแบงงานกนท าระหวางเพศ (sexual division of labour) 2 คอ ผชายท างานใน

ปรมณฑลของการผลต/สรางมลคา/สนคา และไดรบคาแรง สวนผหญงท างานบานซงเปนการผลตซ า ท

ปราศจากมลคาและไมมผลผลตในรปของสนคา และไมไดรบคาแรง

อยางไรกด ในกระบวนการแบงงานกนท าระหวางเพศกมไดปราศจากการแลกเปลยน (exchange) แต

มนเตมไปดวยการแลกเปลยนระหวางเพศทผหญงแลกก าลงแรงงานของตนเองผานการท างานบานและการม

เซกส กบสวนหนงของคาแรงของผชาย แตการแลกเปลยนดงกลาวแตกตางจากการแลกเปลยนทแรงงานผชายม

ตอทน ในตรรกะของการแลกเปลยนก าลงแรงงานกบทน แรงงานในระบบทนนยมแตกตางจากแรงงานในสงคม

กอนทนนยม คอ พวกเขาม “เสรภาพ” ในการเลอกทจะขายก าลงแรงงานของตนเองใหแกนายทนคนไหนกได

และทนกมเสรภาพในการเลอกวาจะซอก าลงแรงงานของพวกเขาหรอไม การแลกเปลยนดงกลาวจงถกมอง

โดยทวไปวาเปนการแลกเปลยนสนคา (ก าลงแรงงาน) อยางเสรและเทาเทยม แตในปรมณฑลของการผลตซ า

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 8. 2 Leopoldina Fortunati The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 13.

๑๑๐

การแลกเปลยนทเกดขนระหวางผหญงและผชายกลบเปนความสมพนธทถกยอมรบแตตนวาไมเทาเทยมกนและ

ไมเสร ปญหาดงกลาวม ๒ สาเหต คอ หนง ผหญงไมสามารถ “ขาย” ก าลงแรงงานของตนเองใหแกทนได

โดยตรง การใชก าลงแรงงานของผหญงซงมสวนสรางมลคาใหแกระบบทนนยมเกดผานผชาย ผชายหรอก าลง

แรงงานของผชายซงเปนผลผลตของการใชแรงงานของผหญงในบานเทานนทปรากฏในรปของการแลกเปลยน

ในระบบทนนยม แตแรงงานของผหญงถกปกปดไววาเปนพลงธรรมชาตและงานของความรก ทจะน าไปขายได

กตองถกแปรใหอยในรปของสวนหนงของก าลงแรงงานของผชาย และสอง จากขอหนง ผหญงจงไมสามารถ

เลอกไดวาตนเองจะขายก าลงแรงงานใหใคร แตผหญงถกท าใหเปนทาส (enslavement) คอ ผชายซงเปนสาม

หรอพอเปนผผกขาดการแลกเปลยนก าลงแรงงานของผหญงไวกบตนเองเทานน สถานะของผหญงในสงคมทน

นยมจงแตกตางจากผชาย ในขณะทแรงงานผชายเปนแรงงานอสระ แตแรงงานของผหญงกลบเปนแรงงานทาส

เราจะเหนการเผชญหนากบทนของผหญงใน ๓ รปแบบ คอ หนง การเผชญหนาโดยตรงในฐานะท

ผหญงน าก าลงแรงงานของตนเองไปขายใหกบนายทนแลกกบคาแรง ในแงนพวกเขาเปนแรงงานหญงในระบบ

ทนนยม สอง การเผชญหนากบทนโดยออมผานตวกลางคอผชาย ซงในแงนผหญงไมไดกลายเปนแรงงานใน

โรงงานโดยตรง แตพวกเขาท าการผลตก าลงแรงงานในบานซงเปนสวนส าคญทสดของก าลงแรงงานในตวและ

สมองของแรงงานชาย สงทผหญงไดตอบแทนกคอ คาแรงสวนหนงของผชายทมอบใหเพอใชผลตซ าก าลง

แรงงานรนตอไปและก าลงแรงงานของผชาย รวมถงก าลงแรงงานของผหญงเองในพนทของบาน และสาม

ผหญงในระบบทนนยมปจจบนซงออกไปท างานนอกบานมากขน เผชญหนากบทนในทง ๒ รปแบบขางตน

พรอมๆกน คอ ทงท างานนอกบานและท างานบาน ในขณะทผชายทมครอบครวไมตองรบผดชอบงานบาน

เพราะเมยของพวกเขาเปนผท า แตส าหรบผหญง แมวาจะออกไปท างานนอกบานแบบเดยวกบสาม แตเมอกลบ

บาน งานบาน การตงทอง การดแลลก และเซกสกยงคงเปนงานของพวกเธอไมเปลยนแปลง1

การแบงงานกนท าระหวางเพศ การกดกนผหญงใหอยแตในบาน การผลกภาระงานบานใหแกผหญง

และการขดรดพวกเธอผานตวกลางคอผชายของทนนน คอ เงอนไขทท าใหการสถาปนาระบบครอบครวเดยว

(nuclear family) ทมพอ ๑ คน แม ๑ คนและลกแบบครกตางเพศ (heterosexuality) คอ รปแบบทดทสดในการ

สะสมทนในสงคมทนนยม เราจะเหนวาในสงคมกอนทนนยม ครอบครวมขนาดใหญในรปของครอบครวขยาย

ทครอบครวและชมชนอยซอนทบกน และทงหมดกคอหนวยของการผลตและการผลตซ าในตวเอง ในสงคม

แบบน ผหญงไมไดรบภาระทงหมดของการผลตซ า แตทงครอบครวและทงชมชนท าหนาทผลตและผลตซ าไป

ดวยกนพรอมๆกน แตในสงคมทนนยมซงวางอยบนการสถาปนาครอบครวเดยว ครอบครวกลายเปนหนวยท

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 15.

๑๑๑

รองรบเฉพาะการผลตซ าอยางถาวรและแยกขาดออกจากการผลตซงเปนเรองทอยนอกบาน หนาทของการผลต

ซ าจงตกเปนของฝายทไมสามารถขายแรงงานของตนเองนอกบานได นนคอ เปนภาระของผหญง ในแงน

ครอบครวจงเปนหนวยสงคมทคงรกษาความไมเทาเทยมและความเหลอมล าขนพนฐานของสงคมทนนยม ดงท

กลาวไปแลววาการแลกเปลยนก าลงแรงงานภายในครอบครวในสงคมทนนยมนนไมไดวางอยบนเสรภาพใน

การเลอกและความเทาเทยม แตเปน “การแลกเปลยนอยางไมเทาเทยมของคแลกเปลยนทไมเทาเทยม” (an

exchange of non-equivalents between non-equals)1 ในแงน งานบานจงไมใชงานแหงความรกแตเพยงดานเดยว

แบบทนยายรกโรแมนตกชอบอางถง แตงานบานคอการกดขขดรดอยางถงทสดทสงคมทนนยมกระท าตอผหญง

ผานระบบครอบครวทผชายเปนใหญ2

ประเดนตอไปท Fortunati ตองพสจนกคอ เพราะเหตใดก าลงแรงงานของผหญงในปรมณฑลของการ

ผลตซ าจงเปนสวนส าคญทสดของการสรางมลคาสวนเกนในระบบทนนยม ในการพสจนประเดนดงกลาว เรา

จ าเปนตองเขาใจวาปรมณฑลของการผลตซ านนมนท าการผลตอะไร และสงทผลตขนมาถกน าไปบรโภคโดย

ใครและในแงไหน ในการอธบายเรองน เราควรเรมตนจากท Fortunati ชวา

“ในปรมณฑลของการผลต มลคาแลกเปลยนของก าลงแรงงานในฐานะทเปนศกยภาพในการ

ผลตไดถกผลตขน เพอใหมลคาใชสอยของมนถกน าไปบรโภค แตในปรมณฑลของการผลตซ า มลคา

ใชสอบของก าลงแรงงานถกผลตขน และมลคาของแลกเปลยนของมนถกน าไปบรโภค”3

จากขอความดงกลาว เราจะเหนการบรโภค ๒ ครง และการผลต ๒ ครง ซงทงการบรโภคและการผลต

เกดขนทงในปรมณฑลของการผลตและการผลตซ า ในปรมณฑลของการผลต แรงงานผชายขายก าลงแรงงาน

ของตนเองผานการท างาน/ผลตสนคาซงมมลคาใชสอยอยภายใน และเมอมลคาใชสอยถกผลตขนมา ทนซงเปน

ผซอก าลงแรงงานของผชายจะน ามนไปเปลยนเปนมลคาแลกเปลยนในตลาด ผบรโภคคอคนทซอสนคานนๆ

และใชประโยชนใชสอยทอยในสนคานนๆ สวนในปรมณฑลของการผลตซ า ผหญงใชมลคาใชสอยทอยใน

ตนเองเพอผลตสรางมลคาใชสอย/ก าลงแรงงานของผชาย ซงในสวนนผหญงไมไดท าการผลตมลคาแลกเปลยน

โดยตรง แตเมอใดกตามทผชายน าก าลงแรงงานของตนเองไปขายใหกบนายทนในโรงงาน มลคาใชสอย/ก าลง

แรงงานของผชายทผหญงผลตในบานจะกลายมาเปนมลคาแลกเปลยนทอยในรปของก าลงแรงงานซงเปนสนคา

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, pp. 20-21. 2 Silvia Federici, “Wages Against Work,” The Commoner, No. 15 (Winter 2012), p. 78. 3 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 69.

๑๑๒

ในแงน ก าลงแรงงานทผชายขายใหกบนายทนในรปของมลคาแลกเปลยนจงไมใชสงทมาจากผชายเองทงหมด

แตเปนผลผลตโดยตรงของการใชก าลงแรงงานของผหญงทแลกเปลยนกบผชายผานระบบครอบครวในทกๆ

ครง

ในแงน งานบานจงเปนงานท ๑) เปนพนททเกดการบรโภคก าลงแรงงานของผหญงเพอน าไปผลตซ า

ก าลงแรงงานของผชาย ชวตทงหมดของผชายจงพงพาก าลงแรงงานและการผลตซ าของผหญง ๒) มเปาหมาย

เพอการผลตซ าก าลงแรงงาน ซงเฉพาะในระบบทนนยม ก าลงแรงงานกลายมาเปนสนคา และ ๓) งานบานเปน

งานทใชทรพยากรจ านวนมาก ดงนน ในการผลตซ าทเกดขนผานงานบานจงตองมการบรโภคทรพยากรตางๆ

ดวย ซงแมวาผหญงจะท าการผลตมลคาพนฐานใหกบผชายเพอน าไปขายใหทน แตผหญงกลบไมไดอยในการ

แลกเปลยนหรอปะทะกบทนโดยตรง ทนเพยงควบคมผหญงผานการแบงงานกนท าระหวางเพศและการควบคม

ผหญงเกดผานผชายในฐานะทเปนตวกลาง ดงนน เมอเทยบกบผชายแลว “ความเปนอสระ” ของผหญงจากการ

ควบคมโดยตรงของทนจงเปนลกษณะพเศษ ซงเงอนไขนจะเปนเงอนไขส าคญของการตอสและปลดแอกผหญง

ซงจะกลาวถงในสวนตอไป

เราจะเหนวา ในระดบพนฐาน งานในบานของผหญงสามารถแบงออกไดเปน ๒ สวน คอ หนง การม

เซกส การตงครรภ และใหก าเนดลก ซงงานสวนนสมพนธโดยตรงกบเพศและรางกายของผหญง ปจจยการผลต

ทผหญงใชในสวนนกคอ มดลก อวยวะเพศ และรางกาย ผลของมนทชดแจงทสดกคอ การผลตซ าก าลงแรงงาน

รนตอไป และสอง การใหบรการในบาน ซงเปนกจกรรมทเปนไปเพอการผลตซ าก าลงแรงงานของทงผหญง

และผชายโดยตรง1 ส าหรบผหญงแลว สงทเราจะเหนจากกจกรรมทง ๒ ดานนมอย ๒ สวน คอ หนง นอกจาก

ผหญงจะท ากจกรรมเพอตอบสนองการบรโภคทจะไปสการผลตมลคาของผชายแลว ผหญงยงท ากจกรรม

ดงกลาวเพอตอบสนองการบรโภคของตนเอง และสอง ปจจยการผลตทส าคญทสดของผหญงกคอ รางกายของ

พวกเธอเองในฐานะทเปนแรงงานทมชวตอยทมศกยภาพทแขงขนและมพลงทสดในตวเอง 2 การทรางกายของ

ผหญงคอปจจยการผลตทส าคญและพนฐานทสด สงผลใหทนหนมาใหความส าคญกบการจดการรางกาย

สขอนามย และคณภาพชวตของผหญงมากขน แตเปนการจดการผานการควบคมแบบบนลงลาง พรอมๆกบกใช

กลไกชวะอ านาจ (biopower) ท Michel Foucault พดถงดวย ผานการสรางความรเรองสขภาพ ความสะอาด

ศลธรรม และอนๆเพอใหผหญงควบคมตนเองมากยงขน กลาวในแงน แมวาทนจะไมใหความส าคญหรอกดกน

รางกายของผหญงออกจากการนบมลคา แตรางกายผหญงซงเปนหวใจของการสรางมลคาทงหมดกลบถกดงเขา

มาควบคมโดยกลไกของทนและรฐอยางเขมงวดทสด

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 72. 2 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 72-73.

๑๑๓

นอกจากมตดานวตถ คอ รางกายของผหญงแลว ผหญงยงมศกยภาพในการผลตสรางความเปนอวตถ

(immateriality) ดวย ในสวนน Fortunati1 กลบไปหาค านยามของ Marx เกยวกบความเปนอวตถ (non-material)

ของงาน แรงงาน และการผลต โดยชวา ความเปนอวตถมอย ๒ มต คอ หนง ความเปนอวตถทอยในสนคาทเปน

วตถ ซงหมายถง ความหมาย คณคา และเรองเลาตางๆเกยวกบสนคานนๆ และสอง ความเปนอวตถทปรากฏใน

รปของกระบวนการ (process) ของการผลต ทผลผลตกบกระบวนการผลตเปนสงเดยวกน เราจะไมเหนวตถท

เปนผลผลตสดทายของการผลต แตสงทเราบรโภคในฐานะผลผลตคอกระบวนการการใชแรงงานของมนษย

ในขณะนนๆเอง เชน ความรก การบรการ ภาษา และการสอสาร เปนตน ซงการใชแรงงานของผหญงในบาน

หรอแมแตงานทถกมองวาเปนงานของผหญงกมลกษณะอวตถในมตทสอง ท “ผลผลตตางๆตองถกเขาใจใน

ฐานะทเปนการปรากฏขนในทามกลาง และไมใชในฐานะผลผลตสดทาย”2 การท างานบานจงเปนการผลตอวตถ

ในตวของมนเอง ในแงทงานบานหรอแมแตการมเซกสไมจ าเปนตองมผลผลตสดทาย แตเปนกระบวนการใช

แรงงานเพอสรางความพงพอใจใหแกสมาชกในบาน ตอใหงานบานน าไปสการผลตอาหารหรอเครองอ านวย

ความสะดวกตางๆ หรอแมแตผลตลก แตตววตถทถกผลตขนจะไมมมลคาใชสอย หากปราศจากองคประกอบท

เปนอวตถในนน3

งานบานจงเปนกลไกและเทคนคการใชอ านาจของทนในการปกครองผหญงทกคน โดยเฉพาะผหญงใน

ชนชนกรรมาชพ จดเรมตนของการปลดแอกผหญงจงตองเรมจากการปฏเสธงานบาน (refusal of housework)

ซงกเทากบการปฏเสธความเปนผหญงทระบบทนนยมมอบให ดงท Mariarosa Dalla Costa ชวา ในการตอสของ

ผหญง เราตองเรมปลดแอกตวเองออกจากบานและงานบาน เพราะ “เรา (ผหญง) ทกคนตางกท างานบาน และ

งานบานเปนสงทผหญงทกคนมรวมกน การตอตานและปฏเสธงานบานจงเปนเงอนไขพนฐานอนเดยวทผหญง

จะรวมตวกนสรางอ านาจ ซงอ านาจดงกลาวเปนอ านาจของเหลาผหญงทงหมด”4

กลาวโดยยอแลว การใชก าลงแรงงานของผหญงในการผลตซ าในตวมนเองมลกษณะส าคญ ๒ ประการ

คอ ๑) ก าลงแรงงานของผหญงประกอบไปดวยทงสวนทเปนวตถและสวนทเปนอวตถมาตงแตตน ในขณะทใน

การผลตของแรงงานผชายในระบบทนนยมอตสาหกรรมกลบมงเนนการใชก าลงในรปวตถ ในแงน ผหญงจง

1 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 76. และด Leopoldina Fortunati, “Immaterial Labor and Its Machinization,” ephemera: theory & politics in organization, Vol.

7 (1) (2012), pp. 139-157. 2 Leopoldina Fortunati, The Arcane of Reproduction: Housework, Prostitution, Labor and Capital, p. 77. 3 Leopoldina Fortunati, “Immaterial Labor and Its Machinization,” ephemera: theory & politics in organization, Vol.

7 (1) (2012), p. 141. 4 Mariarosa Dalla Costa, “On the General Strike,” The Commoner, Issue 15 (Winter 2012), p. 71.

๑๑๔

เปนแรงงานอวตถ (immaterial labour) 1 มาโดยตลอด ในขณะทผชายเรมเขาสความเปนแรงงานอวตถกในชวง

หลงจากทศวรรษ ๑๙๗๐ ทระบบทนนยมเขาสยคหลงอตสาหกรรมหรอทเรยกวา “ระบบทนนยมความรบร”

(cognitive capitalism) และ ๒) ในขณะทแรงงานผชายใชเวลาทแนนอนในการผลต (labour time) คอ วนละ ๘

ชวโมงในโรงงานอตสาหกรรม แตเวลาในการท างานของผหญงกลบไมแนนอนและยดหยน ซงอาจจะกน

ระยะเวลายาวนานกวา ๘ ชวโมงตอวน จาก ๒ ลกษณะขางตน เมอผหญงเรมปฏเสธการท างานบานและ

เรยกรองคาแรงจากการท างานบาน ค าถามกคอ เราจะวดมลคางานเหลานอยางไร ในเมอสวนหนงของก าลง

แรงงานของผหญงทใชในการผลตซ ามลกษณะเปนอวตถ และเวลาการท างานของผหญงไมไดมความแนนอน

ตายตว เกณฑในการวดมลคาทระบบทนนยมอตสาหกรรมใชวดคาคอเวลาการท างานแบบท Marx อธบายใน

Das Kapital จะไมสามารถใชไดอกตอไป ปมปญหาของวกฤตของการวดมลคา (crisis of measurement) ขางตน

นคอเงอนไขของการปลดแอกผหญงโดยเฉพาะในขบวนการสตรนยมส านกออโตโนมสตและ WfH ใน

ทศวรรษ ๑๙๗๐ และ ๑๙๘๐

๑๐.๓ ผหญงกบก าเนดของงานบรการ (service sector)

Michael Hardt และ Antonio Negri2 เสนอวา ภายหลงจากทศวรรษ ๑๙๗๐ เปนตนมา การผลตในระบบ

ทนนยมไดพฒนามาอยในรปของ “การผลตแบบชวะการเมอง” (biopolitical production) ซงเปนการผลตและ

กระบวนการผลตทมเปาหมายเพอการสรางความสมพนธทางสงคมและตวตน (subjectivity) ของมนษยเอง ผาน

ความสมพนธทางสงคมทมนษยมตอมนษยคนอน การผลตแบบชวะการเมองจงเปนการผลตชวตและรปแบบ

ของชวต โดยการผลตชวตนนเกดขนตลอดเวลาและในทกสถานททมนษยใชชวต ไมไดจ ากดอยแตในเวลาหรอ

สถานทของการท างานเทานน ตางจากการผลตในยคทนนยมอตสาหกรรมทเวลาของการผลตคอเวลาทแรงงาน

ท างานในโรงงานอตสาหกรรม แตการผลตแบบชวะการเมองเปนการผลตทท าลายเสนแบงระหวางเวลาและ

สถานทของการท างาน (work) กบเวลาและสถานทของการใชชวต (life) ดงนน ผลผลตของการผลตเชนนจงอย

ในรปของอวตถ หรอ immaterial ไมใชการผลตสนคาทเปนวตถ (material) ซงแยกงานกบชวตออกจากกนไมได

การสรางชวตจงเปนการท างาน และผลผลตของการท างานกคอการสรางชวต

1 ดเพมเตมเกยวกบแรงงานอวตถใน เกงกจ กตเรยงลาภ, “‘เราทกคนคอศลปน :’อวตถวทยาของการศกษาแรงงาน,” วารสารสงคมวทยาและมานษยวทยา, ) (2)33กรกฎาคม-

ธนวาคม 2552( , หนา 821-851. 2 Michael Hardt and Antonio Negri, Empire (Cambridge and London: Harvard University Press, 2001), pp. 23-24.

๑๑๕

ดงทกลาวไปแลวถงการผลตซ าทางสงคม เราจะพบวา การผลตแบบชวะการเมองซงอยในรปของการ

ผลตสรางชวตนนปรากฏมาอยางยาวนานในปรมณฑลการผลตซ าทางสงคมทผหญงเปนพลงการผลตหลก

ภายหลงจากการเขาสระบบการผลตแบบหลงอตสาหกรรมในทศวรรษ ๑๙๗๐ งานและการท างานในระบบทน

นยมกเปลยนแปลงไป คอ มลกษณะของความเปนผหญงมากขน (feminization of work) จากเดมทกจกรรมของ

ผหญงไมถกนบวาเปน “งาน” กลบถกนบวาเปน “งาน” เพราะกจกรรมทผหญงเคยท าในบานกลายมาเปนสวน

หนงของการผลตในระบบทนนยม โดยเฉพาะในภาคบรการ (service sector) ซงสวนใหญจางแรงงานของผหญง

Hardt และ Negri1 ชวา การทงานมลกษณะของความเปนผหญงมากขนนนมความหมายอย ๓ ประการ ๑) การท

สดสวนของผหญงในกระบวนการผลตและตลาดแรงงานทเพมขน สงผลใหผหญงเปนก าลงแรงงานสวนใหญ

ในระบบทนนยม จากเดมทผชายถกมองวาเปนหวหนาครอบครวและเปนผหาเลยงครอบครว กลายมาเปนผหญง

ซงมบทบาทมากขนในครอบครว ๒) จากเดมทเวลาของผหญงและผชายถกแยกออกจากกน ในขณะทเวลาสวน

ใหญของผหญงคอเวลาทอยในบาน ซงเปนเวลาทมลกษณะยดหยน สวนเวลาของผชายคอเวลาทคอนขางตายตว

ผานระบบการท างานในโรงงานอตสาหกรรมทแยกเวลาการท างาน (work time) ออกจากเวลาใชชวต (life time)

ออกจากกน แตในการผลตแบบชวะการเมอง เวลาทเคยแยกกนเดดขาดกลบพราเลอนลงไป ผานการมเวลาท

ยดหยน (flexible time) ทเวลาการท างานกบเวลาใชชวตไมแยกออกจากกนเดดขาด ผานการท างานทบาน การท า

ฟรแลนซ การท างานพารทไทม เปนตน เวลาของแรงงานในระบบการผลตแบบนจงเปนเวลาทคลายกบเวลาของ

ผหญงในสงคมกอนหนาน คอ ยดหยน และหาเสนแบงไมได และ ๓) งานทเคยเปนงานของผหญงหรอแมแต

งานทผหญงท าซงไมเคยถกนบวาเปน “งาน” (work) ทหมายถงการสรางมลคาสนคาในโรงงานอตสาหกรรม

เชน งานบาน หรองานบรการทมเปาหมายเพอสรางความสขและความหมายของความสข/ความเปนบาน/ความ

เปนมตร/ความรสก (affective) ไดกลายมาเปนรปแบบและเปาหมายของการท างานหลกของสงคม ททงผชาย

และผหญงตางกเขามาท างานประเภทน งานของผชายกเรมเขาใกลงานของผหญงในแงทการผลตมงไปสการ

ผลตทเปนเรองของความหมาย สญญะ วฒนธรรม และความรสก ซงเปนการผลตอวตถมากขนเรอยๆ

การเกดขนของภาคบรการในฐานะทเปนการผลตอวตถ/ชวะการเมองในระบบเศรษฐกจแบบทนนยมม

ความส าคญอยางมากตอความรดานแรงงานศกษาในโลกวชาการ โดยเฉพาะอยางยงมนน าไปสการสลาย

พรมแดนจ านวนมากของการศกษาแรงงานในยคเกา นนคอ การแบงแยกแรงงานสมองออกจากแรงงานกาย

(division between manual and mental labour) การแบงแยกงานผานการจดล าดบชนของเพศ (gender hierarchy)

และการแบงแยกอยางขาดชดระหวางปรมณฑลของการผลตและการผลตซ า หรอแมแตนยามของงานและ

1 Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth (Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press,

2009), pp. 132-134.

๑๑๖

แรงงานกเปลยนไปดวย ผหญงและความเปนผหญงมความส าคญตอกระบวนการสรางมลคาโดยตรงในระบบ

ทนนยมเพราะเราไมสามารถระบไดวาสนคาหนงๆหรอมลคาของสนคาในสงคมถกผลตจากความเปนชายหรอ

แรงงานชายเทานน แตเปนการผสมผสานตดขามไปมาของแรงงานและปรมณฑลหลายประเภทเขามาดวยกน

การเกดขนของภาคบรการกคอ การขยายตวออกไปของงานแบบผหญงทเคยอยในบานออกไปเปนงาน

บรการนอกบาน โดยเฉพาะอยางยง งานบรการแรกๆทเกดขนกคอ การบรการดานอาหาร เชน การทผหญง

ออกไปท างานตามรานอาหารทงในอาชพของแมครว พนกงานเสรฟ และคนท างานความสะอาด เราจะพบวา

ผหญงสวนใหญทท างานนอกบานนน นอกจากพวกเขาจะตองกลบบานมาท างานบานหลงเลกงานประจ าแลว

พวกเขาอาจตองท างาน ๒ ถง ๓ งานในชวงเวลาเดยวกนเพอใหรายไดของพวกเขาสามารถเลยงดตวเองและ

ครอบครวไดอยางเพยงพอ Federici 1 ชวา ปจจยส าคญทท าใหผหญงตองออกจากบานมาท างานในภาคบรการม

อย 3 ปจจย คอ หนง ผหญงถกจดวางใหเปน “ผดดซบอาการตนตระหนก” (shock absorber) ทเกดจากวกฤตทาง

เศรษฐกจ งานของผหญงมความส าคญในแงของการรองรบและดดซบความรสกตนตระหนกของผชายเวลาตก

งาน พรอมๆกบทเธอตองท างานบานไปดวยแมวาจะท างานขางนอกกตาม สอง งานบานทแตเดมเคยเปนงานใน

“บาน” ทผหญงท าขยายตวขนตามไปดวยในฐานะทเปนงานทผหญงตองท า “นอกบาน” ของตวเอง คอไป

บรการในบานของคนอน แตรปแบบการจางงานผหญงในภาคบรการกลบแตกตางกบงานในโรงงานของผชาย

เพราะผหญงถกกดกนออกจากการรวมกลมกนเปนสหภาพแรงงาน ทงจากการททท างานกระจดกระจายไปตาม

บานคนหรอออฟฟศตางๆ รวมถงรปแบบการจางงานอยางไมเปนทางการ (informal) ในภาคบรการ ซงปจจย

ดงกลาวสงผลใหผหญงไมมอ านาจในการตอรองคาแรง คาแรงต ากวามาตรฐานการยงชพ และยอมรบการพงพา

ผชายตอไป และสาม การทผหญงมรายไดต ากวาผชาย พรอมๆกบทผหญงถกคาดหวงใหรองรบวกฤตเศรษฐกจ

สงผลใหผหญงจ านวนมากเลอกท างานขายบรการทางเพศ ซงการท างานดงกลาวกขดกบความคาดหวงทาง

ศลธรรมของสงคมและของสามตอความเปนผหญง การท างานนอกบานหรอแมแตการท างานขายบรการทาง

เพศท าใหผหญงถกมองวาไมมประสทธภาพในการดแลครอบครว ซงบอยครงน าไปสการใชความรนแรงของ

ผชายตอผหญง

อยางไรกด ในอกดานหนง การถอก าเนดของภาคบรการซงถกก ากบดวยความคดแบบเสรนยมใหม

ในทางเศรษฐกจและการเมองนนกคอ การพยายามท าลายบทบาทของรฐในการดแลสวสดการของคนในสงคม

หรอทเรยกวารฐสวสดการ (welfare state) ซงนบตงแตทศวรรษ ๑๙๓๐ เปนตนมา รฐทนนยมปรบตวเพอ

ตอบสนองการตอสเรยกรองของแรงงานโดยการหนมาใหความส าคญกบการใหสวสดการเพอลดชะลอความ

1 Silvia Federici, “The Unfinished Feminist Revolution,” The Commoner, Issue 15 (2012), pp. 190-192.

๑๑๗

ขดแยงทางชนชน และตอมาในภายหลงสงครามโลกครงท ๒ รฐทนนยมในยโรปหลายแหงหนมาใชตวแบบรฐ

สวสดการในการลดความขดแยงทางชนชน ผลกคอ สวสดการในระบบรฐสวสดการมสวนชวยอยางส าคญใน

การแบงเบาภาระอนหนกองของครอบครวชนชนกรรมาชพ โดยเฉพาะภาระในการผลตซ าก าลงแรงงานและการ

ดแลแรงงานรนตอไป ผหญงเองกมเสรภาพมากขนภายใตรฐสวสดการเพราะไมถกบบใหรบผดชอบกบงานบาน

หรองานดแลครอบครวทงหมด และผหญงเรมออกไปท างานนอกบานมากขน พรอมกบโอกาสในการเขาเรยน

ในระดบสงขน ในแงนการพงทลายอยางตอเนองของรฐสวสดการและการแทนทสวสดการโดยรฐดวยกลไก

ตลาดตามหลกเสรนยมใหมกคอ ความพยายามของชนชนนายทนทจะลดภาระการจายสวสดการใหกบชนชน

กรรมาชพ และในอกดานกเปนการผลกใหผหญงตองกลบมาแบกรบภาระงานบานของตนเองเชนทเคยเปน การ

เปลยนแปลงสระบบเศรษฐกจทนนยมแบบเสรนยมใหมจงสงผลโดยตรงตอการกดทบใหผหญงตองหางาน

ท างานนอกบานมากขนเพอมรายไดเพยงพอส าหรบครอบครวและการเลยงดลก และเมอกลบบานผหญงกยง

ตองท างานบานและดแลครอบครว กลาวโดยสรปแลว แมวาผหญงจะออกไปท างานนอกบานมากขน ซงสงผล

ใหผหญงมอสระมากขน แตกระนนกตาม การเปลยนแปลงของระบบทนนยมครงใหมไดโยนภาระหนกองให

กลบไปอยในมอของผหญง ไมตางจากทเกดขนในสงคมอตสาหกรรม1

ส าหรบขอโตแยงทวา การพฒนาเทคโนโลยทอ านวยความสะดวกในการท างานบาน เชน เครองซกผา

เครองดดฝ น และอนๆจะน าไปสการลดลงของความเขมขนและชวโมงการท างานบานหรอไมนน Fortunati 2 ช

ไปในทางตรงกนขามวา เครองจกรไมไดชวยใหก าลงแรงงานทใชในงานบานลดลงแตอยางใด ความเขมขนและ

เวลาการท างานบานกลบเพมขน โดยเฉพาะการไปเพมแรงกดดนใหผหญงตองปรบตวกบเครองจกรใหมๆ

พรอมๆกบการท าใหผหญงตองขนตอระบบอตโนมตของเครองจกรมากขน มากไปกวานน ภายในครอบครว

เดยวกน อ านาจในการเขาถงและการใชเทคโนโลยกไมเทากน งานของผหญงในบานอาจไมไดลดลง แตกลบถก

คาดหวงมากขนในหลายๆดานผานจ านวนและความซบซอนของเครองจกรทอยในบาน

ยงไปกวานน งานบรการในประเทศโลกทหนงยงน าเอาแรงงานหญงจากประเทศโลกทสามเขามา

ท างานดวย เราอาจเหนแนวโนมของความสะดวกสบายขนของผหญงในโลกทหนง แตเราจะเหนการกดขอยาง

ถงทสดตอแรงงานหญงจากประเทศโลกทสาม งานบรการ เชน งานท าความสะอาด งานดแลคนแกและเดก

รวมถงงานบรการในรานอาหารและโรงแรมนนเตมไปดวยผหญงอายนอยจากประเทศทยากจน ซงตอใหผหญง

1 Silvia Federici, “The Unfinished Feminist Revolution,” The Commoner, Issue 15 (Winter 2012), pp. 185-197. 2 Leopoldina Fortunati, “Immaterial Labor and Its Machinization,” ephemera: theory & politics in organization, Vol.

7 (1) (2012), pp

๑๑๘

ในประเทศโลกทหนงจะมเสรภาพมากขน แตการขดรดแรงงานของผหญงในฐานะแรงงานราคาถกทสดกยงคง

กระจายอยท วไปผานการผลกภาระใหแรงงานผหญงทมาจากประเทศทยากจนกวา

ความเปลยนแปลงและความขดแยงในระบบการผลตและการลมสลายของรฐสวสดการทเกดขนน าไปส

การปรบตวครงใหมของขบวนการผหญงในโลกตะวนตกนบตงแตการรณรงคเรอง “คาแรงส าหรบงานบาน”

ของกลม WfH ในทศวรรษ ๑๙๗๐ ซงน าโดยขบวนการสตรนยมส านกออโตโนมสตเรมไมเพยงพอ เพราะ

ผหญงออกจากบานเขาสปรมณฑลของการผลตมากขน และงานสวนใหญกแยกไดยากวาเปนงานของผหญง

หรองานของผชาย สงผลใหการตอสเรองคาแรงเฉพาะเพศหญงไดขยายออกจากประเดนคาแรงส าหรบงานบาน

ไปสประเดน “คาแรงสงคม” (social wage) ทกวางขนครอบคลมทงเพศหญงและเพศชายในปลายศตวรรษท ๒๐

และตนศตวรรษท ๒๑ ซงขอเสนอดงกลาวกยงวางอยบนฐานทฤษฎของสตรนยมออโตโนเมยในทศวรรษ

๑๙๗๐ และ ๑๙๘๐

Barbagallo และ Beuret นยาม “คาแรงสงคม” วาหมายถง “การใหบรการและการจายโดยตรงทรฐมอบ

ใหเพอท าใหสามารถมชวตอยได” 1 ในแงน “คาแรงสงคมจงเปนวธทางหนงทจะ ‘จายใหแกคนทไมมรายได’

คาแรงสงคมจงเปนวธหนงในการกระจายรายไดเพอทจะใหแกคนทเปนแรงงาน (แตไมไดรบคาแรง) ซงคน

เหลานคอก าลงแรงงานหลกทหลอเลยงปรมณฑลของการผลตซ าทางสงคมของแรงานและระบบทนนยมโดย

ภาพรวม” 2 ขอเรยกรองเรองคาแรงสงคมนนไปไกลกวาขอเรยกรองหรอการตอรองภายใตชดความสมพนธใน

ระบบคาแรง (wage relations) เพราะคาแรงสงคมทจายใหแกคนทกคนอยางเทาๆกนเพอทพวกเขาจะยงชพและ

เลยงดครอบครวไดนนไมจ ากดอยทเชอชาต เพศ และอาย การจายสวสดการทขามพนการแบงแยกและจดล าดบ

ชนทางเพศ เชอชาต และอายดงกลาวยนอยตรงขามกบความพยายามแบงแยกและจดล าดบชนในเรองเพศ เชอ

ชาต และอายซงเปนหวใจของการควบคมตลาดแรงงานของทนและรฐประชาชาต ในแงน คาแรงสงคมจงเปน

กาวส าคญกาวแรกของการปลดแอกชนชนกรรมาชพออกจากชดความสมพนธในระบบคาแรงซงเปนหวใจของ

ความสมพนธทางการผลตแบบทนนยม และคาแรงสงคมจะเปดใหการคดถงเสรภาพหรออสรภาพ (autonomy)

จากการพงพาระบบทนนยมของชนชนกรรมาชพทงหญงและชายเปนไปไดมากขน 3 ดงท Dalla Costa 4 ชวา

ความส าคญของคาแรงสงคมกคอ การท าใหผหญงซงไมสามารถเขาสปรมณฑลของการผลตหรอการท างาน

1 Camile Barbagallo and Nicholas Beuret, “Starting From the Social Wage,” The Commoner, Issue 15 (Winter

2012), p. 165. 2 Camile Barbagallo and Nicholas Beuret, “Starting From the Social Wage,” The Commoner, Issue 15 (Winter

2012), p. 166. 3 Camile Barbagallo and Nicholas Beuret, “Starting From the Social Wage,” The Commoner, Issue 15 (Winter

2012), pp. 167-168. 4 Mariarosa Dalla Costa, “On the General Strike,” The Commoner, Issue 15 (Winter 2012), p. 72.

๑๑๙

นอกบานได สามารถมรายไดทเพยงพอจากการทพวกเขายงคงท างานบานอย ซงจะท าใหการพงพารายไดของ

ผชายลดลง และในขณะเดยวกนรายไดดงกลาวกท าใหพวกเขาไมตองโดนบบบงคบใหท างานหลายอยางในเวลา

เดยวกนหรอไมตองออกไปหางานทจายคาแรงราคาถกในโรงงานอตสาหกรรม

งานของนกคดสตรนยมส านกออโตโนมสตซงถอก าเนดขนพรอมกบขบวนการผหญงในทศวรรษ

๑๙๗๐ และ ๑๙๘๐ มความส าคญอยางมากในการเตมเตมความเขาใจสถานะของผหญงในระบบทนนยม งาน

ของนกคดกลมนกลบไปหาการวเคราะหทางเศรษฐศาสตรการเมองของ Karl Marx โดยเฉพาะอยางยง ได

พยายามพฒนาการวเคราะหปรมณฑลของการผลตซ าทางสงคมซงถกละเลยไปโดย Marx เองและนกมารกซสต

รนหลงๆ นอกจากน งานทฤษฎเหลานยงเปนฐานคดใหกบขบวนการสตรนยมในเวลาตอมา โดยเฉพาะสตรนยม

สายมารกซสต ซงตอมาไดขยายการตอสออกมาสประเดนทกวางขนกวาการเรยกรองคาแรงส าหรบงานบานท

จ ากดอยเฉพาะผหญงในประเทศโลกทหนง มาสการเรยกรองคาแรงสงคมซงครอบคลมทงผหญงและผชาย และ

ตดขามพรมแดนของความเปนพลเมองของรฐประชาชาต นอกจากน การยนยนถงต าแหนงแหงทของผหญงใน

ระบบทนนยมผานการศกษาปรมณฑลของการผลตซ าทางสงคมยงน าไปสการชวา แมวาผหญงจะอยในการ

ควบคมของกลไกอ านาจทซบซอนของระบบทนนยม แตผหญงกลบไมไดอยภายใตชดความสมพนธในระบบ

คาแรงโดยตรง สงผลใหผหญงมอสระในระดบหนงทจะขามหรอไมตองเขาสปรมณฑลของการผลตกอน แต

สามารถกระโดดขามไปสการปลดแอกตนเองออกจากระบบทนนยมผานการปฏเสธงานบานและความเปน

ผหญงไดโดยตรง ยงไปกวานน การทงานของผหญงมลกษณะของความเปนอวตถในตวเอง สงผลใหการ

เรยกรองอสรภาพของผหญงไมไดแยกขาดออกจากการตอสของแรงงานอวตถซงเปนรปแบบหลกของแรงงาน

ในระบบทนนยมความรบรในปจจบน คณปการทางทฤษฎของสตรนยมส านกออโตโนมสตดงกลาวยงมสวน

ชวยใหเราสามารถกลบไปรอค านยามเดมวา “งาน” และ “แรงงาน” หมายถงเฉพาะคนทท างานในโรงงาน

อตสาหกรรม หรอท างานในภาคการผลตทเปนทางการเทานน แตคนทกคนในสงคมลวนแลวแตท างานและเปน

แรงงานทงสน ซงหากพวกเขาเปนแรงงานและท างาน พวกเขากควรไดรบคาตอบแทนหรอรายได โดยไม

จ าเปนตองเขาไปอยในโรงงานอตสาหกรรมหรอออฟฟศ